شبهه آکل و مأکول

شبهه آکل و مأکول، شبهه کلامی است که به رد معاد جسمانی می‌پردازد و بر اساس آن، اگر اجزای بدن فردی به بدن دیگر منتقل شوند، چگونه امکان احیای دوباره در قیامت وجود دارد؟ پاسخ‌های مختلفی به این شبهه ارائه شده است، از جمله تبیین این که اعضای اصلی بدن ثابت باقی می‌مانند. همچنین، آیات قرآن در تأیید معاد جسمانی به دو دسته تقسیم می‌شوند: آیات جدلی و آیات صریح که بر حضور اعضای بدن در قیامت تأکید دارند.

بیان شبهه

شبهه‌ای کلامی که به رد قول معاد جسمانی پرداخته، به این صورت طرح شده است: اگر انسانی طعمه انسان یا حیوانی درنده شود، چگونه اجزای خورده شده از بدن در رستاخیز دوباره زنده خواهند شد؟ چرا که از نظر منطقی، اگر اجزاء بدن به بدن دیگری منتقل شوند، دو موجود با تنها یک بدن کامل چگونه می‌توانند در قیامت احیا شوند؟ این امر به عنوان مستلزم محال تلقی می‌شود و از این رو معاد جسمانی را نیز محال می‌داند.

پاسخ به شبهه

در پاسخ به این شبهه، متکلمان مسلمان گفته‌اند که هر انسان و حیوان دارای اجزای اصلی هستند که حتماً باقی می‌مانند و جزئیات بدن ممکن است به بدن دیگر منتقل شوند. در قیامت، هر انسان یا حیوان به همان اجزای اصلی خود زنده خواهد شد. ملاصدرا از فلاسفه اسلامی بیان می‌کند که هویت انسان، مانند سایر اجسام مرکب، از پرتو نفس ناطقه اوست، و تبدیل ویژگی‌های بدنی به بقای شخصیت او خللی وارد نمی‌سازد؛ زیرا بدن‌های اخروی دارای ویژگی‌هایی هستند که مناسب برای زندگی آن جهانی است. در آخرت، بدن اخروی هر فرد مطابق با نفس او خواهد بود. اما سؤال این است که این ادعا مبنی بر این که اجزای اصلی بدن هر انسان یا حیوان ثابت و غیرقابل تغییر هستند، چگونه اثبات می‌شود؟ در حالی که علم امروز نشان داده که تمام سلول‌های بدن در طول زمان متغیر هستند. با این حال، نظریه ملاصدرا، که بر اصول عقلی استوار است، در مواجهه با شبهات از چنین ایراداتی آزاد است.

آیات قرآن که مبنای قول به معاد جسمانی هستند، به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول، آیات جدلی هستند که به رد کسانی پرداخته‌اند که اصل معاد را انکار می‌کنند، مانند آیه‌ای که می‌گوید: "چه کسی این استخوان‌های پوسیده را زنده می‌کند؟" پاسخ داده می‌شود که همان کسی که آنها را اولین بار خلق کرده است. در این آیات، هیچ التزامی به بازگشت جسم عنصری دیده نمی‌شود. دسته دوم، آیات صریحی هستند که برخی از اعضای بدن را در رستاخیز به‌طور خاص می‌آورند، مانند آیه‌ای که می‌گوید: "روز قیامت زبان‌ها و دستان و پاهایشان بر اعمالشان گواهی خواهند داد". این آیات به وضوح نشان می‌دهند که اعضای بدن در آن جهان به عنوان گواهی‌دهنده بر اعمال فرد حاضر خواهند بود.

در این دیدگاه‌ها، نظریه‌های مختلفی وجود دارد که یکی از آنها به گواهی صوری اشاره دارد؛ به این معنا که خداوند در آن روز صحنه گناه را با استفاده از عضو خاصی مجسم خواهد کرد تا گنهکار خود مجبور به اعتراف گردد. این تفسیر به این معنا است که در قیامت، نیازی به بازگشت تمامی اجزای بدن از زمان ارتکاب گناه نخواهد بود، چرا که تنها لازم است که صحت انتساب گناه از طریق تصویر صحنه حادثه ثابت شود.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «آکل و مأکول». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.