سید علی‌محمد باب

باب سید علی‌محمد شیرازی
پرونده:Siyyid Mírzá 'Alí-Muhammad Shirazi.jpg
متولد	۲۷ مهر ۱۱۹۸، ۱ محرم ۱۲۳۵ ۲۰ اکتبر ۱۸۱۹ شیراز، ایران
وفات	۱۷ تیر ۱۲۲۹، ۲۸ شعبان ۱۲۶۶ ۸ ژوئیهٔ ۱۸۵۰ (۳۰ سال) تبریز، ایران
علت فوت	تیرباران
آرامگاه	امامزاده معصوم تهران یا حیفا در اسرائیل
محل زندگی	شیراز - بوشهر - اصفهان - کربلا - ماکو - قلعه چهریق - تبریز
ملیت	ایرانی
دیگر نام‌ها	حضرت هوشیدر - حضرت نقطه - نقطه اولی - شمس حقیقت - حضرت اعلی - هوشیدر بامی
شهروندی	ایرانی
حرفه	تاجر
سال‌های فعالیت	۱۸۴۴ تا ۱۸۵۰ میلادی
شناخته‌شده برای	پیشوایی مذهبی - شارع آیین بابی
آثار	قیوم الاسماء - کتاب بیان فارسی - بیان عربی - دلائل سبعه و…
دوره	محمد شاه - ناصرالدین شاه
جنبش	بابی
مخالف(ها)	روحانیون مسلمان - قوای دولتی
اتهام(ات) جزایی	ارتداد
مجازات(های) جزایی	حبس و اعدام
همسر(ها)	خدیجه بیگم
فرزندان	احمد
والدین	محمدرضا - فاطمه بیگم
خویشاوندان	سید علی (خال اعظم)

سید علی‌محمد باب، در شیراز متولد و در جوانی به تجارت پرداخت. پس از مطالعات مذهبی، ادعای بابیت و سپس مهدویت کرد و کتاب «بیان» را به عنوان وحی الهی معرفی نمود. او پیروان زیادی جذب کرد و به تبلیغ پرداخت اما در نهایت توسط حکومت وقت ایران بازداشت و تبعید شد. پس از شورش پیروانش، باب در سال ۱۲۶۶ قمری در تبریز اعدام گردید.

زندگی

سید علی‌محمد باب، فرزند سید محمدرضا بزاز شیرازی، در سال ۱۲۳۵ هجری قمری در شیراز متولد شد. او در سن هفده سالگی به کار تجارت پدر که در دوران کودکی‌اش فوت کرده بود مشغول شد و برای تجارت به بندر بوشهر رفت. با وجود گرایش به مسائل مذهبی و برخورداری از چهره‌ای متین و حسن خلق، توانست گروهی را به سمت خود جذب کند. پس از پنج سال به شیراز بازگشت و تجارت را رها کرد. سپس به مکه سفر کرد و از آنجا به عراق رفت و چند سال در کربلا در حلقه شاگردان سید کاظم رشتی، از شاگردان شیخ احمد احسائی، قرار گرفت و مورد توجه او شد. پس از درگذشت سید کاظم، مورد توجه شاگردان و مریدان او باقی ماند؛ زیرا در زهد، عبادت و ریاضت ظاهری برجسته بود.

در ۲۴ سالگی تحول فکری در او پدید آمد و ابتدا به عنوان مصلح و منجی جامعه، دعوی بابیت (ورود به امام زمان شیعیان) و سپس ادعای مهدویت کرد. او مدعی شد که خداوند کتاب «بیان» را به او نازل کرده است و به آیات قرآن اشاره نمود که منظور از آن «انسان» علی‌محمد و «کتاب» بیان است. کتاب بیان ترکیبی از جملات عربی مسجع و فارسی است. باب خود را «ذکر» لقب داد و ادعا کرد که مراد از آیه «انا نحن نزلنا الذکر» اوست.

این دعوی زمینه‌های پیشین داشت. شیخ احمد احسائی که عالمی مشهور و استاد سید کاظم رشتی بود، بارها بیان کرده بود که نشانه‌های ظهور مهدی موعود آشکار شده و نزدیک است. سید کاظم نیز همین نظر را داشت و سید علی‌محمد را بسیار دوست می‌داشت. شاگردان و مریدان او پس از مرگش در جستجوی کسی با صفات مهدویت بودند و سید علی‌محمد با هوش و ذکاوت، زمینه این امر را فراهم کرد. برخی شاگردان سید کاظم ارادت خاصی به او داشتند. مردم عادی، به ویژه وقتی مشاهده کردند که گروهی عمامه به سر به دور او جمع شده‌اند، بی‌تردید به او ارادت می‌ورزیدند. دعوی بابیت در عصر امامان شیعه نیز سابقه تاریخی داشت.

سید علی‌محمد پس از مدتی به بوشهر بازگشت و در آنجا اقامت گزید. مریدانش پراکنده شده و به تبلیغ پرداختند و ندا دادند که مهدی منجی انسان‌ها پدید آمده است. در این زمان، حکومت فارس تحت فرماندهی حسین‌خان آجودان‌باشی (نظام‌الدوله) بود که دستور بازداشت او را دادند و در رمضان ۱۲۶۱ هجری قمری به شیراز منتقل شد و تحت نظر قرار گرفت و تبلیغ آشکار مکتبش ممنوع گردید.

پس از چند ماه، حاکم اصفهان به نام منوچهرخان معتمدالدوله که اصالتاً ارمنی و تازه‌مسلمان بود، با شنیدن آوازه او، گمان کرد عالم زاهدی است و او را به اصفهان دعوت کرد و چند ماه نزد خود نگاه داشت و به او اعتقاد پیدا کرد. پس از مرگ معتمدالدوله، فتنه باب بالا گرفت. حاکم جدید اصفهان، گرگین‌خان، برای نزدیکی به دولت، باب را تحت نظر به تهران فرستاد. محمدشاه و صدراعظمش میرزا آقاسی از حضور او نگران شدند و او را به ماکو در آذربایجان تبعید کردند و در قلعه‌ای زندانی نمودند.

پیروان باب در نقاطی از ایران، به‌ویژه مازندران و زنجان، آشوب به پا کردند. پس از درگیری‌های شدید، نیروهای دولتی آنان را شکست دادند. نهایتاً در سال ۱۲۶۶ هجری قمری در تبریز، به حکم علما و فرمان شاه، باب اعدام شد.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «باب». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.