گورکانیان

تیموریان یا گورکانیان ایران، سلسله‌ای بودند که پس از فتوحات تیمور شکل گرفتند و قلمرویی وسیع از ماوراءالنهر تا ایران و افغانستان را شامل می‌شدند. با وجود قدرت اولیه، به‌سبب ماهیت یورش‌گونه فتوحات، بسیاری از مناطق به‌سرعت از کنترل آنان خارج شد. در دوران شاهرخ ثباتی نسبی برقرار شد، اما پس از او سلسله تجزیه شد و سرانجام به‌دست شیبانیان منقرض گردید. شاخه‌ای از خاندان تیموری بعدها در هندوستان امپراتوری مغول گورکانی را بنیان گذاشت.

تاریخچه

متن عنوان

تیمور با ایجاد دولتی گسترده، سمرقند را به پایتختی مهم بدل کرد. قلمرو او از دهلی تا دمشق و از خوارزم تا خلیج فارس گسترده بود. با این حال، چون فتوحات او بیشتر ماهیت یورش داشت تا تسخیر واقعی، بسیاری از سرزمین‌ها به‌زودی از سلطه تیموریان خارج شدند. با وجود این، ماوراءالنهر مدتی مرکز دولتی شد که بخش اعظم ایران، افغانستان و نواحی پیرامون را دربر می‌گرفت.

پس از مرگ تیمور، دوره‌ای از هرج‌ومرج آغاز شد. قدرت‌های منطقه‌ای همچون عثمانیان، آل جلایر و ترکمانان برای بازپس‌گیری سرزمین‌های خود اقدام کردند. با وجود درگیری‌های داخلی، فرزندان تیمور توانستند شمال ایران را نزدیک به یک قرن حفظ کنند. شاهرخ تا حدی اختلافات داخلی را فرو نشاند و اقتدار دولت را تقویت کرد. اما پس از مرگ او، قلمرو به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم شد و صفویان و شیبانیان آن را به متصرفات خود افزودند.

با وجود فروپاشی در ایران و ماوراءالنهر، شاخه‌ای از خاندان تیموری در هند دولتی جدید بنیان نهاد که اروپاییان آن را «مغول کبیر» نامیدند. فرمانروایان اصلی تیموری از تیمور (۷۷۱–۸۰۷ق) تا محمود تیموری (۸۹۹–۹۰۰ق) بودند و پس از دوره‌ای از آشوب (۹۰۰–۹۱۱ق)، حکومتشان به‌دست شیبانیان پایان یافت. در این میان، خلیل نوه تیمور، اقدامات عمرانی و فرهنگی انجام داد. شاهرخ از حامیان جدی علوم و صنایع بود و مسجد و بقعه رضوی در مشهد از آثار اوست. الغ بیک دستور تنظیم زیج را داد و حسین بایقرا نیز از حامیان علم و ادب به‌شمار می‌رفت.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «تیموریان». دایره‌المعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.