اوستا

اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان و یکی از کهن‌ترین آثار مکتوب ایران، در دوران اشکانی و به‌ویژه در عصر ساسانی توسط اردشیر بابکان، تنسر، شاپور و آذربد مهرسپندان گردآوری و تنظیم شد. این کتاب به ۲۱ بخش (نسک) تقسیم می‌شود که در پنج بخش اصلی شامل یسنا، یسپرد، وندیداد، یشت‌ها و خرده اوستا قرار دارد. کهن‌ترین بخش آن، گات‌ها، هفده سرود منسوب به زرتشت است. اوستا دربرگیرنده نیایش‌های اهورامزدا، امشاسپندان، و ایزدان، به همراه مباحث اخلاقی، دینی و اساطیری است. در دوره ساسانی، تفسیر پهلوی آن به نام «زَند» نوشته شد و بعدها شرحی بر زند به نام «پازند» نگاشته شد که زبانی ساده‌تر داشت.

اوستا نخستین‌بار در قرن هجدهم میلادی توسط آنکتیل دوپرون به فرانسوی ترجمه و در پاریس منتشر شد. پس از آن، خاورشناسانی چون شپیگل، دوهارله، دارمستتر و فریتس ولف به ترجمه آن، به‌ویژه به زبان آلمانی، پرداختند. براساس «دین‌کرت»، در دوره هخامنشیان دو نسخه از اوستا وجود داشت که یکی در آتش‌سوزی استخر نابود شد و دیگری به همراه اسکندر به یونان برده شد و بخش‌هایی از آن به یونانی ترجمه شد. در دوران ساسانی، تنها ۳۴۸ فصل اوستا که از محفوظات موبدان بود، گردآوری و در ۲۱ نسک تنظیم شد. امروزه، از اوستای ساسانی تنها یک چهارم آن باقی مانده است.

تاریخچه

اوستا، به معنای «اساس» یا «بنیاد»، کتاب مذهبی ایرانیان باستان و زرتشتیان است و یکی از کهن‌ترین آثار مکتوب ایران به‌شمار می‌رود. تعیین تاریخ دقیق نگارش اوستا به تعیین زمان زندگی زرتشت بستگی دارد. گفته شده که این کتاب در گذشته بسیار حجیم بوده و به روایت‌های اسلامی، بر روی دوازده هزار پوست گاو نوشته شده بود، اما اسکندر مقدونی آن را به آتش کشید.

در دوره اشکانی، به‌ویژه در زمان بلاش اول، و سپس در عصر ساسانیان، اوستا جمع‌آوری و تدوین شد. اردشیر بابکان به یاری تنسر و پسرش، شاپور، با همکاری آذربد مهرسپندان، در سامان‌دهی مجدد اوستا نقش داشتند. نسخه کنونی اوستا به ۲۱ بخش (نسک) تقسیم می‌شود که در پنج بخش اصلی تنظیم شده است: یسنا (شامل ۷۲ فصل، از جمله ۱۷ فصل گات‌ها)، یسپرد، وندیداد، یشت‌ها و خرده اوستا. گات‌ها، که کهن‌ترین بخش اوستا محسوب می‌شود، به زرتشت نسبت داده می‌شود.

محتوا

اوستا مشتمل بر نیایش به اهورامزدا، امشاسپندان، ایزدان، و مباحث اخلاقی، دینی و اساطیری است. در دوران ساسانیان، تفسیری به زبان پهلوی بر اوستا نوشته شد که به آن «زَند» می‌گفتند و بعدها شرحی بر زند نگاشته شد که «پازند» نام داشت و زبانی روان‌تر و ساده‌تر داشت.

نشر و ترجمه

اوستا نخستین‌بار در قرن هجدهم میلادی به زبان فرانسوی توسط آنکتیل دوپرون ترجمه و در سال ۱۷۷۱ در پاریس منتشر شد. پس از آن، خاورشناسان، به‌ویژه آلمانی‌ها، به ترجمه بخش‌ها یا کل این کتاب پرداختند، از جمله شپیگل (سه جلد، ۱۸۵۲–۱۸۶۳، لایپزیگ)، دوهارله (۱۸۸۱، پاریس)، دارمستتر (سه جلد، ۱۸۹۲–۱۸۹۳، پاریس) و فریتس ولف (۱۹۱۰، استراسبورگ). بارتولومه و گلدنر نیز در این زمینه فعالیت داشتند. ترجمه‌های فارسی یشت‌ها (در دو جلد)، یسنا (در دو جلد)، گات‌ها و وندیداد در بمبئی و ایران به چاپ رسیده است.

براساس «دین‌کرت»، در عصر هخامنشیان، دو نسخه از اوستا در ایران وجود داشت که یکی در آتش‌سوزی استخر توسط اسکندر مقدونی نابود شد و دیگری به همراه اسکندر به یونان برده شد؛ بخش‌هایی از این نسخه، شامل مطالب مربوط به پزشکی، نجوم، فلسفه و جغرافیا، به یونانی ترجمه شد و سایر قسمت‌ها از بین رفت.

اوستا به‌صورت یکپارچه و در یک دوره نوشته نشده است. کهن‌ترین بخش آن، گات‌ها، شامل هفده سرود، به زرتشت نسبت داده می‌شود. براساس روایات، در سی‌امین سال سلطنت گشتاسب، زرتشت اوستا را بر دوازده هزار پوست گاو به خط زرین نوشت و به گشتاسب ارائه کرد که باعث شد گشتاسب دین زرتشت را بپذیرد. اوستا شامل هشتاد و سه هزار کلمه است، درحالی‌که تفسیر پهلوی آن، که در دوران ساسانیان نوشته شد، بیش از یکصد و چهل هزار کلمه دارد.

در دوره ساسانیان، تلاش‌هایی برای گردآوری و تنظیم بخش‌های پراکنده اوستا انجام شد و تنها ۳۴۸ فصل، که از محفوظات موبدان بود، جمع‌آوری و در ۲۱ نسک تنظیم شد. از اوستای دوره ساسانی، امروزه تنها حدود یک چهارم آن در دسترس است.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «اوستا». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.