بنی‌فضال

خاندان بنی‌فضّال گروهی از راویان شیعی، عمدتاً از قرن سوم تا چهارم هجری بودند که در آغاز فطحی‌مذهب بوده و بعدها به امامیه گرایش یافتند. با وجود اختلافات عقیدتی، روایات آنان در منابع امامی معتبر شمرده شده است. چهره‌هایی چون علی بن حسن، احمد بن حسن و محمد بن حسن از اعضای برجسته این خاندان به‌شمار می‌روند.

تاریخچه

بنی‌فضّال نام خاندانی از راویان حدیث شیعه در قرون نخستین اسلامی است که اعضای آن در دوره‌های علی بن موسی الرضا تا حسن عسکری، امامان هشتم تا یازدهم امامیه، فعالیت داشتند. برخی از افراد این خاندان پیرو مذهب فطحیه بودند؛ یعنی پس از درگذشت جعفر بن محمد، به امامت عبدالله افطح باور داشتند. با این حال، شماری از ایشان در سال‌های پایانی عمر به مذهب امامیه گرایش یافتند و روایات نقل‌شده از ایشان، مورد اعتماد بسیاری از عالمان امامی قرار گرفت.

جایگاه در میان شیعیان

در روایتی آمده است که حسین بن روح، یکی از نمایندگان حجت بن الحسن در دوران غیبت، از حسن عسکری دربارهٔ کتاب‌های بنی‌فضّال پرسش کرد؛ زیرا این کتاب‌ها با وجود باور انحرافی نویسندگان، در میان شیعیان رواج داشت. در پاسخ آمده است: «روایات آنان را بپذیرید و دیدگاه‌هایشان را کنار بگذارید.»

افراد مشهور خاندان

از چهره‌های شاخص این خاندان می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

• ابوالحسن علی بن حسن بن علی بن فضّال کوفی، از فقیهان و محدثان برجسته کوفه و از اصحاب علی النقی و حسن عسکری. در ابتدا فطحی‌مذهب بود، اما بعداً به مذهب امامیه گروید. آثار متعددی در احکام از او به جای مانده است. درگذشت او در سال ۲۹۰ هجری گزارش شده است.
• ابوعبدالله احمد بن حسن بن علی بن محمد بن فضّال، از یاران علی النقی که در سال ۲۶۰ هجری درگذشت.
• ابوعبدالله محمد بن حسن بن علی بن فضّال کوفی، از استادان بزرگ حدیث و رجال در قرن چهارم هجری، که به‌عنوان یکی از شخصیت‌های برجسته مکتب امامیه شناخته می‌شود.
• ابومحمد حسن بن علی بن فضّال، از اصحاب علی بن موسی الرضا، که ابتدا فطحی‌مذهب بود ولی بعدها به امامیه گروید. او به زهد و عبادت بسیار شناخته می‌شد. آثار متعددی از او باقی‌مانده است، از جمله: الزیارات، البشارات، الرد علی الغالیة، المتعة، الناسخ و المنسوخ، الملاحم، الزهد و اصفیاء امیرالمؤمنین.

منبع‌شناسی

اطلاعات این خاندان در منابعی چون بحارالانوار، اعیان الشیعة، تنقیح المقال، جامع الرواة، رجال شیخ طوسی و رجال علامه حلی ثبت شده است.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «بنی‌فضال». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.