آزار

آزار به معنای شکنجه، رنج و گزند است و در زبان عربی به آن «إیذاء» گفته می‌شود. قرآن مفهوم آزار را در زمینه‌های مختلفی بیان کرده است، از جمله آزار پیامبران، مسلمانان و صبر در برابر سختی‌ها. برخی آیات به آزار پیامبر اسلام و دیگر پیامبران اشاره دارند و کسانی که آنان را مورد اذیت قرار داده‌اند، به لعن الهی و عذاب وعده داده شده‌اند. همچنین، آیات قرآن از کسانی یاد می‌کند که مردان و زنان مؤمن را بدون دلیل می‌آزارند و این عمل را گناهی بزرگ می‌داند. در عین حال، بر صبر و استقامت در برابر آزارها تأکید شده و کسانی که در برابر سختی‌های دین‌داری پایدار نمی‌مانند، نکوهش شده‌اند.

روایات اسلامی نیز بر پرهیز از آزار دیگران تأکید دارند. در برخی احادیث، آزار دادن مؤمنان موجب خشم الهی و محرومیت از بهشت دانسته شده است. همچنین، در روز قیامت کسانی که دیگران را به دلیل دینشان آزار داده‌اند، مجازات خواهند شد. امامان شیعه نیز توصیه کرده‌اند که نه تنها نباید مؤمنان را آزار داد، بلکه نباید با جاهلان به شیوه‌ای جاهلانه برخورد کرد. در احادیث قدسی نیز آمده است که آزار بندهٔ مؤمن، اعلان جنگ با خداوند محسوب می‌شود، و پیامبر اسلام آزار رساندن به مسلمانان را معادل آزار رساندن به خداوند دانسته است.

معنای اصطلاحی

آزار به معنای شکنجه، رنج و گزند است و در زبان عربی به آن «إیذاء» گفته می‌شود.

در قرآن

در قرآن این مفهوم در ۲۴ مورد ذکر شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. آزار پیامبر اسلام و دیگر پیامبران الهی: قرآن به آزار پیامبران توسط برخی افراد اشاره دارد. در آیه‌ای از منافقانی یاد شده که پیامبر اسلام را مورد آزار قرار داده و او را فردی زودباور خطاب می‌کردند. همچنین، کسانی که خدا و پیامبر را آزار دهند، مورد لعن الهی قرار گرفته و به عذابی سخت دچار خواهند شد. آزار موسی نیز در قرآن مورد اشاره قرار گرفته است، اما خداوند او را از تهمت‌های ناروا تبرئه کرد.

آزار مسلمانان دیگر موضوعی است که مورد اشاره قرآن قرار گرفته است. در قرآن آمده است که کسانی که مردان و زنان مؤمن را بدون دلیل مورد آزار قرار دهند، مرتکب گناهی بزرگ شده‌اند: «وَالَّذینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَإِثْماً مُبیناً» (احزاب: ۵۸).

تحمل آزار در راه ایمان دیگر موضوع در خصوص آزار است که مورد اشاره قرار گرفته است. قرآن بر لزوم صبر و استقامت در برابر آزارها تأکید دارد: «لَتُبْلَوُنَّ فِی أَمْوالِکُمْ وَأَنْفُسِکُمْ وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَمِنَ الَّذینَ أَشْرَکُوا أَذیً کَثیراً وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ» (آل‌عمران: ۱۸۶). همچنین برخی افراد، هنگام مواجهه با آزار و سختی‌ها در راه ایمان، دچار تزلزل می‌شوند و از دین بازمی‌گردند: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذا أُوذِیَ فِی اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ کَعَذابِ اللَّهِ…» (عنکبوت: ۱۰).

در روایات

بر اساس روایتی، در روز قیامت ندایی بلند می‌شود: «کجایند کسانی که دوستان مرا آزار دادند؟» در این هنگام گروهی برمی‌خیزند که چهره‌هایشان بدون گوشت است. گفته می‌شود اینان همان کسانی هستند که مسلمانان را مورد آزار قرار داده، با آنان دشمنی کرده و به دلیل پایبندی‌شان به دین، آنان را سرزنش می‌کردند. سپس فرمان می‌رسد که آنان را به دوزخ ببرند. در نقلی از محمد باقر آمده است که مردم دو گروه‌اند: مؤمنان و نادانان. نباید مؤمنان را آزار داد، و نباید با نادانان به شیوه‌ای جاهلانه رفتار کرد، زیرا چنین رفتاری موجب هم‌سطح شدن با آنان می‌شود.

در حدیثی قدسی آمده است که خداوند گفته است: «هر کس بندهٔ مؤمن مرا بیازارد، خود را آمادهٔ جنگ با من کرده است.» همچنین، پیامبر اسلام گفته است: «هر که مسلمانی را آزار دهد، مرا آزار داده و هر که مرا بیازارد، خدا را آزرده است.» در روایتی دیگر آمده است: «کسی که همسایه‌اش را آزار دهد، خداوند بوی بهشت را بر او حرام می‌کند.» بر اساس نقلی از جعفر صادق، پیامبر اسلام در روز قیامت برای گناهکاران امت خود شفاعت خواهد کرد و خداوند این شفاعت را می‌پذیرد، اما پیامبر تأکید کرده است که برای کسانی که به خاندانش آزار رسانده‌اند، شفاعت نخواهد کرد. در حدیثی نقل شده که برخی از اهل دوزخ به بیماری شدیدی دچار می‌شوند که بدنشان را دچار خارش و زخم‌های شدید می‌کند. به آنان گفته می‌شود: «آیا این بیماری شما را آزار می‌دهد؟» پاسخ می‌دهند: «آری، به خدا سوگند.» در پاسخ به آنان گفته می‌شود: «این کیفر همان آزارهایی است که به مؤمنان روا داشته‌اید.»

علی النقی در روایتی از گفت‌وگوی موسی با خدا نقل کرده است که موسی پرسید: «پاداش کسی که از آزار دیگران خودداری کرده و خیر خود را به آنان برساند، چیست؟» خداوند فرمود: «در روز قیامت، آتش به او می‌گوید: من بر تو راهی ندارم.» همچنین، از جعفر صادق نقل شده است که عزت مؤمن در خودداری از آزار دیگران است.

در روایتی از حسن عسکری آمده است که موسی از خداوند دربارهٔ پاداش کسی که در راه او بر آزار مردم شکیبا باشد و ناسزاهای آنان را تحمل کند، پرسید. خداوند گفت: «او را در لحظات دشوار و هولناک قیامت یاری خواهم کرد.» همچنین، از پیامبر اسلام نقل شده است که گفت: «آزار دیگران را، خواه از کسی که بزرگ‌تر است، خواه از کسی که کوچک‌تر است، خواه از کسی که بهتر از توست و خواه از کسی که بدتر از توست، تحمل کن. اگر چنین باشی، هنگامی که مرگت فرارسد، خداوند به تو نزد فرشتگان مباهات خواهد کرد.»

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «آزار». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.