مدرسه‌های حوزه علمیه مشهد

مدرسه‌های حوزه علمیه مشهد، تعداد متعددی از مدارس علمیه هستند که از روزگاران قدیم، در این شهر مورد توجه طلاب علوم دینی بوده است. قدمت برخی از این مدارس تا دوره تیموری بوده است.

پیشینه مدارس

فهرست مدارس علمیه مشهد مجموعه‌ای از مدرسه‌های حوزوی قدیم و جدید در مشهد که زیر نظر حوزه علمیه مشهد فعالیت می‌کنند. این مدرسه‌ها مربوط به دوران تیموریان، صفویه، قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی هستند که از مدارس قدیمی، تنها شش مدرسه باقی مانده و بقیه کاملاً از بین رفته‌اند. در گذشته، تمام مدارس علمیه مشهد در محدوده‌ای نزدیک به یکدیگر به مرکزیت حرم امام رضا قرار داشتند تا جایی که گاهی چند مدرسه معروف و بزرگ در یک خیابان جای می‌گرفتند، اما وضعیت پراکندگی مدارس جدید که در دوره جمهوری اسلامی ساخته شده، در نقاط دورتری از مرکز شهر قرار گرفته‌اند.

پیشینه فعالیت حوزه علمیه بانوان در مشهد، به دوره پهلوی برمی‌گردد و گفته شده مشهد اولین شهر در ایران بوده که تأسیس مدارس عوم دینی برای بانوان را تجربه کرده است.

فهرست مدارس علمیه حوزه علمیه مشهد

مدارس قدیم

فهرست مدارس علمیه قدیم در حوزه علمیه مشهد

ردیف	نام مدرسه	محل مدرسه	بناینگذار	سال تأسیس	توضیحات	منبع
۱	مدرسه بالاسر	حرم امام رضا، ناحیه بالاسر ضریح			اکنون اثری از آن برجای نمانده است.
۲	مدرسه پریزاد	حرم امام رضا، جنب رواق دارالولایه
۳	مدرسه دو در	حرم امام رضا، شرق صحن جمهوری اسلامی
۴	مدرسه مستشاریه	حرم امام رضا، شمال‌غربی صحن انقلاب و پشت ایوان عباسی			در سال ۱۳۵۴ش به‌دستور نائب‌التولیه وقت، جهت توسعه و بازسازی اطراف حرم رضوی تخریب شد.
۵	مدرسه خیرات‌خان	حرم امام رضا، ضلع شرقی			اکنون بخشی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی است.
۶	مدرسه میرزاجعفر	حرم امام رضا، ضلع شرقی			اکنون بخشی از ساختمان دانشگاه علوم اسلامی رضوی است.
۷	مدرسه فاضل‌خان یا فاضلیه	خیابان شیرازی			در سال ۱۳۱۰ش، بخش بزرگی از این مدرسه تخریب و قسمتی از آن نیز ابتدا به مهمان‌خانه توس و سپس به درمانگاه آستان قدس تبدیل شد. امروزه هیچ اثری از آن موجود نیست.
۸	مدرسه عباسقلی‌خان	حرم امام رضا، ضلع شرقی و حاشیه خیابان نواب صفوی			این مدرسه با همان شکل قدیمی، هم‌اکنون وجود دارد.
۹	مدرسه باقریه یا سمیعیه	حرم امام رضا،‌ ضلع شمال غربی و حاشیه خیابان شیرازی			در سال ۱۳۵۴ش، این مدرسه در مسیر طرح توسعه اطراف حرم کاملاً تخریب شد.
۱۰	مدرسه حاج حسن یا بهزادیه	حاشیه شمالی خیابان شیرازی			در جریان توسعه اطراف فلکه حرم امام رضا در سال ۱۳۵۴ش تخریب و جزو فضای سبز اطراف حرم شد.
۱۱	مدرسه نواب یا صالحیه	حرم امام رضا، ضلع شمالی و خیابان شیرازی			این مدرسه با تغییراتی همچنان وجود دارد.
۱۲	مدرسه پایین‌پا یا سعدیه	حرم امام رضا، شرق مسجد گوهرشاد			در جریان احداث فلکه اطراف حرم در سال ۱۳۰۷ش تخریب شد. هم‌اکنون در آن محل، کتابخانه، موزه، صحن امام خمینی و مقبره شیخ بهایی به مساحت ۱۳۹۸ متر مربع احداث شده است.
۱۳	مدرسه رضوان یا خواجه‌رضوان	حرم امام رضا، جنوب شرقی			در سال ۱۳۵۸ش بر اثر ویرانی قابل استفاده نبود تا سرانجام در سال ۱۳۶۰ش بنای آن کاملاً فرو ریخت.
۱۴	مدرسه سلیمانیه یا سلیمان‌خان	حرم امام رضا، جنوب شرقی و روبروی مسجد ۷۲ تن			به‌علت قرار گرفتن در طرح جامع حرم رضوی، تخریب شد و در سال‌ها بعد در مکان دیگری مدرسه‌ای بزرگ با امکانات لازم آموزشی و رفاهی به‌جای آن بنا گردید.
۱۵	مدرسه ابدال‌خان	خیابان نواب صفوی و جنب مقبره پیر پالان‌دوز			در سال ۱۳۵۴ش به‌دنبال اجرای طرح توسعه اطراف حرم به‌کلی تخریب و زمین آن جزو فضای سبز پیرامون حرم رضوی شد.
۱۶	مدرسه علی‌نقی میرزا	حرم امام رضا، رواق دارالذکر			این مدرسه در سال ۴–۱۳۴۲ش، پس از مسقّف شدن حیاط مدرسه، تبدیل به رواق دار الذکر گردید.
۱۷	مدرسه حاج‌آقا جان	حرم امام رضا، ضلع شمالی و در کنار قبرستان باغ رضوان			در سال ۱۳۰۷ش به‌علت احداث میدان پیرامون حرم رضوی تخریب شد.
۱۸	مدرسه باغ رضوان	حرم امام رضا،‌ ضلع شمالی			به‌منظور توسعه اطراف حرم رضوی در سال ۱۳۵۴ش، تمام بنا تخریب شد و هیچ اثری از آن بر جای نماند.

مدارس جدید

ردیف	نام مدرسه	محل مدرسه	بناینگذار	سال تأسیس	توضیحات	منبع
۱	مدرسه جعفریه	بازار سرشور	غلامحسین تبریزی	۱۳۳۹ش
۲	مدرسه آیت‌الله میلانی	خیابان امام رضا،‌ کوچه یکم		۱۳۴۲ش	پس از ۱۴ سال فعالیت در جهت آموزش و تبلیغ علوم اسلامی در سال ۱۳۵۶ش به‌علت طرح توسعه اطراف حرم تخریب شد.
۳	مدرسه امام صادق	غرب حرم امام رضا	سید محمدهادی میلانی	۱۳۴۹ش
۴	مدرسه عالی حسینی	خیابان خسروی نو، کوچه شوکت‌الدوله	سید محمدهادی میلانی	۱۳۴۹ش
۵	مدرسه موسوی‌نژاد	بازار بزرگ، کوچه میرعلم‌خان	سید محمد موسوی‌نژاد	۱۳۴۹ش
۶	مدرسه موسی بن جعفر	خیابان خسروی، جنب حسینیه کاشمری‌ها	سید حسن موسویان‌مهر	۱۳۴۹ش
۷	مدرسه بعثت	خیابان شهید اندرزگو (خسروی)	حسنعلی مروارید	۱۳۴۹ش
۸	مدرسه حجّت	خیابان طلاب	غلامرضا نمایی و سید عبداللّه حجازی	۱۳۵۱ش
۹	مدرسه سعادت	مرکز شهر مشهد و خیابان دانشگاه		۱۳۵۴ش
۱۰	مدرسه مهدیه یا آیت‌اللّه فاضل	مرکز شهر مشهد	مهدی فاضل قائینی	۱۳۵۵ش
۱۱	مدرسه صاحب الزمان	خیابان طلاب، جنب مسجد فقیه سبزواری	ابراهیم امامی زرندی	۱۳۵۵ش
۱۲	مدرسه آیت‌اللّه کجوری	چهارراه شهدا، محله چهارباغ	عبدالنبی کجوری
۱۳	مدرسه حجتیه	شمال شهر مشهد	علی‌اکبر عباسی	۱۳۵۵ش
۱۴	مدرسه ولی عصر	منطقه گلشهر	علیرضا شکوری	۱۳۵۶ش
۱۵	مدرسه الحجّة	خیابان آیت‌اللّه شیرازی	سید محمدعلی طباطبایی	۱۳۵۶ش
۱۶	مدرسه المهدی یا آیت‌اللّه سیدان		سید عباس سیدان	۱۳۵۷ش
۱۷	مدرسه ولی عصر	مناطق مرکزی شهر مشهد در بازار سرشور	توسلی	۱۳۵۷ش
۱۸	مدرسه امام محمد باقر	منطقه طلاب	عبدالمجید دیانی	۱۳۵۷ش
۱۹	مدرسه حضرت قائم	منطقه طلاب		۱۳۵۷ش
۲۰	مدرسه حجتیه اصفهانی‌ها	خیابان امام رضا			در راستای توسعه و نوسازی اطراف حرم رضوی در سال ۱۳۷۷ش کاملاً تخریب شد.
۲۱	مدرسه حضرت مهدی	بلوار طبرسی	محمدعلی امامی‌پور	۱۳۵۹ش
۲۲	مدرسه اهل‌بیت	خیابان آخوند خراسانی	لطفی	۱۳۶۰ش	بانی مدرسه به‌نام نماینده آیت‌اللّه خویی و آیت‌اللّه سیستانی، خانه‌های قدیمی خریداری کرد و در سال ۱۳۶۷ش این مدرسه بنا گردید.
۲۳	مدرسه حضرت حجةبن‌الحسن	منطقه گلشهر	علیرضا شکوری	۱۳۶۱ش
۲۴	مدرسه آیت‌الله خویی	چهارراه شهدا	سید ابوالقاسم خویی	۱۳۶۲ش
۲۵	مدرسه امام حسن عسکری	منطقه طلاب	ابراهیم قادری	۱۳۶۲ش
۲۶	مدرسه امام علی بن ابی‌طالب	مرکز شهر مشهد	نصراللّه فیروزه‌چی	۱۳۶۲ش
۲۷	مدرسه خضرا	منطقه مرکزی شهر مشهد	محمدمهدی نوغانی	۱۳۶۳ش
۲۸	دانشگاه علوم اسلامی رضوی	حرم امام رضا، ضلع شرقی
۲۹	مدرسه امام رضا	خیابان آزادی	سید محمد شیرازی و حمزه سلمان کویتی	۱۳۶۵
۳۰	مدرسه بقیة اللّه	خیابان امام رضا، کوچه کامکار	حسین گرایلی، مهدی غفاری ساروی و عبدالحمید دیانی	۱۳۶۵ش
۳۱	مدرسه امام حسین	بازار بزرگ، کوچه میرعلم‌خان	محمدحسین سیبویه
۳۲	مدرسه حضرت ولی‌عصر یا مدرسه کرمانی‌ها	خیابان طلاب	اکبر ایزدی	۱۳۶۵ش
۳۳	مدرسه امام حسن مجتبی	محله چهارباغ	سید حسن شیرازی	۱۳۶۷ش
۳۴	مدرسه خاتم‌الانبیاء	محله چهارباغ	میرزا محمدمهدی نوغانی	۱۳۶۷ش
۳۵	مدرسه المهدی	محله چهارباغ	شورای برنامه‌ریزی و مدیریت حوزه علمیه خراسان	۱۳۶۸ش
۳۶	مدرسه شاهد	چهارراه زرینه	ستاد اجرایی حوزوی شاهد، وابسته به بنیاد شهید انقلاب اسلامی	۱۳۶۸ش
۳۷	مدرسه حضرت ابوالفضل	شرق شهر مشهد	حسین کوهستانی	۱۳۶۸ش
۳۸	مدرسه جوادالائمه	بلوار طبرسی	محمد قربانی	۱۳۷۱ش
۳۹	مدرسه و حسینیه امام حسن مجتبی	چهارراه شهدا	محمدعلی نجفی و محمدصادق سعیدی	۱۳۷۱ش
۴۰	مدرسه سجادیه هراتی‌ها	خیابان شهید دیالمه		۱۳۷۲ش	این مدرسه متعلق به طلاب افغانستانی مقیم ایران است

مدارس علمیه خواهران

ردیف	نام مدرسه	محل مدرسه	بناینگذار	سال تأسیس	توضیحات	منبع
۱	مکتب عصمتیه		شهربانو صفری	۱۳۴۰ش
۲	مکتب نرجس	انتهای خیابان آخوند خراسانی	فاطمه سیدخاموشی	۱۳۴۵
۳	مکتب حضرت رقیه	چهارراه خواجه‌ربیع	قانع	۱۳۴۵
۴	مؤسسه اسلام‌شناسی بانوان حضرت زهرا	خیابان عدل خمینی	ابوالحسن شیرازی	۱۳۴۶ش
۵	مکتب پیروان حضرت زهرا	خیابان امام رضا	خانم زندی	۱۳۴۹ش
۶	مدرسه علمیه فاطمة الزهراء	خیابان مطهری شمالی		۱۳۵۱ش
۷	حوزه علمیه حضرت خدیجه	خیابان دکتر چمران		۱۳۵۸ش
۸	مکتب حضرت زینب	منطقه طلاب		۱۳۶۰ش
۹	حوزه علمیه مقداد	خیابان مطهری شمالی		۱۳۶۴ش	در سال ۱۳۶۴ش فعالیت اولیه خواهران مکتب در مسجد مقداد آغاز و از سال ۱۳۶۸ش تدریس علوم حوزوی شروع شد.
۱۰	مکتب ام‌الائمه	خیابان طلاب	سازمان تبلیغات اسلامی	۱۳۶۶ش
۱۱	مؤسسه علمیه جامعة الرضویه	خیابان آیت‌اللّه شیرازی	علی سائلی و همسرش	۱۳۷۱ش
۱۲	مکتب الزهرا	خیابان دکتر بهشتی	محمدعلی خیرآبادی	۱۳۷۶ش
۱۳	مدرسه علمیه مطهره	محله امام خمینی		۱۳۹۷ش

مطالعه بیشتر

• فاضل، محمود، مدارس قدیم مشهد، وحید، خرداد ۱۳۵۱ - شماره ۱۰۲.
• فاضل، محمود، مدارس قدیم مشهد مدرسه میرزا جعفر، وحید، اسفند ۱۳۵۰ش، شماره ۹۹.
• فاضل، محمود، مدارس قدیم مشهد (مدرسه نواب)، مجله وحید، اردیبهشت ۱۳۵۱ش، شماره ۱۰۱.
• فاضل، محمود، مدارس قدیم مشهد، وحید، خرداد ۱۳۵۱، شماره ۱۰۲.
• فاضل، محمود، مدارس قدیم مشهد، وحید، شهریور ۱۳۵۱ش، شماره ۱۰۵.

پانویس

منابع

• امجدی، جلیل (۱۳۹۵). «حوزه علمیه مشهد در گذر زمان». مطالعات تاریخی (۵۲): ۴۲–۷۷.
• پسندیده، محمود (۱۳۸۵). حوزه علمیه خراسان. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
• سمیعی، شکوه‌السادات (۱۳۹۵). «گزارشی از تاریخ شفاهی مدارس علمیه بانوان در مشهد». پژوهش‌های تاریخ شفاهی. سوم (۱): ۳۶–۵۱.
• سایت مدرسه علمیه فاطمة الزهراء توس. «ارتباط با ما». alzahra-toos.com. دریافت‌شده در ۲۰ آبان ۱۴۰۲.
• مدرسه علمیه مطهره. «حوزه علمیه خراسان». motahare.lms2.hozehkh.com. دریافت‌شده در ۲۰ آبان ۱۴۰۲.