اسماعیل جرجانی

حکیم ابوالفضائل سیداسماعیل گرگانی الجرجانی المتطبب
نام در زمان تولد	الامیر السید الامام زین‌الدین اسماعیل بن الحسن بن محمد بن محمود بن احمد الحسینی
متولد	۴۳۴ ه‍. ق جرجان و به روایتی ضعیف اصفهان
وفات	۵۳۱ یا ۵۳۵ ه‍. ق مرو
محل زندگی	گرگان، قم، ری، فارس، خوارزم و مرو
دیگر نام‌ها	ملقب به زین‌الدین یا شرف‌الدین و مکنی به ابوالفتح)یا ابوالفضل یا ابوابراهیم
حرفه	پزشک و دانشمند
شناخته‌شده برای	ذخیره خوارزمشاهی، خفی علائی، یادگار، الاغراض الطبیة

زین‌الدین اسماعیل جرجانی، فرزند حسن حسینی، از دانشمندان برجسته و طبیبان نامدار بود. آثار او در پزشکی و حکمت، مانند «خفی علائی»، «الطب الملوکی»، «الذخیره»، «الاغراض» و «یادگار»، در قرن ششم رواج گسترده داشت. او مدتی در خوارزم اقامت کرد و بخش مهمی از آثارش را در آنجا نوشت. منابع از دانش، اخلاق و جامعیت علمی او یاد کرده‌اند.

زندگی

زین‌الدین اسماعیل بن حسن حسینی از پزشکان و دانشمندان برجسته بود. منابع او را از چهره‌های اثرگذار در دانش پزشکی و علوم مختلف دانسته‌اند. نقل شده است که در سال ۵۳۱ هجری در سرخس دیده شد و بیشتر عمر خود را پشت سر گذاشته بود. او تا آن زمان آثاری همچون «خفی علائی»، «الطب الملوکی»، «الذخیره»، «الاغراض»، «یادگار»، کتاب‌هایی در حکمت، و رساله‌ای در نقد فلاسفه تألیف کرده بود.

در منابع آمده است که او علاوه بر تسلط علمی، خوش‌رفتاری، نیک‌خویی و شیوایی معاشرت داشت و آثارش موجب رونق دوباره دانش پزشکی شد. در دوره اتسز بن محمد خوارزمشاه، مدتی در خوارزم اقامت داشت و شماری از کتاب‌های مهم خود را در آنجا نوشت؛ از جمله «تدبیر یوم و لیله» و «وصیت‌نامه» که در کنار دیگر نوشته‌های او در میان اهل دانش رواج یافت.

بر اساس نقل زرکلی، پدر او حسین معرفی شده و کنیه‌اش ابوابراهیم ثبت شده است. در منابع دیگر نیز از او به عنوان نویسنده کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» و از چهره‌های علمی برجسته جرجان یاد شده است.

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «جرجانی، زین‌الدین اسماعیل». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.