ابوبکر بیهقی
ابوبکر احمد بیهقی (۳۸۴–۴۵۸ ق)، فقیه و محدث شافعی، گرایشهای تشیعی داشت و احادیث فراوانی در فضائل علی بن ابیطالب روایت کرد. او برای نخستین بار احادیث شافعی را در ده مجلد گردآوری نمود و به تربیت دانشمندان برجستهای چون زاهر شحامی، محمد فراری و عبدالمنعم قشیری پرداخت. بیهقی در نیشابور درگذشت و در زادگاهش مدفون شد. تألیفات او در حدیث و فقه شافعی از منابع مهم بهشمار میرود.
زندگی
«ابوبکر احمد بن الحسین البیهقی» (۳۸۴–۴۵۸ هـ.ق.)، از محدثان بزرگ اهل سنت است که در خسروگرد نیشابور متولد شده و در بیهق رشد و نمو یافت. از مهمترین افرادی که بر او تأثیر گذار بودند میتوان به «حاکم نیشابوری» و «ابوسعد خرگوشی» اشاره نمود.[۱] ابوبکر احمد بیهقی از حفاظ حدیث و فقهای برجسته دوره خود بود که مذهب شافعی داشت، اما گرایش شدیدی به تشیع نشان میداد و احادیث فراوانی در فضائل علی بن ابیطالب روایت میکرد؛ به حدی که برخی مورخان او را از غلات شیعه پنداشتند. وی در خسروگرد (خسروجرد)، بیست فرسنگی نیشابور و پیش از سبزوار مرکز قراء بیهق، متولد شد. علوم ادبی و اسلامی را در خراسان فراگرفت و در حدیث از اصحاب ابوالحسن محمد بن حسین علوی و محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری و در فقه شاگرد ابوالفتح ناصر بن محمد بن عمر مروزی بود.[۲]
برای جمعآوری و استماع حدیث، به مناطق مختلف خراسان، عراق، جبال و حجاز سفر کرد و از ائمه حدیث استماع نمود. در اصول عقاید، از ابوالحسن اشعری پیروی میکرد، اما تمام تلاش خود را در جمع نصوص محمد بن ادریس شافعی به کار گرفت و برای نخستین بار احادیث شافعی را در ده مجلد گردآوری کرد. او انسانی پرهیزگار، پرکار و پیرو سیره سلف بود. امام الحرمین عبدالملک بن عبدالله گفته است: «شافعی بر همه شافعیان فضل دارد، مگر بر ابوبکر بیهقی که با تصانیف بسیار و جمع احادیث شافعی بر او فضیلت دارد.»[۳]
علمای نیشابور از او خواستند به این شهر برود و بیهقی به نیشابور رفته و به تدریس فقه و حدیث شافعی پرداخت و تا پایان عمر در همانجا ماند. بسیاری از دانشمندان برجسته از مکتب او برخاستند، از جمله زاهر شحامی، محمد فراری و عبدالمنعم قشیری. بیهقی در نیشابور درگذشت و جنازه او به بیهق منتقل شده و در زادگاهش مدفون گردید.[۴]
آثار
از مهمترین تألیفات او میتوان به موارد زیر اشاره کرد:[۵]
- السنن و الآثار (در ده مجلد؛ نسخهای از آن به خط بیهقی در دارالکتب المصریه قاهره محفوظ است)
- السنن الکبیره یا الکبری
- السنن الصغیره یا الصغری
- دلائل النبوة (ترجمه فارسی توسط دکتر محمود مهدوی دامغانی)
- مناقب شافعی مطلبی
- مناقب احمد بن حنبل
- المعارف
- المبسوط (در ده جلد)
- الجامع المصغر فی شعب الایمان
- الاسماء و الصفات
- الآداب
- الترغیب و الترهیب
- القراءة خلف الامام
- البعث و النشور
- الاعتقاد
- فضائل الصحابهٔ
پانویس
ارجاعات
منابع
- جعفریان، رسول (۱۳۸۷). تاریخ سیاسی اسلام. ج. ۱. دلیل ما. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۵۲۸-۴۲-۹.
- اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «بیهقی، ابوبکر احمد». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.