دهه فجر
| دههٔ فجر | |
|---|---|
| برپایی توسط | جمهوری اسلامی ایران |
| اهمیت | گرامیداشت بازگشت سید روحالله خمَینی به ایران و پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران |
| جشنها |
|
| آغاز | ۱۲ بهمن |
| پایان | ۲۲ بهمن |
| تاریخ | خطای لوآ در پودمان:Wikidata در خط 778: attempt to index field 'wikibase' (a nil value). |
| مرتبط به | روز جمهوری اسلامی |
بخشی از مجموعهٔ |
|---|
| انقلاب ۱۳۵۷ |
 |
دههٔ فجر در ادبیات سیاسی نظام جمهوری اسلامی ایران به روزهای ۱۲ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ گفته میشود که طی آن سید روحالله خمینی بعد از تبعید چهارده ساله در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ به ایران وارد شد و در پایان در ۲۲ بهمن با اعلام بیطرفی ارتش شاهنشاهی، دودمان پهلوی سقوط کرد و انقلاب ۱۳۵۷ ایران رخ داد.
تا سال ۱۳۶۰ چنین اصطلاحی وجود نداشت و عبدالمجید معادیخواه، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بود که برای نخستین بار در سال ۱۳۶۰ ده روز پس از ورود خمینی به ایران تا روز ۲۲ بهمن را «دههٔ فجر» نامید. تعداد روزهای بین ۱۲ بهمن تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ درواقع نه ۱۰ روز، بلکه ۱۱ روز است و مسئولان برگزارکنندهٔ مراسم برای رفع این مشکل مبنای وقوع انقلاب را در سپیدهدم روز ۲۲ بهمن قرار دادند تا این فاصله به ده روز برسد و عنوان «دههٔ فجر» برای این مراسم عنوانی درست باشد.
نامگذاری و اهمیت
در نخستین و دومین سالگرد پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، مسئولان برگزارکنندهٔ جشنهای پیروزی انقلاب اسلامی برای توصیف این روزها از اصطلاح «هفته جشنهای سالگرد انقلاب» استفاده میکردند و مدت برگزاری مراسم را نیز هفت روز تعیین میکردند اما از سال ۱۳۶۰ عبدالمجید معادیخواه که در آن زمان به سمت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسیدهبود به شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی پیشنهاد کرد که با الهام از آیات آغازین سورهٔ فجر در قرآن یعنی «والفجر و لیال عشر (معنی: سوگند به سپیده دم و شبهای دهگانه) تعداد روزهای برگزاری مراسم سالگرد انقلاب به ده روز افزایش پیدا کرده و از روز ورود روحالله خمینی به ایران در روز ۱۲ بهمن تا روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ محاسبه شود. این در حالی بود که آیهٔ مزبور در سورهٔ فجر به ماجرای دیگری اشاره دارد و تعداد روزهای بین ۱۲ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ نیز درواقع ۱۱ روز است.
روزشمار وقایع
پیشینه
با فرار محمدرضا پهلوی از ایران در دیماه ۱۳۵۷، دولت مستقر به نخستوزیری شاپور بختیار، سعی کرد تا از آشوبهای بعدی جلوگیری کند. او در پیامی به روحالله خمینی که در تبعید پاریس به سر میبرد، وی را از نقد دولت مستقر و تصمیم به بازگشت شتابزده به ایران منع کرد و او را تهدید نمود. بختیار همچنین در جلسه شورای امنیت ملی وقت، رای به بستن فرودگاهها داد. اعتراضها به این اقدام دولت و موفق نشدن بختیار برای دیدار با خمینی در پاریس، باعث شد که در ۹ بهمن، فرمان بازگشایی فرودگاهها از سوی نخستوزیری صادر شود.[۱]
۱۲ بهمن
در روز ۱۲ بهمن استقبال قابل توجهی در تهران برگزار شد؛ بر اساس گزارشهایی طول جمعیت استقبالکننده از روحالله خمینی به ۳۳ کیلومتر رسیده بود.
روحالله خمینی نیز در ساعت ۹:۳۰ صبح ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ وارد فرودگاه مهرآباد تهران شد. خمینی در اولین سخنرانی خود در بهشت زهرای تهران، نظام سلطنتی را غیرعقلایی خواند و مجلسهای سنا، موسسان و شورای ملی را منحل و غیرقانونی اعلام کرد و وعده داد تا به زودی دولت تعیین خواهد کرد.[۲]
بازگشت سید روحالله خمینی به ایران، واقعهای در جریان انقلاب ۱۳۵۷ ایران است که طی آن در ۱۲ بهمن سال ۱۳۵۷ سید روحالله خمینی پس از ۱۴ سال تبعید از فرانسه به ایران بازگشت و در تهران مورد استقبال نزدیک به سه میلیون ایرانی قرار گرفت. این روز در تقویم رسمی ایران با عنوان آغازین روز دهه فجر، مشخص شده است.
بازکردن فرودگاهها برای بازگشت خمینی، یکی از انتقادهای مهمی است که بختیار بعد از سقوط کابینه و فرارش از ایران با آن روبهرو شد. برنامه نخستین این بود که سید روحالله خمینی در ۶ بهمن ۱۳۵۷ وارد ایران شود ولی دولت شاپور بختیار فرودگاهها را بسته اعلام کرد. بسته شدن فرودگاهها به پردامنه شدن اعتراضات و اعتصابات انجامید. سید روحالله خمینی در پاریس اعلام کرد که به محض بازشدن فرودگاهها به کشور بازخواهد گشت و مردم را به ادامه اعتراضات دعوت کرد. در ۹ بهمن ۱۳۵۷ به فرمان بختیار فرودگاه مهرآباد بازگشایی شد.
در تاریخ ۱۲ بهمن سال ۱۳۵۷ ابوالحسن بنیصدر پرواز چارتر هواپیمایی ایرفرانس را از پاریس به تهران کرایه کرد (که بنی صدر کرایه چارتر آن را با چک بدونمحل خودش پرداخته بود).
به گفته منوچهر رزم آرا وزیر بهداشت دولت بختیار چند فروند هواپیمای اف ۱۶ آمریکایی این هواپیما را خدمات سنجی میکردند.
فرمانداری نظامی بر اثر فشار مردم راهپیمایی و تظاهرات را برای ۳ روز آزاد اعلام کرد. خمینی در استقبال انبوه مردم به بهشت زهرا انتقال یافت و در آنجا به سخنرانی پرداخت.
به گفته ابراهیم یزدی کرایه هواپیما ۶۰ هزار دلار بوده است. احتمالاً کریم دستمالچی در تأمین بخشی از هزینه اجاره این پرواز که بین ۶۰ تا ۱۷۵هزار دلار نام شده، مشارکت داشته است.
۱۳ بهمن
در ۱۳ بهمن ۱۳۵۷، روح الله خمینی به مدرسه رفاه در تهران رفته و در آنجا مستقر میشود. در همین میان، جلسات متعددی بین او گروههای مختلفی صورت میگیرد. همچنین برنامههایی برای دیدارهای عمومی با مردم در این مدرسه و دو مدرسه دیگر به نامهای علوی۱ و علوی۲ انجام میگیرد. این دیدارهای مردمی تا ۲۰ بهمن ادامه داشت.[۳]
خمینی در جمع روحانیون سخنرانی کرد. او در بخشی از این سخنرانی گفت: رژیم سلطنتی از اول خلاف عقل بود… هر ملتی باید خودش سرنوشت خودش را تعیین کند.
همچنین رادیو مسکو گزارش کرد که دانشجویان ایرانی مقیم آمریکا علیه مداخله آمریکاییها در امور داخلی ایران، در برابر کاخ سفید تظاهرات کردند.
۱۴ بهمن
اولین مصاحبه مطبوعاتی روحالله خمینی با حضور قریب به ۳۰۰ خبرنگار ایرانی و خارجی، در صبح ۱۴ بهمن ۱۳۵۷، در محل مدرسه علوی برگزار شد. تاسیس نظام جمهوری اسلامی و مشخص بودن نام اعضای شورای انقلاب از مطالبی بود که خمینی با خبرنگاران در میان گذاشت. خمینی در این مصاحبه از ارتشیان خواست تا به انقلابیون بپیوندند. بازداشت تعدادی از وزیران دولتهای پیشین پهلوی و ممنوعالخروج کردن مقامات دولتی (مدیرکلها و بالاتر که در ۲۵ سال اخیر فعالیت سیاسی داشتهاند) از اقدامات دیگر این روز بود. در این روز، دولت موقت نیز به نخستوزیری مهدی بازرگان به تصویب رسید.[۴]
۱۵ بهمن
در ۱۵ بهمن ۱۳۵۷، حکم نخستوزیری مهدی بازرگان از سوی روحالله خمینی صادر شد.[۵]
- خمینی طی یک سخنرانی جوانان را به ادامه تظاهرات و اعتصابات فرا خواندند.
- وزرای خارجه آمریکا و انگلیس طی دیدار دیوید اوئن از ژاپن، در مورد اوضاع ایران به گفتگو نشستند. بغداد نیز با اعزام هیأتی به عربستان، به بررسی اوضاع ایران و منطقه پرداخت.
- ژنرال هایزر، فرستاده ویژه آمریکا به ایران، با اتمام مأموریت حساس خود و مذاکرات مکرر با مقامات ایرانی، عازم آمریکا شد. سخنگوی وزرات خارجه آمریکا گفت: هایزر سعی کرد تا نظامیان ایران از بختیار حمایت کنند. وی به این علت ایران را ترک کرد که اقامت وی به احساسات ضد آمریکایی در ایران دامن میزد.
- همافران نیروی هوایی در بهبهان به عنوان طرفداری از خمینی، دست به راهپیمایی زدند.
- سیدمحمدباقر صدر با ارسال نامهای از عراق برای خمینی، از اعتراضات ایران حمایت کرد.
- به مناسبت ورود خمینی به ایران، از سوی مرعشی نجفی تلگرافی برای او ارسال شد.
تذکر: برژنف از سیزدهم تا هفدهم ژانویه ۱۹۷۹، مطابق با بیست و سوم دی ماه ۱۳۵۷، در بلغارستان بهسر میبرده است.
- جواد شهرستانی، شهردار تهران در حضور خمینی استعفا کرد. خمینی سپس وی را مجدداً به عنوان شهردار منصوب کرد. جواد شهرستانی از سوی دولت بختیار ممنوعالخروج شد.
- گروهی از نمایندگان مستعفی مجلس شورا با خمینی دیدار کردند.
۱۶ بهمن
در روز ۱۶ بهمن ۱۳۵۷، حکم نخستوزیری مهدی بازرگان، در یک مصاحبه مطبوعاتی در مدرسه علوی، اعلام شد. در این حکم، بازرگان موظف به تشکیل دولت موقت شد. وظیفه این دولت، فراهم کردن شرایط برای برگزاری همهپرسی برای تغییر نظام سیاسی ایران و تصویب قانون اساسی معرفی شده بود. پس از آن مصاحبه مطبوعاتی بازرگان با خبرنگاران انجام گرفت. در این روز، تظاهراتی علیه بختیار و تایید نخستوزیری بازرگان صورت گرفت. همچنین در این روز جلسهای بین نمایندگان مستعفی مجلس شورای ملی با روحالله خمینی صورت گرفت. شاپور بختیار، قرارداد تحویل تجهیزات نظامی از آمریکا را لغو کرد و احمد میرفندرسکی، وزیر امور خارجه وقت نیز اعلام کرد که ایران از پیمان دفاعی سنتو خارج شده است.[۶]
۱۷ بهمن
مهدی بازرگان در ۱۷ بهمن ۱۳۵۷، از فعالیتهای خود در نهضت آزادی کنارهگیری کرد و به مدرسه علوی نقلمکان کرد تا پست نخستوزیری را عهدهدار شود. در این روز روحالله خمینی با جمعی از نیروهای دریایی ارتش دیدار داشت. در این روز بختیار، در مجلس شورای ملی حاضر شد و لایحه انحلال ساواک را به تصویب رساند. همچنین وی خبر داد که به زودی، وزیران دولتهای قبل، محاکمه خواهند شد. او همچنان راضی به استعفاء از نخستوزیری نبود و از همین رو، از علاقه خود برای مذاکره با مخالفانش سخن میگفت. بختیار در این روز، دولت بازرگان را دولت در سایه معرفی کرد و با آن مخالف بود. جواد سعید، رئیس وقت مجلس شورای ملی، بازگشت روحالله خمینی به ایران را خوشامد گفت و از همراهی در مسیر قانون و مسالمت، طرفداری کرد.[۷]
- خمینی در سخنان خود گفت: کار عاقلانه و مفید به حال کشور این است که بختیار و ارتش در مقابل انقلاب ۱۳۵۷، عکسالعملی مثبت داشته باشند.
- در پاسخ به پیامهای تشکر از سوی مردم یا شخصیتها و گروههای مختلف به مناسبت ورود خمینی به کشور، از سوی او پیام تشکری خطاب به عموم انتشار یافت.
- بازرگان موقتاً از رهبری نهضت آزادی کنارهگیری نمود و به مدرسه علوی نقل مکان کرد.
- دکتر سعید، رئیس مجلس شورا، در جلسه آن روز مجلس اظهار داشت: بازگشت خمینی، مرجع عالیقدر تشیع را به خاک وطن از طرف خود و عموم نمایندگان خوشآمد میگویم.
- لایحه محاکمه وزرای سابق و انحلال ساواک، در جلسه مجلس شورا به تصویب رسید.
- در مراسم فارغالتحصیلی دانشجویان دانشکده افسری، افسران جوان از سوگند وفاداری به شاه معاف شدند.
- فلسفی پس از هشت سال ممنوعیت از سخنرانی، در حضور خمینی و مردم دیدارکننده با او، سخنرانی کرد.
۱۸ بهمن
در روز ۱۸ بهمن، کارکنان اعتصابکرده رادیو و تلویزیون ملی ایران، موفق شدند تا کانال ۱۰ را به بیان سخنرانیها و اعلامیههای روحالله خمینی اختصاص بدهند. اسم این شبکه از آن پس به شبکه انقلاب شهرت یافت.[۸]
- سید روحالله خمینی در دیدار با روحانیون شهر اهواز گفت: ادامه نهضت یک تکلیف است.
- فرماندار نظامی تهران به این دلیل که مردم به مقررات حکومت نظامی اهمیت نمیدهند، ساعات منع عبور و مرور را کاهش داد.
- سیزده نفر دیگر از نمایندگان مجلس استعفا دادند.
- مجمع عمومی سازمان ملل متحد از اوضاع ایران اظهار نگرانی کرد.
۱۹ بهمن
روز نوزدهم بهمن ماه بزرگترین راهپیمایی انقلاب صورت گرفت. در قطعنامه پایانی راهپیمایی نخستوزیری مهدی بازرگان توسط تظاهرکنندگان تأیید شد.
۲۰ بهمن
در روز ۲۰ بهمن ماه که مصادف با روز جمعه بود، مردم در دانشگاه تهران اجتماع کرده بودند تا سخنرانی رئیس دولت موقت را گوش بدهند. در همین هنگام در غرب تهران درگیری شدیدی صورت گرفت؛ عده زیادی از افراد گارد شاهنشاهی به پادگان همافران نیروی هوایی حمله بردند و به محض آغاز درگیری آنان عده زیادی از جوانان وابسته به کنارهای مختلف به نفع همافران وارد صحنه درگیری شدند. این درگیری خونین دهها نفر کشته و مجروح بر جای گذاشت ولی در پایان همافران توانستند حلقه محاصره نیروهای گارد را بشکنند.
۲۱ بهمن
روز بیست و یکم بهمن ماه روز نبرد مسلحانه همهجانبه مردم و نیروهای دولتی بود. درگیری خونین مردم و لشکر گارد در این روز به اوج خود رسید؛ و جنگ تانکها با مردم مسلح باعث کشته و زخمی شدن صدها نفر شد. خمینی تهدید کرد در صورت عدم جلوگیری از کشتار لشکر گارد حکم جهاد خواهد داد. در این روز چندین کلانتری توسط گروههای مسلح مردمی تسخیر شدند که در نتیجه آن مقادیر زیادی اسلحه به دست مردم افتاد. در همین روز فرمانداری نظامی تهران اعلامیه شماره ۴۰ را انتشار داد؛ به موجب این اعلامیه رفتوآمد مردم از ساعت ۱۶:۳۰ تا ۵ بامداد ممنوع اعلام شد. در پی اعلامیه مزبور اعلامیه دیگری صادر و منع عبور و مرور تا ساعت ۱۲ بامداد تمدید شد. مردم عملاً مقررات حکومت نظامی را باطل ساختند و تا صبح در خیابانها با ایجاد حریق و راه بندانهای متعدد مانع حرکت قوای نظامی میشدند.
۲۲ بهمن
در این روز به ترتیب زندان اوین، ساواک، سلطنت آباد، مجلسین سنا و شورای ملی، شهربانی، ژاندارمری و ساختمان زندان کمیته مشترک به تصرف مردم درآمد. در تسخیر شهربانی سپهبد رحیمی فرماندار نظامی تهران به دست انقلابیون مسلح افتاد. پادگان باغشاه و دانشکده افسری، دبیرستان نظام، زندان جمشیدیه، پادگان عشرت آباد و پادگان عباسآباد یکی پس از دیگری تسلیم شدند و آخرین مرکزی که به تصرف درآمد رادیو و تلویزیون بود.
تصمیم شورای عالی ارتش
ساعت۱۰:۳۰ روز ۲۲ بهمن۱۳۵۷ شورای فرماندهان نیروهای مسلح در ستاد مشترک (ستاد بزرگ ارتشتاران) تشکیل گردید. نظامیان حاضر در جلسه عبارت بودند از: عباس قرهباغی، جعفر شفقت، حسین فردوست، هوشنگ حاتم، ناصر مقدم، عبدالعلی نجیمی، احمدعلی محققی، عبدالعلی بدرهای، امیرحسین ربیعی، کمال حبیباللهی، عبدالمجید معصومی، جعفر صانعی، اسدالله محسن زاده، حسین جهانبانی، محمد کاظمی، خلیل بخشی آذر، علی محمد خواجه نوری ،پرویز امینی افشار، امیر فرهنگ خلعتبری، محمد فرزام، جلال پژمان، منوچهر خسروداد، ناصر فیروزمند، موسی رحیمی لاریجانی، محمد رحیمی آبکناری و رضا وکیلی طباطبایی. ریاست شورای عالی ارتش بر عهده عباس قرهباغی بود. پس از گزارش فرماندهان نیروها از وضعیت موجود بحث پیرامون همبستگی ارتش با مردم آغاز شد؛ اکثراً موافقت خود را اعلام نمودند و سرانجام اعلامیهای مبنی بر بیطرفی ارتش تهیه و به امضا رسید. پس از تصمیم شورای عالی، ساعت یک و پانزده دقیقه بعد از ظهر خبر تصمیم شورای عالی ارتش در اختیار رادیو و تلویزیون گذاشته شد. رادیو ایران برنامه عادی خود را قطع و اعلامیه را قرائت کرد. لحظهای بعد نیروهای انقلاب محوطه رادیو تلویزیون را تصرف نمودند و خبر سقوط رژیم سلطنتی پهلوی از رادیو تلویزیون ملی اعلام شد.
مراسم دهه فجر
هر ساله در طول دهه فجر مراسم و یابودهای زیادی انجام میگیرد. همچنین جشنواره فجر که بزرگترین جشنواره فیلم، تئاتر و موسیقی ایران است همواره در طول دهه فجر برگزار میشود. در روز ۱۲ بهمن زنگ مدارس به مناسبت سالگرد ورود هواپیمای سید روحالله خمینی به ایران، در ساعت ۹ و ۲۷ دقیقه نواخته میشود. در روز ۲۲ بهمن، آخرین روز از دهه فجر نیز که به عنوان تعطیل رسمی در تقویم رسمی ایران ثبت شده است، راهپیماییهایی در شهرهای مختلف ایران برگزار میشود. همه ساله مصادف با این روز مراسم ویژهای در سراسر ایران با حضور مقامات کشوری و لشکری برگزار میگردد و زنگ انقلاب در مدارس نواخته شده و سوت کشتیها، قطارها و ناقوس کلیساها در ساعت ۹ صبح این روز به صدا درمیآید.
در سال ۱۳۹۰ نیروی هوایی ارتش در فرودگاه مهرآباد صحنه ورود و پیاده شدن خمینی را با استفاده از ماکت مقوایی وی بازسازی کرد و این مراسم با ادای کامل تشریفات نظامی انجام گردید. همچنین حمیدرضا حاجیبابایی وزیر آموزش و پرورش و عدهای دیگر در مراسمی با نام گلبانگ انقلاب در مدرسه رفاه شرکت کردند که در این مراسم نیز ماکت مقوایی خمینی دیده میشد.
استفاده از ماکت مقوایی در مراسم دهه فجر این سال باعث گردید عکسهای منتشر شده از مراسم نام برده مورد توجه ویژه رسانههای بینالمللی و شبکههای اجتماعی از جمله فیسبوک قرار گیرد.
نمادها و نمودهای فرهنگی-هنری
تحلیلها و نقدها
پانویس
ارجاعات
- ↑ احمدیبینش و قوامی، «دهه فجر انقلاب اسلامی»، دانشنامه امام خمینی، ۵: ۴۵۵-۴۵۶.
- ↑ احمدیبینش و قوامی، «دهه فجر انقلاب اسلامی»، دانشنامه امام خمینی، ۵: ۴۵۵-۴۵۶.
- ↑ احمدیبینش و قوامی، «دهه فجر انقلاب اسلامی»، دانشنامه امام خمینی، ۵: ۴۵۷.
- ↑ احمدیبینش و قوامی، «دهه فجر انقلاب اسلامی»، دانشنامه امام خمینی، ۵: ۴۵۷.
- ↑ احمدیبینش و قوامی، «دهه فجر انقلاب اسلامی»، دانشنامه امام خمینی، ۵: ۴۵۸.
- ↑ احمدیبینش و قوامی، «دهه فجر انقلاب اسلامی»، دانشنامه امام خمینی، ۵: ۴۵۸-۴۵۹.
- ↑ احمدیبینش و قوامی، «دهه فجر انقلاب اسلامی»، دانشنامه امام خمینی، ۵: ۴۵۹-۴۶۰.
- ↑ احمدیبینش و قوامی، «دهه فجر انقلاب اسلامی»، دانشنامه امام خمینی، ۵: ۴۶۰.
منابع
- احمدیبینش، معصومه؛ قوامی، پروینسادات (۱۴۰۰). «دهه فجر انقلاب اسلامی». دانشنامه امام خمینی. به کوشش ضیا مرتضوی. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. شابک ۹۷۸۹۶۴۲۱۳۵۷۳۹ مقدار
|شابک=را بررسی کنید: checksum (کمک). - دکتر باقر عاقلی، نخست وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، انتشارات جاویدان