کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
 ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی | |
| کشور | ایران |
|---|---|
| تأسیس | ۸۶۱ قمری، ساختمان کنونی ۱۳۷۴[۱] |
| موقعیت | مشهد، حرم امام رضا |
| گردآوری | |
| اطلاعات دیگر | |
| وابستگی | آستان قدس رضوی |
| وبگاه | |
| نقشه | |
| خطای لوآ در پودمان:Infobox_mapframe در خط 187: attempt to index field 'wikibase' (a nil value). | |
کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در شهر مشهد و در حرم امام رضا قرار گرفته است. این کتابخانه دارای مساحت بالا و حجم زیادی از کتابها، نسخ خطی و آثار تاریخی است که باعث کسب رتبه بالایی در میان سایر کتابخانهها در ایران و آسیای غربی شده است. این کتابخانه، زیر مجموعه سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی میباشد.[۲]
پیشینه کتابخانه رضوی
کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانههای وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. تاریخ دقیقی از تأسیس کتابخانه رضوی گزارش نشده است؛[۳] اما قرائن تاریخی و برخی وقفنامهها، تاریخ تأسیس کتابخانه را پس از ۳۲۷ ه.ق میرساند. بر این اساس، یکی از قدیمیترین موقوفات اهدایی به حرم امام رضا که هماکنون در محل کتابخانه نگهداری میشود، قرآنی خطی اهدایی از جانب کشواد بن املاس، حکمران وقت اصفهان، مربوط به سال ۳۲۷ ه. ق است.[۴] اولین سندی که از وجود کتابخانه در حرم امام رضا یاد کرده است، وقفنامه کتاب غایةالاصول است که در آن به عبارت «خزانة الکتاب» تصریح شده است۔ این سند متعلق به سال ۸۲۵ ه۔ق است و گواهی میدهد در قرن نهم، کتابخانهای در حرم دایر بوده است۔[۵]
کوچ شیعیان، اجتماع علماء، فرهیختگان و طلاب و تأسیس حوزههای علمیه، از جمله عوامل ایجاد و توسعهٔ کتابخانه در کنار حرم امام رضا عنوان شده است. به مرور زمان، سنت وقف کتابها به آستان قدس رایج شد و همین امر سبب شد تا در حرم امام رضا، کتابخانهای مستقل، با هدف نگهداری کتابها تأسیس شود. از این مکان با عنوان قرائتخانه یاد شده است۔ مکان این قرائتخانه در نزدیکی مسجد بالاسر بود۔[۶]
از این کتابخانه در منابع تاریخی با نامهای مختلفی از جمله «قرآنخانهٔ حضرت»، «کتابخانهٔ مبارکهٔ آستانهٔ مقدسه»، «کتابخانهٔ سرکار فیض آثار»، «کتابخانهٔ مشهد رضا»، «کتابخانهٔ مقدسهٔ روضهٔ مرضیهٔ رضویه» و «کتابخانهٔ مبارکهٔ رضویه» یاد کردهاند.[۷]
در وقفنامهای که در حاشیهٔ کتاب تفسیر ابوالفتوح رازی نوشته شده است، سال ۸۶۱ ه. ق به عنوان تاریخ وقف اثر یاد شده است که نشانه رواج وقف آثار تفسیری در قرن نهم ه.ق است.[۸]
در دوره صفویه
در دورهٔ شاه اسماعیل صفوی و شاه طهماسب، برخی کتابها و وقفنامههای مندرج در حاشیه کتابها، از وجود کتابخانهای با عبارت «خزانةالکتب» نام بردهاند.[۹] در دوره صفویه، با فرمان شاه طهماسب، دوستمحمد حسینی استرآبادی، از اندیشمندان بهنام صفوی، کتابداری کتابخانهٔ آستان قدس را بر عهده گرفت و اختیاراتی در حد رئیس به او واگذار شد[۱۰] و فرزندان وی در سالهای بعد، عهدهدار سمت کتابداری کتابخانه شدند.[۱۱]
گزارش شده است که در حمله ازبکها به سال ۹۹۸ ه۔ق، کتابخانه حرم غارت شد۔[۱۲] شاهعباس صفوی و شیخ بهایی، کتابها و مصحفهایی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمعآوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. همچنین با اهدای نسخههایی توسط خود شاه و شیخ، کتابخانه جدیدی در حرم تاسیس شد۔[۱۳] گزارش شده است که در سال ۱۰۰۹ ه. ق و همزمان با سفر شاهعباس به مشهد، چندین قرآن خطی که بعضاً منسوب به امامان شیعه بودند وقف کتابخانه شدند.[۱۴] در همین دوره مشاغلی چون صحاف، مصحح، کاتب و کلیددار در کتابخانه آستان قدس شکل گرفتند که امور مربوط به مرمت و تصحیح قرآنها و کتابها و سایر امور مربوط به کتابخانه را انجام میدادند.[۱۵] مرمتکاری نسخههای قدیمی در کتابخانه آستان قدس، مطابق اسناد تاریخی موجود در همین کتابخانه، نزدیک به ۵۰۰ سال قدمت داشته و به دوره صفویه باز میگردد.[۱۶] بر اساس اسناد موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی، اولین فهرست کتابخانه در سال ۱۰۱۰ ه. ق تهیه شد.[۱۷]
در دوره افشاریه و قاجاریه
پس از پایان حکمرانی صفویان بر ایران و آغاز دورهٔ افشاری، نادرشاه برای توسعه کتابخانه، حدود هفتصد جلد کتاب را از کتابخانهٔ سلطنتی اصفهان وقف کتابخانهٔ آستان کرد.[۱۸][۱۹] این کتابخانه در دوره افشار فعال بود و در طومار موسوم به طومار علیشاه اسامی کارکنان این کتابخانه با ذکر حقوق و شغلشان گزارش شده است۔[۲۰]
بعدها در دوره قاجار تغییر و تحولات اساسی در کتابخانه به وجود آمد. از دورهٔ ناصرالدین شاه، تغییراتی در ساختار و شرح وظایف مشاغل قدیم کتابخانه شکل گرفت که از جمله آنها، تعیین رئیس برای اداره کتابخانه بود. در اواخر دوره قاجار، القاب تشریفاتی بسیاری در کتابخانه پدید آمد که برخی از آنها تنها برای دریافت حقوق از کتابخانه تأسیس شده بودند. در این دوره، قرآنها از کتابها مجزا شدند و دو ساختمان به کتابخانه اختصاص یافت. ناصرالدین شاه در هر دو سفر خود به مشهد، از کتابخانه بازدید و دستوراتی از قبیل جداسازی قرآنهای خطی از کتابها را صادر کرد.[۲۱] در سالهای پایان دوره قاجار، به سال ۱۳۴۳ ه. ق مصادف با ۱۳۰۳ ه. ش، کمیسیونی در آستان قدس تشکیل شد تا اصلاحاتی در امور کتابخانه از جمله تدوین نظامنامه برای ادارهٔ امور کتابخانه، انجام گیرد.[۲۲] در این دوره، شغلی با عنوان ضابط اسناد در اداره کتابخانه تاسیس شد تا به نگهداری اسناد اهتمام ویژهای بدهد۔[۲۳] در سال ۱۳۰۰ ه. ش به بعد و همزمان با نیابت تولیت محمدولی خان اسدی، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائتخانه جدا شد.[نیازمند منبع]
در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی
در سال ۱۳۱۶ ه۔ش مقدماتی برای ساخت صحن موزه در فضای جنوب شرقی حرم انجام گرفت۔ بنا شد تا در این صحن، موزه و کتابخانهای جدید تاسیس شود۔ پس از ۸ سال کار عمرانی، در نهایت در سال ۱۳۲۴ ساختمان جدیدی برای کتابخانه در حرم احداث شد۔[۲۴] این کتابخانه در سال ۱۳۳۴ به امکانات و تجهیزات جدیدی مجهز شد۔[۲۵] در سال ۱۳۴۲ ه۔ش تمام ساختمان برچیده شد و صحن موزه گسترش یافت و ساختمان جدیدی در سمت شرق صحن احداث شد۔ در سال ۱۳۵۳ ه۔ش ساختمان جدیدی در ضلع شرقی حرم ساخته شد که ۱۰ هزار متر زیربنا در ۵ طبقه بود۔[۲۶]
در سال ۱۳۳۲ ه۔ش، کتابخانه مسجد گوهرشاد در حرم امام رضا توسط سعید طباطبایی نایینی ساخته شد و تعداد ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی توسط او به کتابخانه اهدا شد. در تاریخ ۱۳۵۱ ه۔ش تعداد کتابهای این کتابخانه ۸۲۰۰ جلد توصیف شده است.[۲۷] در سال ۱۳۶۸ ه۔ش، ساختمان جدیدی با مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در بست شیخ بهایی حرم احداث و کتابخانه گوهرشاد به آنجا منتقل شد.[۲۸]
در سال ۱۳۶۰ ه. ش کلنگ ساخت کتابخانهای مستقل در حرم امام رضا زده شد.[نیازمند منبع] سرآخر در سال ۱۳۷۲ کارهای عمرانی کتابخانه جدید تکمیل و در اواسط سال ۱۳۷۳، از ساختمان جدید بهرهبرداری شد.[۲۹] این کتابخانه به صورت رسمی توسط رئیسجمهور وقت ایران در سال ۱۳۷۴ ه۔ش افتتاح گردید۔[۳۰] در طرح توسعه دیگری که در ساختمان به اجرا درآمد، سعی شد تا ظرفیت مجموعه مخازن کتابخانه توسعه یابد، در همین خصوص مخزن جدیدی در ۳ طبقه، شامل مخازن کتب چاپی، کتب خطی، اسناد و قرنطینه کتابهای اهدایی و ۔۔۔ طراحی و ساخته شد. سرآخر مخازن جدید کتابخانه با وسعت ۹ هزار مترمربع و ظرفیت نگهداری ۱۰ میلیون منبع مطالعاتی، برای محافظت از میراث مکتوب در این مجموعه در ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ ه. ش افتتاح شد.[۳۱]
ساختمان
ساختمان این کتابخانه، مجموعاً شش مرتبه در حرم جابهجا شد. مکانهای سابق این کتابخانه، به ترتیب تاریخ، مسجد بالاسر، بالای کفشداری شماره ۱۰، در صحن موزه (پهلوی سابق)، تالار آینه، و کنار درِ قسمت شرقی موزه بود. امروزه ساختمان کتابخانه در بین ضلع خیابان شیرازی و طبرسی در صحن انقلاب قرار گرفته است.[۳۲]
ساختمان تازه تأسیس کتابخانه که در نیمه سال ۱۳۷۳ ه۔ش به بهرهبرداری رسید، با ۲۸.۸۰۰ مترمربع وسعت، در سه طبقه ساخته شده است.[۳۳] معماری این بنا ترکیبی از کارهای دورهٔ قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضاست. در و دیوار، سقف، آمفیتئاتر، نمازخانه و مسجد چوبی و سالن قدس، نمونهای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچبری و مقرنسکاری است۔ واعظ طبسی، تولیت وقت آستان قدس رضوی در زمان تکمیل ساختمان جدید، کیفیت و هنر آن را چنین توصیف کرد که: «ساختیم تا بماند».[۳۴]
ساختار اداری
امروزه کتابخانه حرم امام رضا با نام رسمی «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی» ذیل ساختار «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» فعال است.[نیازمند منبع] این کتابخانه از بخشهای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام، وظایف خاص خود را داشتهاند:
کتابخانه عمومی و تخصصی
کتابخانهٔ عمومی از زیر مجموعههای معاونت کتابخانهها، دارای قسمتهای مختلفی از جمله مخزن و آرشیو کتابهای چاپی، بخش عضویت، واحد ترویج مطالعه، تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، بخش امانت کتاب آقایان و بانوان، تالارهای مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان، تالار امانت مواد سمعی و بصری، تالار اینترنت و واحد کپی است.[۳۵][منبع بهتری نیاز است] عضویت بخش کتابخانه عمومی، به صورت مجازی صورت میگیرد.[۳۶][منبع بهتری نیاز است] بخش امانت منابع سمعی و بصری کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۷۴ ه.ش به عنوان بخشی از این کتابخانه، راهاندازی شده است.[۳۷]
کتابخانههای تخصصی این مجموعه از دههٔ ۱۳۸۰ ایجاد شد. هدف این مجموعه، ایجاد دسترسی راحتتر به منابع تخصصی برای پژوهشگران بود. مجموعههای تخصصی کتابخانه آستان قدس رضوی عبارتند از: کتابخانهٔ تخصصی علوم قرآن و حدیث، کتابخانهٔ تخصصی امام رضا، کتابخانهٔ تخصصی اهلبیت (کتابخانهٔ جامع گوهرشاد)، کتابخانهٔ تخصصی ادبیات، تالار کتابهای خارجی و کتابخانهٔ تخصصی جغرافیا.[۳۸][منبع بهتری نیاز است]
در مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ۱۰ کتابخانه تخصصی وجود دارد۔ یکی از خدمات تخصصی این مجموعه، تالار محققان است که برای استفاده اساتید دانشگاه و هیئت علمی، پژوهشگران، مؤلفان، مخترعان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد در نظر گرفته شده است۔ دسترسی به منابع مرجع، پایاننامهها، دیگر کتابخانههای آنلاین و مشاوران پژوهشی در نگارش پایاننامه از ویژگیهای این تالار تخصصی عنوان شده است.[۳۹]
مرکز نسخ خطی و اداره حفاظت و مرمت
مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی از سال ۱۳۵۱ ه۔ش با تهیه میکروفیلم شروع به فعالیت کرد۔ وظیفه این مجموعه، تهیه، نگهداری و فهرستنگاری کتابهای خطی و چاپسنگی است۔ این مجموعه، از سال ۱۳۹۱ ه۔ش، به صورت رایگان، نسخههای خطی و چاپسنگی کتابخانههای دیگر را دیجیتالسازی میکند و در این موضوع، توانسته است تا کتابخانههای حرم شاهچراغ، کتابخانههای خوانسار، لار، کاشان، اصفهان، بیرجند و دانشگاه فرودسی مشهد را دیجیتالسازی نماید۔ این مرکز از تمام کتابهای دیجیتال سازی شده دیگر کتابخانهها، یک نسخه را در ساختمان مرکزی خود نگهداری میکند۔[۴۰]
وظیفه نگهداری و مرمت آثار نفیس این مجموعه، برعهده مرکز نسخ خطی است۔[۴۱] در سال ۱۳۸۲ ه۔ش بخش صحافی کتابخانه و بخش مرمت آثار موزه، با هم ادغام و سبب تشکیل «ادارهٔ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی» شد۔ وظیفه این اداره، حفظ، نگهداری، پاکسازی و ترمیم نفایس موزه و کتابخانه است۔[۴۲]
مرکز اسناد و مطبوعات
آستان قدس رضوی، اسناد بسیاری اعم از وقفنامهها اسناد اداری و صورت خرجهای خود را از دوره صفویه به بعد، نگهداری و حفظ میکند۔ وجود تعداد زیاد این اسناد سبب شد تا ادارهای مجزا برای نگهداری آنها در ذیل کتابخانه آستان قدس رضوی تدارک شود۔ اداره اسناد در ابتدا به سال ۱۳۷۶ تاسیس شد و در سال ۱۳۸۱ عنوان اسناد در نام رسمی کتابخانه چنین آمد: «سازمان کتابخانهها، موزهها و اسناد آستان قدس رضوی»۔ در همین سال اداره اسناد، مستقل از اداره کتابخانه شد و عنوان «مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس» را به خود گرفت۔ در نتیجه این تحولات، دو اداره اسناد و مطبوعات شکل گرفتند۔[۴۳]
نگهداری اسناد در این مجموعه بر عهده اداره اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی است۔[۴۴] دیگر وظایف اداره اسناد، طبقهبندی، ارزشیابی، نمایهسازی، فهرستنویسی، انجام کارهای تحقیقاتی بر روی اسناد، اطلاعرسانی، حفظ تاریخ شفاهی از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی به تهیه فیلم و عکس و ارائه خدمات به محققان در زمینه اسناد است۔ در همین خصوص، این اداره از بخشهای مختلفی از جمله ارزشیابی و پیش آرشیو، آمادهسازی و طبقهبندی اسناد، مخزن اسناد، نمایهسازی و مستندسازی اسناد، اسناد دیداری و شنیداری، تاریخ شفاهی و بخش پژوهش و مطالعات اسناد تشکیل شده است.[۴۵]
اداره مطبوعات مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، یکی از مجموعههای وسیع در زیرمجموعههای اداری کتابخانه مرکزی است۔ این بخش نگهداری و آرشیو مطبوعات را برعهده دارد۔ قدیمیترین اثر در این مجموعه، نخستین روزنامه چاپ شده در ایران است۔ این اداره بزرگترین مرکز آرشیو مطبوعات در ایران از نظر تعداد، آمار و ارقام عناوین مطبوعاتی است۔ این اداره از سال ۱۳۵۹ ه۔ش به منظور نظم در آرشیو، شکل گرفت۔ این اداره وظیفه دارد تا نشریات و مطبوعات شهری، استانی و کشوری، خبرنامهها، نشریات دانشجویی، مسجدی و دانشآموزی، نشریات الکترونیکی، کتابهای مطبوعاتی، و بریدههای جراید، سالنامه، تقویم و دیگر نشریات در زبانهای مختلف را گردآوری و نگهداری نماید۔[۴۶][۴۷]
روابط عمومی و امور بینالملل
«روابط عمومی و امور بینالملل» دیگر زیربخش مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس است۔[۴۸][۴۹] این سازمان وظیفه دارد با تبلیغات و اقدامات رسانهای، تعاملات داخلی و خارجی و برگزاری برنامههای فرهنگی بین این سازمان و قشرهای گوناگون مردم، روابط فرهنگی ایجاد میکند.[۵۰][۵۱] برگزاری سمینارها، همایشها، گردهماییها و جذب و شناسایی اندیشمندان و تقدیر از آنان از جمله وظایف این اداره است۔ گسترش روابط بینالمللی و ایجاد تفاهمنامه با دیگر نهادها از جمله وظایف بخش بینالملل این سازمان است۔[۵۲]
میراث مکتوب
در این کتابخانه بیش از ۴ میلیون کتاب چاپی و بیش از ۱۴۷ هزار نسخه سمعی-بصری نگهداری میشود.[۵۳]
بخش مخزن چاپی و آرشیو کتابخانه، مهمترین قسمت کتابخانهٔ مرکزی است که بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب دارد. مخزن، دارای مجموعهٔ منحصر به فرد از کتابهای چاپ سربی قدیم، کتابهای درسی قدیم از دارالفنون تا قبل از انقلاب ۱۳۵۷، نفایس هنری، مجموعه قرآنهای چاپی و … است.[نیازمند منبع]
نسخههای نفیس
تعداد نسخههای خطی این مجموعه تا پایان سال ۱۴۰۱ شمسی را ۱۰۶ هزار نسخه عنوان شده است۔[۵۴] این کتابخانه همچنین دارای ۶۵ هزار نسخه چاپ سنگی است۔[۵۵] رئیس این کتابخانه مجموع تعداد نسخ خطی و سنگی این کتابخانه تا سال ۱۴۰۱ را ۱۷۶ هزار نسخه عنوان کرده است۔[۵۶] از این میان بیش از ۲.۲۰۰ نسخه قرآن خطی نفیس به خط کوفی و ثلث در این مجموعه نگهداری میشود۔[۵۷]
اولین قرآن تاریخدار مجموعه کتابخانه، متعلق به سال ۳۲۷ ه۔ق است۔ دو نسخه قدیمی دیگر که در سالهای ۳۸۳ و ۳۹۳ ه۔ق به ترتیب از جانب ابنسیمجور و ابنکثیر وقف این کتابخانه شدهاند، دیگر آثار پرقدمت قرآنی این مجموعه است۔[۵۸] یکی دیگر از قرآنهای نگهداری شده در این کتابخانه، متعلق به سالهای بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ ه۔ق است که به قرآن قدس شهرت دارد۔ این نسخه، قدیمیترین قرآن مترجم جهان است که به زبان فارسی ترجمه شده است۔[۵۹] بنابر گزارشها از تمام امامان شیعه جز امام دوازدههم آنان، نسخههای خطی قرآنی در این کتابخانه نگهداری میشود۔[۶۰] در این مجموعه آثاری از خطاطیهای عثمان بن حسین وراق غزنوی نیز نگهداری میشود۔[۶۱]
دو نسخه قرآن خطی به خط کوفی و منسوب به علی بن ابیطالب از جمله قدیمیترین آثار موجود در این کتابخانه بهشمار رفته است.[۶۲]
شرح دیوان تمیم بن مقیل به سال ۳۸۰ ه.ق شرح تدبیر الصحه به سال ۳۹۶ ه. ق، اولین صحیفه سجادیه به سال ۴۱۶ ه.ق و قرآن بایسنقری در دوره تیموری، از جمله نفایس این مجموعه بهشمار میرود. از مهمترین ویژگیهای مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی، وقفی بودن بیشتر کتابهای خطی این مرکز است که تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند: شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان، علما و مردم عادی وقف شده است. از آثار این مرکز، قرآنهای خطی نگاشته شده روی پوست آهو است که ثبت حافظهٔ ملی و ثبت میراث فرهنگی شده است.[نیازمند منبع]
سندها
تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را نزدیک به ۱۴ میلیون برگ سند مکتوب[۶۳][۶۴] و ۱۰۸ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کردهاند.[۶۵] همچنین در این آرشیو، ۲۲ هزار ساعت تاریخ شفاهی بایگانی شده است۔[۶۶] از این میان تنها ۳۰۰ هزار سند مربوط به اسناد اداری باقی مانده از دوران صفویه به بعد است[۶۷] که بالغ بر ۷۰ هزار برگ سند از دورهٔ صفوی و ۳۳ هزار برگ مربوط به دوره افشاریه است۔[۶۸] کتابخانه آستان قدس به جهت رسمالخطها خاص بعضی از این اسناد، بازنویسی آنها را در دستور کار دارد۔[۶۹] گزارش شده است که بیش از ۲ هزار برگ سند از اسناد نگهداری شده در این مرکز، مربوط به مسجد جامع گوهرشاد است که ۱۵۰ برگ سند مربوط به دوره قاجار، ۸۰۰ برگ سند مربوط به دوره افشار و ۵۰۰ برگ سند مربوط به دوره قاجار است۔[۷۰] علاه بر اسناد مکتوب، بیش از ۱۶ هزار قطعه عکس قدیمی از حرم امام رضا و علما و رجال سیاسی مربوط به حرم، در این مجموعه نگهداری میشود۔[۷۱] مجموعهٔ از اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی که ارزش بالایی داشتهاند، به ثبت حافظهٔ ملی یونسکو رسیدهاند.[۷۲]
نشریهها
منابع آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی شامل مجله، روزنامه، سالنما و سالنامهها، نشریات دانشگاهی، نشریات دانشجویی، نشریات الکترونیکی، خبرنامهها، نشریات تجربی مانند نشریات دانش آموزی و نشریات مساجد، شبنامهها، کتابهای مطبوعاتی و بریدههای جراید است. این نشریات به زبانهای فارسی، انگلیسی، عربی و اردو هستند۔[۷۳]
در اداره مطبوعات، از نخستین شمارهٔ وقایع اتفاقیه (اولین روزنامهٔ منتشر شده در ایران) تا نشریات دورهٔ معاصر، بایگانی شده است.[۷۴] وسعت آثار این مرکز را بالغ بر ۲۸ هزار عنوان مجله، روزنامه و سالنامه؛ شامل نزدیک به ۲ میلیون نسخه به زبانهای فارسی، عربی، لاتین است. این نشریات در چند دستهبندی شامل مجلات فارسی، عربی و اردو؛ روزنامهها و هفتهنامهها؛ سالنامهها؛ نشریات لاتین؛ مجموعه مطبوعاتی محمد گلبن؛ مجموعه فرید قاسمی؛ نشریات دانشجویی؛ نشریات الکترونیکی و نشریات دیجیتال آرشیو شدهاند۔ قدیمیترین مجله فارسی نگهداری شده در این مجموعه، مجله فلاحت مظفری است که در سال ۱۳۱۸ ه۔ق منتشر شده است۔ قدیمیترین سالنامه این مجموعه، متعلق به سال ۱۲۹۰ ه۔ق است۔ مهمترین مجموعههای نگهداری شده در این مجموعه عبارتند از: به روزنامه وقایع اتفاقیه، سالنامه ایران، نشریهٔ فرانسوی زبان اکودو پرس،[۷۵] روزنامهٔ علمیه دولت علیّه ایران، نشریهٔ وقایع عدلیه، نشریهٔ دانش، حبل المتین کلکته، نشریه الاسلام، روزنامهٔ ملانصرالدین، روزنامهٔ صور اسرافیل، الکمال، کاغذ اخبار.[نیازمند منبع]
منابع الکترونیکی
غیر از نسخ مکتوب، بیش از ۱۱ میلیون و ۲۲۶ هزار نسخه سیدی و منابع غیر مکتوب (الکترونیکی) برای این مجموعه گزارش شده است۔[۷۶] تا سال ۱۳۹۸ ه۔ش، بیش از ۶۵ هزار حلقه سیدی در این کتابخانه نگهداری میشد۔ این مجموعه در سال ۱۳۹۰ ه۔ش به صورت تفکیک شده بین نوجوانان و بزرگسالان ارائه خدمات میدهد۔[۷۷] این مرکز تا سال ۱۳۹۳ ه۔ش، بیش از ۱۷۶ هزار کتاب خطی را دیجیتالسازی کرده است۔[۷۸] در این مجموعه بیش از ۵۶۵ هزار نسخه الکترونیکی از مجلات نیز نگهداری میشود که از این میان ۱۰ هزار نسخه از مجلات، تنها نسخه دیجیتال داشته و نسخه چاپی آنها در دسترس نیست۔[۷۹]
کتابخانه دیجیتال
پییشنهاد تاسیس کتابخانهای دیجیتال در کنار کتابخانه بزرگ آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۸۰ ه۔ش توسط مشاور علمی سازمان کتابخانههای آستان قدس مطرح شد۔ این کتابخانه، در سال ۱۳۸۳ ه۔ش با بهرهگیری از ۳۵ منبع خارجی و ۶ منبع داخلی آغاز به کار کرد۔[۸۰][۸۱] بر اساس گزارشها در سال ۱۴۰۲ ه۔ش، مجموعه منابع این کتابخانه بالغ بر ۱۸۵ میلیون منبع دیجیتال بوده است۔[۸۲] یکی از رسالتهای این کتابخانه، تأسیس پایگاههای موضوعی و تخصصی به شکل متمرکز عنوان شده است۔ این کتابخانه در طول دورههای متمادی، دچار تحولات در زمینه ارائه خدمات و بروزرسانی بوده است۔[۸۳] در سال ۱۳۹۹، از کتابخانه نشریات دیجیتال نیز رونمایی شد۔ در بدو رونمایی از این کتابخانه، ۴۸۰ عنوان نشریه در دسترس قرار گرفت۔[۸۴] بر اساس گزارشهای جدیدتر، بیش از ۱۳۰ هزار نسخه نشریهٔ دیجیتال در این سامانه بارگذاری شده است.[۸۵][منبع بهتری نیاز است]
یکی از اقدامات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، که با هدف دسترسپذیر کردن منابع دیجیتال در سایر کتابخانهها صورت گرفته است، ایجاد ایستگاه مطالعهٔ دیجیتال در کتابخانههای زیرمجموعه خود و همچنین دیگر مناطق دورافتاده بوده است. در این راستا ایستگاههای متعددی در شهرهای مشهد، گناباد، اصفهان، کاشمر و چند شهر دیگر راهاندازی شده است.[۸۶]
وسعت و اهمیت
جایگاه در میان کتابخانههای
کتابخانه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگترین و جامعترین کتابخانههای جهان اسلام است۔[۸۷] گفته شده است که کتابخانه آستان قدس رضوی، بزرگترین دارندهٔ نسخههای چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمیترین قرآنهای خطی در دنیا بهشمار میرود.[۸۸]
از کتابخانه آستان قدس به عنوان بزرگترین آرشیو نشریات ایران، بزرگترین آرشیو نشریات دیجیتال در ایران و بزرگترین کتابخانه تخصصی مطبوعات در ایران یاد شده است۔[۸۹] مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، دارای بزرگترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری در خراسان و قدیمیترین سند آرشیوی در ایران را در اختیار دارد.[۹۰]
اهمیت
به گفته نورالدین سنابادی، از پژوهشگران تاریخ شفاهی در ایران، پایگاه دادههای آموزشی آزاد آمریکا (OEDB)، کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی را به عنوان هفتمین کتابخانه در میان بیست کتابخانهٔ معتبر دنیا که در تغییر جهان نقش داشتهاند، نام بردهاست.[۹۱]
به عقیده سنابادی از پژوهشگران تاریخ شفاهی در ایران، این کتابخانه سهم به سزایی در حفظ و نگهداری میراث اسلامی داشته است.[۹۲]
مخاطبان و اعضاء
بر اساس آمار سال ۱۳۹۶ ه۔ش این کتابخانه میزبان بیش از ۸ میلیون نفر به صورت سالانه بوده است۔[۹۳] جلالی، رئیس کتابخانه آستان قدس در سال ۱۴۰۱ ه۔ش اعلام کرد که این کتابخانه بیش از ۴۰ میلیون مخاطب از ۱۲۷ کشور دنیا را میزبانی میکند۔[۹۴] تعداد اعضاء این کتابخانه را ۵۶۰ هزار نفر گزارش کردهاند۔[۹۵]
کتابخانههای وابسته
تا اوایل خرداد ۱۴۰۲ ه۔ق، ۶۰ باب کتابخانه در شهرستانهای ایران[۹۶] و یک باب کتابخانه در شهر لکهنو در هند به عنوان کتابخانههای وابستهٔ آستان قدس معرفی شدهاند.[۹۷] علاوه بر کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در حرم امام رضا، ۲۳ کتابخانه در سطح شهر مشهد و ۱۶ کتابخانه در شهرستانها، ۹ کتابخانهٔ تخصصی و ۱۱ کتابخانهٔ موقوفاتی وابسته به آستان قدس رضوی به صورت رسمی، کتابخانهٔ وابسته به آستان قدس هستند.[۹۸]
آستان قدس رضوی در ۷ شهر درگز، قوچان، تربت حیدریه، بیرجند، گناباد، روشناوند و سرخس، دارای کتابخانههای تخصصی کودک و نوجوان و در ۶ شهر شوشتر، کرمانشاه، میبد، بروجرد، اهواز و یزد، دارای ایستگاه کتاب کودک در کتابخانههای وابسته تحت پوشش خود است. نخستین کتابخانه کودک و نوجوان آستان قدس رضوی در سال ۱۳۸۹ در فرهنگسرای بزرگ امام رضا واقع در شهرستان سرخس به بهرهبرداری رسیده است.[۹۹]
| کتابخانههای شهر مشهد | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| موقعیت جغرافیای | ر | نام کتابخانه | تاریخ تأسیس
ه.ش) |
حجم آثار | اعضاء
(نفر) |
توضیحات | ||
| استان | شهر یا روستا | کتاب
(جلد) |
نشریه
(عنوان) | |||||
| خراسان رضوی | مشهد | ۱ | مسجدالرضا | ۱۳۶۱ | ۵۶٫۰۰۰ | ۳۰ | ۳۷٫۰۰۰ | کتابخانه مسجدالرضا به عنوان شعبه دوم از کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شناخته میشود۔[۱۰۰] این کتابخانه در دو ساختمان جداگانه، دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، تالار مرجع، واحد اینترنت و واحد امانت کتاب است. تعداد اعضاء این کتابخانه را ۳۷ هزار نفر عنوان کردهاند.[۱۰۱] |
| مشهد | ۲ | آیتالله عباس تربتی | ۱۳۶۱ | ۴۱٫۰۰۰ | ۲۵ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه ابتدا در یک سالن کوچک در کنار مسجد امام رضا، در نزدیکی آرامگاه خواجه ربیع، تأسیس شد و کتابخانه مسجد امام رضا نام گرفت. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود بیش از هزار نسخه منبع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه است.[۱۰۲] | |
| مشهد | ۳ | آیتالله مجتبی قزوینی | ۱۳۶۷ | ۱۰۳٫۰۰۰ | ۳۰ | ۳۴٫۴۰۰ | این کتابخانه در مسجد انصارالمهدی در محله کوی طلاب مشهد تاسیس و به سال ۱۳۶۷ه. ش، تحت پوشش کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی درآمد و به کتابخانه انصارالمهدی تغییر نام پیدا کرد. در سال ۱۳۸۰ه. ش، ساختمان شماره دو این کتابخانه افتتاح شد و مجدد نام کتابخانه به «آیت الله مجتبی قزوینی» تغییر یافت۔ در این کتابخانه، ۱۵٫۳۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری نگهداری میشود.[۱۰۳] | |
| مشهد | ۴ | آیتالله هاشم قزوینی | ۱۳۶۹ | ۹۶٫۰۰۰ | ۲۵ | ۲۵٫۵۰۰ | این کتابخانه در محله محمدآباد مشهد قرار دارد۔ در سال ۱۳۸۵ ه. ش، ساختمان دیگری برای این کتابخانه ساخته شد. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود ۱۱ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.[۱۰۴] | |
| مشهد | ۵ | امام صادق | ۱۳۷۰ | ۳۷٫۰۰۰ | ۲۴ | ۱۰٫۰۰۰ | این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام در خیابان اسرار مشهد قرار دارد۔ برای این کتابخانه، حدود هزار عنوان منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است.[۱۰۵] | |
| مشهد | ۶ | مسجد قبا | ۱۳۷۷ | ۲۳٫۰۰۰ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام در بلوار خیام مشهد تاسیس و شامل تعدادی نشریه است.[۱۰۶] | ||
| مشهد | ۷ | مسجد زینبیه | ۱۳۷۷ | ۳۲٫۰۰۰ | ۲۵ | ۹٫۰۰۰ | این کتابخانه در مسجدی با همین نام در خیابان مطهری مشهد قرار دارد و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت است.[۱۰۷] | |
| مشهد | ۸ | مسجد پیغمبر اکرم | ۱۳۷۷ | ۳۰٫۰۰۰ | ۲۰ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام واقع در رضاشهر مشهد است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت میباشد.[۱۰۸] | |
| مشهد | ۹ | مسجد بزرگ امام رضا | ۱۳۷۷ | ۲۳٫۰۰۰ | ۱۹ | ۱۱٫۶۰۰ | این کتابخانه در محل مسجد بزرگ امام رضا در محله کوی امیرالمومنین مشهد قرار دارد و حدود ۷۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری را در خود جای داده است.[۱۰۹] | |
| مشهد | ۱۰ | محمدیه | ۱۳۷۷ | ۱۹٫۰۰۰ | ۱۶ | ۹٫۰۰۰ | این کتابخانه پس از تاسیس در مسجد محمدیه، به خاطر کمبود جا در سال ۱۳۸۱ ه.ش به مسجد جوادالائمه در محله تلگرد مشهد منتقل شد.[۱۱۰] | |
| مشهد | ۱۱ | مسجد جوادالائمه | ۱۳۷۸ | ۱۹٫۰۰۰ | ۸٫۰۰۰ | این کتابخانه در محل مسجد جوادالائمه در محله وکیلآباد مشهد قرار دارد و تعدادی نشریه ادواری را در خود جای داده است.[۱۱۱] | ||
| مشهد | ۱۲ | امام رضا | ۱۳۷۹ | ۳۴٫۰۰۰ | ۲۰ | ۱۱٫۰۰۰ | این کتابخانه را تولیت وقت آستان قدس رضوی در ضمن یک حسینیه در خیابان هاشمینژاد مشهد تاسیس کرده است۔ این کتابخانه حدود ۵ هزار منابع دیداری و شنیداری در خود جای داده است.[۱۱۲] | |
| مشهد | ۱۳ | امام سجاد | ۱۳۸۳ | ۱۴٫۰۰۰ | ۱۰ | ۶٫۵۰۰ | این کتابخانه در مسجد امام سجاد قرار دارد و از سال ۱۳۸۴ ه.ش خدمات این کتابخانه مختص آقایان شده است. از ویژگیهای این کتابخانه، جایگیری حدود ۶۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.[۱۱۳] | |
| مشهد | ۱۴ | مجتمع ثامن الائمه | ۱۳۸۴ | ۷۔۰۰۰ | این کتابخانه در مجتمعی مسکونی به همین نام توسط آستان قدس رضوی تاسیس شده است و مراجعان آن تماما از ساکنین همان شهرک مسکونی هستند۔[۱۱۴] | |||
| مشهد | ۱۵ | سیار و تلفنی | ۱۳۷۷ | ۳۔۵ میلیون | این کتابخانه به اساتید دانشگاه، پژوهشگران و محققان و معلولانی که نمیتوانند به صورت حضوری به کتابخانه مراجعه داشته باشند خدمات ارسال کتاب به درب منزل را انجام میدهد. پشتوانه این کتابخانه مخزن اصلی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است.[۱۱۵] در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸۳۰ عضو (حقیقی و حقوقی) عنوان شدهاند.[۱۱۶] | |||
| مشهد | ۱۶ | گویای رضوی (ویژه نابینایان) | ۱۳۸۳ | ۱۳٫۰۰۰ | ۲۶۰ | کتابخانه گویای رضوی در محل کتابخانه آیتالله مجتبی قزوینی قرار دارد. خدماتی چون تهیه کتابهای گویا در موضوعات و قالبهای متنوع و ارائه آنان به اعضای نابینا در سراسر کشور از وظایف و اقدامات این کتابخانه عنوان شده است.[۱۱۷] | ||
| مشهد | ۱۷ | امام رضا | ۱۳۹۶ | ۱۱٫۴۹۷ | ۲۰ | ۱٫۱۰۰ | این کتابخانه در مسجد غدیر باباعلی واقع شده است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، ایستگاه کودک و واحد مطبوعات میباشد. در این کتابخانه علاوه بر کتابهای درون قفسه، ۲۵۰۰ جلد کتاب درسی نیز وجود دارد۔[۱۱۸] | |
| مشهد | ۱۸ | امام جعفر صادق | ۱۳۹۶ | ۸٫۱۳۰ | ۹۰۰ | محل این کتابخانه در وکیلآباد مشهد است۔ این کتابخانه دارای تعدادی نشریه ادواری میباشد.[۱۱۹] | ||
| رضویه | ۱۹ | حضرت معصومه | ۱۴۰۰ | ۶٫۰۰۰ | این کتابخانه در فضای بالغ بر ۲۵۰ مترمربع ساخته شده است و دارای امکاناتی چون ایستگاه کودک میباشد.[۱۲۰] | |||
| مشهد | ۲۰ | مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی | ۱۳۷۹ | ۴۰٫۰۰۰ | ۲۰ | ۲۰٫۲۰۰ | مجتمع فرهنگی هنری امام خمینی با همکاری دو مؤسسه «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد» و «مرکز آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی» در مجموعه خواجه ربیع مشهد تأسیس شده است. در سال ۱۳۹۸ کتابخانه تخصصی کودک در این مکان تاسیس شد۔[۱۲۱] | |
| مشهد | ۲۱ | مسجد پنج تن | ۱۴۰۰ | ۶٫۰۰۰ | این کتابخانه در خیابان بهشتی مشهد و در فضایی بالغ بر ۱۵۰ مترمربع راه اندازی شده است.[۱۲۲] | |||
| مشهد | ۲۲ | مسجد امیرالمؤمنین | ۱۳۹۸ | ۴٫۰۰۰ | ۶ | ۳۰۰ | این کتابخانه در حاشیه شهر مشهد قرار دارد در ساختمانی با متراژ ۴۰۰ مترمربع در طبقه فوقانی مسجد امیرالمؤمنین واقع شده است.[۱۲۳] | |
| مشهد | ۲۳ | تخصصی کودک | ۱۳۹۸ | آستان قدس رضوی، اولین کتابخانه تخصصی کودک در مشهد را در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی در فضایی بالغ بر ۱۰۰ مترمربع و به صورت تخصصی برای گروه سنی ۳ تا ۱۰ سال تأسیس نمود.[۱۲۴] | ||||
| سرخس | ۲۴ | فرهنگسرای بزرگ امام رضا | ۱۳۸۹ | ۴۲٫۰۰۰ | ۱۵ | ۱۱٫۰۰۰ | این فرهنگسرا و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۲٫۶۰۰ مترمربع و در یک طبقه، ساخته شد. در این کتابخانه حدود ۳۳۰۰ عنوان سی دی نگهداری میشود.[۱۲۵] | |
| درگز | ۲۵ | امام رضا | ۱۳۸۹ | ۳۲٫۵۰۰ | ۱۷ | ۱۰٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن مجتمع فرهنگی در زمینی به مساحت ۱۸۵۰ مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۳۵۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری میشود. کتابخانه تخصصی کودک از ویژگیهای این کتابخانه است۔[۱۲۶] | |
| قوچان | ۲۶ | امام رضا | ۱۳۸۹ | ۴۷٫۵۰۰ | ۲۹ | ۱۸٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن یک مجتمع فرهنگی، در زمینی به مساحت ۱۱ هزار مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۵۲۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری میشود. کتابخانه تخصصی کودک از ویژگیهای این کتابخانه است۔[۱۲۷] | |
| گناباد | ۲۷ | امام رضا | ۱۳۹۷ | ۱۱٫۴۸۰ | ۲۷ | ۶۱۶ | این کتابخانه در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ مترمربع توسط سازمان عمران و توسعه رضوی ساخته شد. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود ۳۰۰۰ کتاب صوتی در مخزن کتابخانه عنوان شده است.[۱۲۸] | |
| روشناوند | ۲۸ | امام رضا | ۱۳۷۵ | ۹٫۳۱۸ | ۱٫۴۰۰ | این کتابخانه توسط آستان قدس رضوی، در محل طبقه فوقانی حسینیه امام رضا تأسیس شد.[۱۲۹] | ||
| تربت حیدریه | ۲۹ | امام رضا | ۱۳۹۳ | ۲۴٫۰۰۰ | ۲۰ | ۴٫۲۰۰ | این کتابخانه در فضایی به مساحت ۲۸۰۰ مترمربع، در قسمتی از پارک مینو تربت حیدریه تأسیس شد. در میان مخزن این کتابخانه، ۸۰۰ نسخه کتاب کودک و ۱۰ میلیون منابع الکترونیک آنلاین و آفلاین و همچنین ۱۳۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است. کتابخانه کودک از ویژگیهای این کتابخانه است۔[۱۳۰] | |
| کاشمر | ۳۰ | شهید آیتالله مدرس | ۱۳۷۵ | ۷۶٫۰۰۰ | ۷۵ | ۲۸٫۰۰۰ | این کتابخانه در نزدیکی مقبره مدرس با مساحتی حدودی ۸۲۵ مترمربع و در سه طبقه، ساخته شده است. وجود حدود ۹ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه، از ویژگیهای آن توصیف شده است.[۱۳۱] | |
| سبزوار | ۳۱ | فرهنگسرای امام رضا | ۱۳۹۵ | ۳۵٫۰۰۰ | ۳۶ | ۱۳٫۷۰۰ | این فرهنگسرا در بلوار توحید شهر سبزوار و در زیربنایی بالغ بر ۳۴۵۰ مترمربع ساخته شده است. وجود حدود ۳۸۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری از جمله ویژگیهای این کتابخانه برشمرده شده است.[۱۳۲] | |
| خراسان جنوبی | بیرجند | ۳۲ | امام رضا | ۱۳۸۱ | ۵۰٫۵۳۲ | ۲۵ | ۲۳٫۵۵۶ | این کتابخانه در قسمتی از باغ اکبریه، در فضایی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع در دو طبقه افتتاح شده است. در این کتابخانه ۶۵۲۳ عنوان لوح دیداری و شنیداری نگهداری میشود.[۱۳۳] |
| طبس | ۳۳ | فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم | ۱۳۸۰ | ۶۱٫۰۰۰ | ۶۹ | ۱۱٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن فرهنگسرایی در سه طبقه با زیربنای ۱۸۶۰ مترمربع در ضلع غربی حرم حسین بن موسی الکاظم احداث شده است. از ویژگیهای این کتابخانه، وجود بیش از ۶ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابانه است.[۱۳۴] | |
| محمدآباد | ۳۴ | امام رضا | ۱۳۸۴ | ۹٫۰۰۰ | ۱۱ | ۸۰۰ | این کتابخانه در محله محمدآباد از نواحی طبس در زمینی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع و از محل اعتبارات اهدایی تولیت آستان قدس رضوی احداث شد. در مخزن این کتابخانه، حدود ۵۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری قرار گرفته است.[۱۳۵] | |
| قاین | ۳۵ | امام رضا | ۱۳۸۶ | ۴۰٫۰۰۰ | ۴۴ | ۱۱٫۰۰۰ | این کتابخانه در دو طبقه با زیربنای ۹۲۰ مترمربع، توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است. وجود حدود چهار هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در این کتابخانه، از ویژگیهای آن عنوان شده است.[۱۳۶] | |
| مجد | ۳۶ | کتابخانه امام رضا | ۱۴۰۲ | ۴۔۶۰۰ | این کتابخانه در روستای مجد از توابع بشرویه و با همکاری شرکت صنایع، معادن و عمران رضوی در متراژی بالغ بر ۱۰۰۰ مترمربع ساخته شده است۔[۱۳۷] | |||
| خوزستان | شوشتر | ۳۷ | علامه شوشتری | ۱۳۷۴ | ۳۶٫۳۳۶ | ۱۰ | ۱۲٫۰۰۰ | این کتابخانه توسط علامه شوشتری جهت استفاده عموم وقف حرم امام رضا شد. در حال حاضر، این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ مترمربع قرار گرفته است. در این کتابخانه، ۳۳۰ نسخه کتاب خطی و ۲۶۲ نسخه کتاب چاپ سنگی نگهداری میشود.[۱۳۸] |
| اهواز | ۳۸ | کتابخانه امام رضا | ۱۳۹۸ | ۱۳٫۰۰۰ | این کتابخانه، وابسته به مرکز فرهنگی حسین بن علی است و با همکاری آستان قدس رضوی و به صورت خیریه تأسیس شد. این کتابخانه در زمینی با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ مترمربع راهاندازی شده است.[۱۳۹][منبع بهتری نیاز است] | |||
| کرمانشاه | کرمانشاه | ۳۹ | امام رضا | ۱۳۴۹ | ۳۱٫۸۶۰ | ۴۲ | ۹٫۴۰۲ | این کتابخانه توسط عبدالجلیل جلیلی تأسیس و وقف آستان قدس رضوی شد. بنای این مجموعه در سالهای ۱۳۸۰، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۰ ه.ش توسعه یافته است و بنای آن امروزه تا ۵۰۰ مترمربع گزارش شده است. این کتابخانه ۴۳۸ نسخه کتاب خطی در خود جای داده است.[۱۴۰] |
| تهران | تهران | ۴۰ | آیتالله سید محمدتقی حکیم | ۱۳۷۵ | ۲۸٫۰۰۰ | ۱۵ | ۷٫۰۰۰ | این کتابخانه توسط محمدتقی حکیم (واقف منابع کتابخانهای) و مرضیه حکیم (واقف محل کتابخانه) افتتاح شد. این کتابخانه در سال ۱۳۷۹ ه.ش وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۸۸ ه.ش طرح توسعه کتابخانه شروع و در ۱۳۹۳ ه.ش ساختمان جدید در زمینی به مساحت ۴۲۰ مترمربع در ۶ طبقه افتتاح گردید. این کتابخانه دارای ۱۷۳ نسخه کتاب خطی و ۴۲۳ نسخه کتاب چاپ سنگی میباشد.[۱۴۱] |
| تهران | ۴۱ | ملی ملک | ۱۳۱۶ | ۱۰۰٫۰۰۰ | ۸۰۰ | حسین آقا ملک، بنیانگذار کتابخانه و موزه ملی ملک، این گنجینه را برای آستان قدس رضوی، وقف کرد.[۱۴۲] کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخههای خطی در ایران است. وجود نشریاتی از دوره قاجار تاکنون، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری از دیگر ویژگیهای این کتابخانه شمرده شده است.[۱۴۳] | ||
| لرستان | بروجرد | ۴۲ | آیتالله محمد بروجردی | ۱۳۶۸ | ۴۳٫۱۴۱ | ۱۷ | ۱۷٫۹۵۰ | این کتابخانه توسط محمد بروجردی در زمینی به مساحت ۵۰۰ مترمربع ساخته و به درخواست همو، وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۹۷ ه.ش مساحت زمین به ۱۳۰۰ متر مربع افزایش یافت.[۱۴۴] |
| یزد | یزد | ۴۳ | وزیری | ۱۳۳۴ | ۲۴۴٫۰۰۰ | ۲۸٫۵۰۰ | علیمحمد وزیری، کتابخانه وزیری در یزد را وقف آستان قدس رضوی کرده است۔[۱۴۵] این کتابخانه در متراژی نزدیک به ۶۰۰ مترمربع، در دالان شمالی مسجد جامع یزد تأسیس شد. بعدها، توسعههایی در بنای کتابخانه شکل گرفت که سبب شد، فضا به ۶۳۰۰ مترمربع و در ۳ طبقه ارتقاء یابد. این کتابخانه بیش از ۴۸۰۰ نسخه کتاب خطی، ۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی و بیش از ۶۰۰۰ نسخه نشریات ادواری را در خود جای داده است.[۱۴۶] | |
| یزد | ۴۴ | مروج | ۱۳۴۸ | ۹۷٫۰۰۰ | ۱۳۰ | ۲۰٫۰۰۰ | کتابخانه مروج از جمله کتابخانههای تحت مدیریت آستان قدس رضوی است۔[۱۴۷] این کتابخانه بعدها در سال ۱۳۶۵ ه. ش، توسط محمد مروج و با همکاری آستان قدس رضوی، توسعه یافت. ساختمان جدید در فضایی به مساحت یک هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. در این کتابخانه ۲۵ نسخه کتاب خطی نگهداری میشود.[۱۴۸] | |
| کرمان | کرمان | ۴۵ | امام رضا | ۱۳۸۵ | ۲۰٫۰۰۰ | ۹٫۰۰۰ | این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۲۵۰ مترمربع در دو طبقه احداث شده است و تعدادی نشریه ادواری در آنجا نگهداری میشود.[۱۴۹] | |
| کرمان | ۴۶ | هرندی | ۱۳۵۰ | ۸۶٫۰۰۰ | ۳۲ | ۱۳٫۷۰۰ | این کتابخانه در زمینی به مساحت ۳۰۰ مترمربع توسط ابوالقاسم هرندی ساخته و وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه در سال ۱۳۸۶ مورد بازسازی قرار گرفت۔ این کتابخانه دارای حدود ۹۰ نسخه کتاب خطی، ۷۱ نسخه کتاب چاپ سنگی میباشد.[۱۵۰] | |
| رفسنجان | ۴۷ | مرتضوی | ۱۳۸۳ | ۷۴٫۰۰۰ | ۱۵ | ۲۶٫۰۰۰ | این کتابخانه در ساختمانی با زیر بنای ۱۲۰۰ مترمربع در سه طبقه توسط یحیی مرتضوی وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه دارای ۳ نسخه خطی است.[۱۵۱] | |
| رفسنجان | ۴۸ | جوادالائمه | ۱۳۸۳ | ۳۵٫۰۰۰ | ۵٫۰۰۰ | این کتابخانه در ضمن مجموعهای فرهنگی، در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. این کتابخانه دارای ۶ نسخه کتاب خطی و تعدادی نشریه ادواری است.[۱۵۲] | ||
| امینشهر | ۴۹ | امام علی بن موسی الرضا | ۱۳۷۵ | ۳۲٫۰۰۰ | ۲۸ | ۳٫۰۰۰ | این کتابخانه در منطقه امینشهر (حسینآباد انار) از مناطق حوالی رفسنجان، و در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع، توسط احمد وافی و کمکهای عباس امین تأسیس شد.[۱۵۳] | |
| اصفهان | نائین | ۵۰ | نائین | از جمله کتابخانههای تحت مدیریت آستان قدس رضوی است۔[۱۵۴] | ||||
| لکهنو (هند) | محمودآباد | ۵۱ | راجه | ۱۳۶۸ | ۳۷۔۰۰۰ | این کتابخانه در سال ۱۳۶۸ به وقف آستان قدس رضوی درآمد۔ در این کتابخانه ۱۶۵۰ نسخه خطی نگهداری میشود۔[۱۵۵] | ||
واقفین عمده
افرادی که به دفعات، آثار ارزشمند و نسخ نفیس به این کتابخانه اهدا کردهاند، عبارتند از:
- ابوالقاسم علی بن ناصرالدوله، ابیالحسن محمد بن ابراهیم بن سمیجور، از وزرای دورهٔ سامانی که در سال ۳۸۳ ه.ق قرآنی را وقف حرم رضوی کرد که به عنوان قدیمیترین نسخهٔ خطی وقف شده در این کتابخانه، بهشمار میرود.[۱۵۶]
- ابوالقاسم منصوربن محمدبن کثیر، از رجال، کارگزاران و دبیران مشهور دوران سلطان محمود غزنوی در خراسان، که در تاریخ ۳۹۳ ه.ق قرآننفیسی را وقف حرم امام هشتم شیعیان کرد.[۱۵۷]
- ابوالبرکات علیبن حسین رازی، یکی از عالمان و ادیبان مهم شیعه در قرن چهارم و ربع اول قرن پنجم هجری در خراسان بود که اجزای مختلف یک قرآن سی پاره در میان موقوفات حرم رضوی در مشهد به کتابت و وقف وی، وجود دارد که در ماه رمضان سال ۴۲۱ هجری، به حرم رضوی در مشهد مقدس وقف کرده است.[۱۵۸]
- علیبن فرامرز به تاریخ ۵۱۱ ه.ق از امیران کاکویه[۱۵۹]
- ترکان زمرد، دختر محمود ایلک خانی، از خاندان آل افراسیاب و خواهرزادهٔ سنجر سلجوقی.
- سلطان ابراهیم قطبشاه، پادشاه کلگنده هند به تاریخ ۹۷۰ ه.ق یکی از زیباترین قرآنهای وقفی مشهور به قرآن صد را که تمامی صفحات آن دارای تذهیب پُرکار مکتب کشمیر است، وقف کتابخانه حرم کرد.[۱۶۰]
- ابوالمظفر نورالدین محمد جهانگیر پادشاه تیموری هند به تاریخ ۱۰۱۴ ه.
- شاه عباس در کنار وقفهای بزرگ خود، مانند وقف همهٔ دکانهای میدان نقش جهان و وقفی که به عنوان چهارده معصوم داشته، در سنت وقف در ایران، جایگاه بلندی دارد که از آن جمله، وقف کتاب است. بر اساس وقف نامههای موجود، پس از او سیر وقف کتاب در ایران ادامه مییابد. این پادشاه و امرای وی و نیز عالمان و خواجگان معاصرش، شمار زیادی کتاب وقف کردند که میشود از مقدار موجود رقم هزاران را دربارهٔ آنها به کار برد. مطمئناً دراین زمینه باید شاه سلطان حسین صفوی را با شاه عباس مقایسه کرد که هر دو در زمینهٔ وقف کتاب با سعهٔ صدر بسیار زیاد عمل کردند.[۱۶۱]
- بهاءالدین محمدبن حسین بن عاملی، معروف به شیخ بهایی، دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری که بیش از ۹۰ کتاب و رساله در سیاست، فقه و حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان و تصوف، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک نگاشته و اشعار بسیاری نیز به زبانهای عربی و فارسی از او به یادگار مانده است. بیشتر این آثار که برخی را خود شیخ، شرح و تصحیح کرده، در کتابخانهٔ شخصی او نگهداری میشده و شخصاً آنها را به کتابخانهٔ آستان قدس رضوی اهدا کرده و یادداشت وقف با دستخط و مهر و امضای شیخ در این آثار به چشم میخورد.[۱۶۲]
- حکیم الملک امیر جبرییل حسینی، از پزشکان مقیم حیدرآباد بوده و تاریخ وقف سال ۱۰۳۷ ه.ق است.
- ابن خاتون شیخ اسدالله بن شیخ محمد مؤمن، در تاریخ ۱۰۶۷ ه.ق در یک نوبت ۴۰۰ نسخهٔ خطی را به کتابخانهٔ رضوی اهدا کرد.[۱۶۳]
- نادر شاه افشار به تاریخ ۱۱۴۵ ه.ق پس از فتح اصفهان، تعداد ۷۰۰ جلد کتاب از آنجا به مشهد فرستاد و وقف آستان قدس رضوی کرد.[۱۶۴]
- عضدالملک میرزا محمدحسین بن فضلالله الحسینی قزوینی. از رجال عالیرتبه و کاردان و عمران دوست عصر خود بوده، دو نوبت (از سال ۱۲۷۲ تا سال ۱۲۷۷ و از سال ۱۲۸۲ تا سال ۱۲۸۵) عهدهدار مقام نیابت تولیت گشت. تاریخ وقف کتاب توسط ایشان رجب ۱۲۷۶ ه.ق است.
- محمد بن محمد تقی بن محمد بن ابوالحسن بن عبدالله بن نورالدین بن نعمتالله جزایری، تاریخ وقف کتب ایشان ۱۳۰۹ ه.ق است.
- اشرفالسلطنه متوفای ۱۳۳۲ ه.ق مدفون در رواق روضه حرم امام رضا، تاریخ وقف ۳ شعبان ۱۳۳۴ ه.ق است.
- علی خامنه ای رهبر ایران نیز یکی از بزرگترین واقفان نسخ خطی به کتابخانه رضوی هستند.[۱۶۵][۱۶۶][۱۶۷][۱۶۸]
فهرست رئیسان کتابخانه
| دوره | تصاویر | نام | سالهای خدمت | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| قاجار | 
|
ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس قاجار | ۱۲۶۱ ه.ش | رئیس دارالشفا و کتابخانه خادم کشیک پنجم آستان قدس و نماینده مجلس
شورای ملی، فرزند محمد تقی میرزا حسام السلطنه و نواده فتحعلی شاه قاجار. قبل از شوال ۱۳۰۰ قمری-۱۲۶۱ شمسی ریاست کتابخانه آستان قدس رضوی را به عهده داشت.[۱۶۹][۱۷۰] |
|
حاج اوکتای قاآن | ۱۲۶۵ ه.ش تا پایان عمر | ملقب به ملک الکتاب فرزند حسنعلی میرزا شجاع السلطنه، نوه فتحعلی شاه و پدر زن ناصرالدین شاه قاجار.[۱۷۱] | |
|
عبدالرضا سراجالسلطان | ۱۲۶۶تا ۱۲۹۰ ه.ش | از رووسای کتابخانه آستان قدس رضوی[۱۷۲] | |
|
عبدالعلی میرزا اوکتائی | ۱۲۹۰ تا ۱۳۴۲ ه.ش | در دوره قاجار
فرزند سراج السلطان بود و بعد از پدر عهدهدار سمت ریاست کتابخانه رضوی شد.[۱۷۳] | |
| پهلوی | در دوره پهلوی | |||
|
ابوالقاسم کتابدار | ۱۳۴۴تا۱۳۵۱ ه.ش | کتابدار و رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی. وی فرزند ابوطالب کتابدار بود و اجدادش نیز در کتابخانه آستان قدس خدمت میکردند. وی با حکم سپهبد باتمانقلیچ در دی ۱۳۴۴ شمسی به ریاست کتابخانه منصوب شد. و سپس به جمعآوری کتابهای خطی نفیس استان اصفهان گیلان و ملزندران اقدام کرد و بخشی از گنجینه کتابخانه رضوی توسط وی گردآوری شد.[۱۷۴] | |
|
هاشم مکاسبی | ۱۳۵۱تا ۱۳۵۸ ه.ش | هاشم مکاسبی از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۸ شمسی[۱۷۵] | |
| جمهوری اسلامی | 
|
عباس سعیدی رضوانی | ۱۳۵۸/۴/۳ تا ۱۳۵۸/۱۰/۲۰ | نخستین سرپرست کتابخانه رضوی در دولت جمهوری اسلامی و عضو هیئت امنای کتابخانه[۱۷۶] |
|
رمضانعلی شاکری | ۱۳۵۹ تا ۱۳۷۲ | پژوهشگر، نویسنده، خراسانپژوه و رئیس پیشین کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی[۱۷۷] | |
|
علی اردلان | ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۷ | استاد دانشگاه و مدیر مسئول مجله علمی، پژوهشی کتابداری و اطلاعرسانی آستان قدس رضوی
رئیس موزه آستان قدس رضوی در سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ و رئیس اداره کل کتابخانهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از سال ۱۳۷۲ تا 1377[۱۷۸] | |
|
علی رضا برازش | ۱۳۷۷/۴/۲۲ تا ۱۳۷۷/۱۲/۲۲ | پژوهشگری قران و حدیث، نویسنده، ناشر، مدیربرخی سریالهای تلویزیون ایران از جمله سریال اغما و او یک فرشته بود، مدیریت شبکه یک و دو سیما، مدیریت انتشارات امیر کبیر، معاونت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ریاست امور کتابخانهها و موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در کارنامه کاری او دیده میشود.[۱۷۹] | |
|
محمدعلی برادران رفیعی | ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۷ | استاد دانشگاه فردوسی مشهد و از مدیران ارشد آستان قدس رضوی است. کسی که در ایجاد و گسترش بسیاری از مراکز فرهنگی شهر مشهد نقش به سزایی داشته است.[۱۸۰] | |
|
محمدهادی زاهدی | ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۷ | از فعالان عرصه فرهنگی آستان قدس رضوی و از سردبیران موفق سالهای پیشین مطبوعات خراسان محسوب میشود. کسی که حالا مدیریت مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی را برعهده دارد و برای تعالی فرهنگی شهر و کشورش میکوشد.[۱۸۱] | |
|
مجتبی بذرافشان | ۱۳۹۷/۰۲/۱۵
تا ۱۳۹۷/۱۰/۱۵ |
وی مسئولیتهای مختلفی چون معاونت دانشجویی فرهنگی دانشگاه فردوسی مشهد، مدیر کل امور دانشجویان وزارت علوم و ریاست سازمان بسیج اساتید استان خراسان رضوی را به عهده داشته است.[۱۸۲] | |
|
جلال حسینی | ۱۳۹۷ تا کنون | وی پیش از این مسؤولیت معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی را بر عهده داشت و در حال حاضر (سال ۱۴۰۲ شمسی) به عنوان رئیس سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی مشغول به فعالیت است ریاست وی همچنان ادامه دارد[۱۸۳] |
پانویس
ارجاعات
- ↑ «تاریخچه». سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۹.
- ↑ «سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی». آستان قدس رضوی. بایگانیشده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۷. دریافتشده در ۳ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «کتابخانهای به قدمت تاریخ اسلام»، خبرگزاری قدس.
- ↑ شاکری، گنج هزار ساله، ص 33
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ (افندی، ریاض العلما، ج 2، ص 307)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفویه تا قاجار. ص. ۷۰.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ (6-15-1586 شماره ثبت دفتر نسخ خطی و 930217-930273-930267شماره ثبت اموال موزه)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار. ص. ۳۴۷.
- ↑ «تلاش برای حفاظت از گنجینههای کاغذی»، روزنامه جامجم.
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس، سند 52703)
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس، سند 52772)
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار. ص. ۱۴۵.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ (حکیم الممالک، روزنامه سفر خراسان، ص194، ناصرالدین شاه قاجار، سفرنامه دوم خراسان، ص 153)
- ↑ (مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند 63194)
- ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ شاکری، رمضانعلی. گنج هزار ساله. ص. ۵۴.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ فاضل، «کتابخانههای عمده مشهد»، وحید.
- ↑ «کتابخانه گوهرشاد»، دانشنامه مشهد.
- ↑ «توسعه مخزن كتابخانه مركزی حرم»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «توسعه مخزن كتابخانه مركزی حرم»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ «افزایش ساعات مطالعه کتابخانه حرم مطهر رضوی».
- ↑ «بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ «تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «دیجیتالسازی ۴۹۶ نسخه خطی»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ «تلاش برای حفاظت از گنجینههای کاغذی»، روزنامه جامجم.
- ↑ «مرمت در آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
- ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «ادارۀ روابط عمومی و امور بین الملل»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس.
- ↑ «برنامههای سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس»، خانه کتاب و ادبیات ایران.
- ↑ «ادارۀ روابط عمومی و امور بین الملل»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس.
- ↑ دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۲. بنیاد پژوهشهای اسلامی. ۱۳۹۳.
- ↑ «ادارۀ روابط عمومی و امور بین الملل»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «قدیمیترین قرآنِ جهان با ترجمه فارسی»، خبرگزاری قدس.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «ایجاد تالار مطالعاتی نسخ خطی»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ محبوب فریمانی، الهه. تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار. ص. ۳۴۷.
- ↑ «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «نمایهسازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «نمایهسازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ «مسجد گوهرشاد، ۶ قرن همنفَسی با حرم منور رضوی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «نمایهسازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ «ثبت اسناد آستان قدس رضوی در حافظه جهانی یونسکو»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
- ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «واحد مخازن آرشیوی نشریات»، مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «دیجیتالسازی ۴۹۶ نسخه خطی»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ «واحد مخازن آرشیوی نشریات»، مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی.
- ↑ کریمی، «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «كتابخانه ديجيتال آستان قدس رضوي»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاه های مطالعه رضوی»، درگاه آستان قدس رضوی.
- ↑ کریمی، «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی؛ دروازه ای نو در دسترسی آزاد به اطلاعات». ۲۰۲۰-۱۱-۰۳. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۱۷.
- ↑ «ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانههای کشور»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «بزرگترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
- ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «عضویت رایگان در کتابخانه آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «کتابخانه راجه محمودآباد»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «عضویت رایگان در کتابخانه آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه آستان قدس رضوی در کشور».
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «کتابخانه مسجدالرضا».
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «ابتکار آستان رضوی با موضوع فرهنگ کتابخانی»، جامجم آنلاین.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه حضرت معصومه آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مسجد پنج تن»، خبرگزاری لیزنا.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ خبرگزاری رسا. «کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز».
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «اموال شخصی تاجری که کتابخانه و موزه ملی شد»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «کتابخانه مروج- یزد»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ «نگهداری 22 هزار اثر قرآنی خطی در گنجینه آثارخطی آستان قدس رضوی».
- ↑ «آیههای ارادت؛ آشنایی با قرآنهای وقفی هزار ساله حرم مطهر».
- ↑ «آیههای ارادت؛ آشنایی با قرآنهای وقفی هزار ساله حرم رضوی».
- ↑ «مسجد جامع ندوشن+تصاویر».
- ↑ «تاثیر سنت وقف بر حفظ و کتاب آرایی ایرانی» (PDF).
- ↑ «اقدامات شاه عباس صفوی در مشهد و شکوفایی وقف».
- ↑ «نگهداری 4 هزار نسخه خطی به دستخط شیخ بهایی در کتابخانه آستان قدس».
- ↑ [file:///C:/Users/0938071270/Downloads/4-1.pdf «نهضت با قدمت وقف کتاب»] مقدار
|نشانی=را بررسی کنید (کمک) (PDF). - ↑ «نشان ارادت».
- ↑ «بزرگترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «انتشار فهرستگان کامل مخطوطات اهدایی رهبر انقلاب به کتابخانه آستان قدس».
- ↑ «رهبری بزرگترین واقف نسخ خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی».
- ↑ «مقام معظم رهبری بزرگترین واقف نسخ خطی کتابخانه آستان قدس».
- ↑ دائره المعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. ۱۳۹۳.
- ↑ «نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی چه کسی بود؟».
- ↑ دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. ۱۳۹۳.
- ↑ دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. بنیاد پژوهشهای اسلامی. ۱۳۹۳.
- ↑ دائره المعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. بنیاد پژوهشهای اسلامی. ۱۳۹۳.
- ↑ دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. بنیاد پژوهشهای اسلامی. ۱۳۹۳.
- ↑ «کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی».
- ↑ دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. ۱۳۹۳.
- ↑ «پیام تسلیت رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی برای درگذشت رمضانعلی شاکری».
- ↑ «مصاحبه با دکتر سید علی اردلان جوان».
- ↑ «علیرضا برازش بیش از 800 هزار حدیث جمعآوری و حدود 80 هزار صفحه کتاب نگاشت».
- ↑ محمد-برادران-رفیعی-استاد-دانشگاهفردوسی-مشهد «مردی که پر از رفعت بود | دربارهٔ دکتر علی محمد برادران رفیعی استاد دانشگاهفردوسی مشهد» مقدار
|نشانی=را بررسی کنید (کمک). - ↑ «مترجم دعاها به زبان امروزی».
- ↑ «انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم به سمت ریاست سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستانقدسرضوی».
- ↑ «رئیس جدید سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی معرفی شد».
منابع
مکتوب
- سجادی، صادق (۱۳۶۷). «آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- طلایی، زهرا؛ محبوب، الهه (۱۳۹۵). «تاریخچهی مدیریت امور اسناد و مطبوعات کتابخانهی آستان قدس رضوی» (PDF). سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. مشهد (۳۲-۳۳): ۴۳-۴۴.
- فاضل، محمود (۱۳۵۱). «کتابخانه های عمده مشهد (کتابخانه جامع گوهرشاد)». وحید (۱۰۰): ۴۳-۴۴ – به واسطهٔ نورمگز.
- کریمی، مهدی (۱۳۹۲). «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: تاریخچه، خدمات و امکانات» (PDF). سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. مشهد (۲۱): ۱-۱۱.
آنلاین
- باشگاه خبرنگاران جوان (۸ دی ۱۳۹۹). «ثبت تعدادی از اسناد آستان قدس رضوی در حافظه جهانی یونسکو». yjc.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- باشگاه خبرنگاران جوان (۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲). «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد». yjc.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- جامجم آنلاین (۶ اردیبهشت ۱۴۰۰). «ابتکار آستان رضوی با موضوع فرهنگ کتابخانی». jamejamonline.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خانه کتاب (۲۱ آبان ۱۴۰۱). «برنامههای سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در هفته کتاب». ketab.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایبنا (۱۷ مرداد ۱۳۸۸). «كتابخانه ديجيتال آستان قدس رضوي، هميشه در دسترس». ibna.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایبنا (۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۱). «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس با ظرفیت ذخیرهسازی یکصد میلیون منبع». ibna.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایبنا (۲ مرداد ۱۳۹۲). «اموال شخصی تاجری که کتابخانه و موزه ملی شد». ibna.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایبنا (۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲). «آستان قدس صاحب بزرگترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام است». ibna.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایبنا (۱ خرداد ۱۴۰۲). «عضویت رایگان در 58 کتابخانه وابسته به آستان قدس رضوی در سراسر کشور». ibna.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایرنا (۱۶ آبان ۱۳۹۵). «۶۷۹ مورد اقلام فرهنگی نفیس در آستان قدس رضوی مرمت شد». irna.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایرنا (۳ خرداد ۱۴۰۰). «تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شبانهروزی شد». irna.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایرنا (۲۱ آبان ۱۴۰۱). «مسجد گوهرشاد، ۶ قرن همنفَسی با حرم منور رضوی». irna.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایسنا (۲۹ شهریور ۱۳۹۶). «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟». isna.ir. دریافتشده در ۱۴ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایکنا (۲ اسفند ۱۳۹۳). «دیجیتالسازی ۴۹۶ نسخه کتاب خطی دانشگاه فردوسی مشهد». iqna.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایکنا (۲۳ خرداد ۱۳۹۴). «نمایهسازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی دوره صفویه، افشاریه و قاجاریه در مرکز اسناد آستان قدس». khorasan.iqna.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری ایکنا (۲ مرداد ۱۴۰۲). «ایجاد تالار مطالعاتی نسخ خطی ویژه محققان در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی». iqna.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری تسنیم (۱۳ مهر ۱۳۹۹). «پایگاه "نشریات دیجیتال" آستان قدس رضوی راهاندازی شد». tasnimnews.com. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری رضوی (۷ تیر ۱۴۰۱). «توسعه مخزن كتابخانه مركزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته». razavi.news. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری قدس (۱۱ آذر ۱۳۹۸). «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی». qudsonline.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری قدس (۲۰ خرداد ۱۳۹۹). «کتابخانهای به قدمت تاریخ اسلام». qudsonline.ir. دریافتشده در ۱۴ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری قدس (۵ تیر ۱۴۰۲). «قدیمیترین قرآنِ جهان با ترجمه فارسی در حرم مطهر رضوی نگهداری میشود/ قرآن قدس؛ نگین نسخ خطی آستان قدس رضوی». qudsonline.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- خبرگزاری لیزنا (۲۳ بهمن ۱۴۰۰). ««کتابخانه مسجد پنجتن» افتتاح شد». lisna.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- دانشنامه مشهد (۱۳۹۴). «کتابخانه گوهرشاد». mashhadenc.ir. مجله دانشورز. دریافتشده در ۱۹ تیر ۱۴۰۱.
- درگاه آستان قدس رضوی (۹ خرداد ۱۴۰۲). «دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاه های مطالعه رضوی از مرز 185 میلیون گذشت». razavi.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- روزنامه جامجم (۱۵ آذر ۱۴۰۰). «تلاش برای حفاظت از گنجینههای کاغذی». jamejamdaily.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (۳۰ تیر ۱۳۹۳). «کتابخانه راجه محمودآباد- هندوستان». library.razavi.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (۲ خرداد ۱۳۹۸). «بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی». library.razavi.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.
- سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (۱۷ فروردین ۱۴۰۰). «ادارۀ روابط عمومی و امور بین الملل». library.razavi.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (۱۷ فروردین ۱۴۰۰). «کتابخانه مرکزی». library.razavi.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (۳۰ تیر ۱۳۹۳). «کتابخانه مروج- یزد». library.razavi.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (۲۵ آبان ۱۴۰۰). «کتابخانه حضرت معصومه (س) آستان قدس رضوی در شهر رضویه افتتاح شد». library.razavi.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (۱۷ بهمن ۱۳۹۴). «کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی (ره)». library.razavi.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی (۵ دی ۱۳۹۵). «واحد مخازن آرشیوی نشریات». library.razavi.ir. دریافتشده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲.
- مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲). «حفظ میراث مکتوب، نگهبانی از تاریخ و هویت جامعه». cgie.org.ir. دریافتشده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۲.