اتانازی

اتانازی:

مقدمه

اتانازی یا «مرگ از روی ترحم» از مباحث مهم اخلاق پزشکی و فلسفهٔ حقوق است که بیانگر تعارض میان آزادی فردی و کرامت انسانی است.

واژهٔ اتانازی (Euthanasia) در فارسی به معنای کشتن بدون دردِ بیماری است که از رنج یا بیماری لاعلاجی رنج می‌برد.

این مفهوم به دو نوع اصلی یعنی اتانازی فعال و اتانازی غیرفعال تقسیم می‌شود.پزشک در اتانازی فعال به صورت مستقیم به زندگی بیمار پایان می‌دهد، و پزشک یا هر فردی که عهده‌دار بهبود بیماری بیمار است، ادامهٔ درمان را متوقف می‌کند؛ خواه این توقف با رضایت بیمار انجام شود و خواه بدون رضایت او صورت بگیرد.

تحقیقات نشان می‌ دهد که: موافقان اتانازی آن را حق طبیعی انسان در تصمیم‌گیری درباره‌ی زندگی خود می‌دانند، اما مخالفان، حفظ حیات را اصل بنیادین اخلاق پزشکی دانسته و معتقدند که پذیرش اتانازی می‌تواند اعتماد بیماران به جامعه ی پزشکی و ارزش حیات انسانی را تضعیف کند. 

پژوهش حاضر می‌کوشد مفهوم اتانازی را از دیدگاه اخلاق بررسی و حکم شرعی آن را بیان کرده و تعادل میان «حق انتخاب فردی» و «وظیفه‌ی اخلاقی جامعه در پاسداشت زندگی» را روشن سازد.

آتانازی: مرگ از روی ترحم

آتانازی در لغت و اصطلاح

«اتانازی»(Euthanasia)  در فارسی به معنای کشتن بدون دردِ فردی است که، از بیماری یا رنج غیرقابل‌تحملی رنج می‌برد تا از عذاب او کاسته شود. این واژه در زبان عربی نیز به صورت واژه‌هایی چون «الموت الرحيم» و «القتل الرحيم» استفاده می‌شود. 

این مفهوم در یک تقسیم بندی کلی به دو دسته (آتانازی فعال و آتانازی غیرفعال) تقسیم می‌شود:

زمانی‌که پزشک یا شخص دیگری به صورت مستقیم (مثلاً دارو) به زندگی بیمار پایان دهد، آتانازی فعال اتفاق می‌افتد و زمانی‌که پزشک از ادامه درمان یا تلاش برای حفظ حیات بیمار لاعلاج خودداری می‌شود آتانازی غیر فعال نامیده می‌شود.

هر یک از این دو نوع ممکن است با رضایت بیمار (داوطلبانه) یا بدون رضایت او (غیرداوطلبانه) صورت بگیرد.

انواع اتانازی

اتانازی از دیدگاه اخلاقی و حقوقی اقسام گوناگونی دارد؛ اما تفاوت اصلی میان آن ها (یعنی آتانازی فعال و منفعل) در نحوه پایان دادن به زندگی بیمار است. در اتانازی فعال، اقدامات مستقیم برای مرگ فرد انجام می‌شود. در حالی‌که در نوع منفعل، درمان بیمار متوقف می‌شود تا مرگ به شکل طبیعی انجام شود. به بیان دیگر، در نوع اول مرگ ایجاد می‌شود و در نوع دوم اجازه مرگ داده می‌شود.

نظر مراجع تقلید درباره اتانازی

آیت الله خامنه‌ای

ایشان در پاسخ به این سوال که آیا افراد مبتلا به بیماری های لاعلاج که امیدی به بهبودی آنها نیست و درد بسیاری را تحمل می کنند، مجاز به “مرگ خوب” هستند؟ بدین شکل که اطرافیان به مرگ آسان و بدون درد او کمک کنند؟

۲- پزشکان در قبال این درخواست چه وظیفه ای دارند؟ فرمودند:

۱-مجاز نیستند.

۲-نباید درخواست را بپذیرند.

آیت الله سیستانی

ایشان نیز در پاسخ به سوال زیر در خصوص حکم شرعی اتانازی می فرمایند: «اتانازی»بر سه قسم است: ۱_ نوع فعّال که با تجویز داروی کشنده از طرف پزشک به زندگی بیمار خاتمه داده می‌‌شود. ۲_ نوع انفعالی، به صورت خودداری از ادامه‌ی مداوا و زنده نگاه داشتن بیمار محتضر. ۳_ نوع غیر مستقیم: با قرار دادن داروهای به مقدار زیاد در دسترس بیمار تا بیمار شخصاً به زندگی پر‌رنج خویش پایان دهد. استفاده از کدام‌یک بلااشکال است؟

هیچ کدام جایز نیست.

آیت الله مکارم شیرازی

آیت الله مکارم نیز در پاسخ به سوال فوق می‌فرمایند: تا آن مقدار که امید به بازگشت حیات دارد در صورت توان درمان را ادامه دهد و بیش از آن وظیفه‌ای ندارد ضمن اینکه اگر یقین به عدم بازگشت دارد، می‌تواند وقتی مواد دستگاه تمام شد، از ادامه آن بپرهیزد؛ ولی قطع دستگاه جایز نیست.

استدلال موافقان و مخالفان

موافقان اتانازی یا مرگ از روی ترحم، معتقدند که بیماران به دلیل رنج شدید بیماران درمان‌ناپذیر، سنگینی بار جسمی و عاطفی آنان بر خانواده و جامعه و به‌ویژه حق فرد در تصمیم‌گیری درباره زندگی و مرگ خود؛ حقی در چارچوب «خودمختاری بیمار» برای آنان محقق می‌شود که بر اساس آن می‌توانند در مورد زندگی خود، تصمیم بگیرند.

با این حال، منتقدان آتانازی تأکید دارند که حفظ حیات از اصول بنیادین اخلاق پزشکی است و وظیفه پزشک، حتی در اوج درد و رنج بیمار، پایان دادن به زندگی او نیست. هرچند کم کردن رنج بیمار، ارزشمند است، اما تبدیل اتانازی به راه‌حل اخلاقی می‌تواند پیامدهای خطرناکی همچون: ترویج ناامیدی در بیماران، ترس از مرگ تحمیلی در سالمندان و ناتوانان، و تضعیف اعتماد عمومی به جامعه پزشکی را به همراه داشته باشد.

به عبارت دیگر، تمرکز بیش از حد بر خودمختاری فردی، اگر با ارزش زندگی و کرامت انسانی همراه نباشد، ممکن است اخلاق پزشکی را از مسیر انسان‌محور و مسئولانه خود دور کند. تعادل میان حق فرد برای انتخاب و وظیفه جامعه در پاسداشت حیات، نقطه حساس و قابل‌تأمل در این بحث است.

نتیجه

بررسی اتانازی نشان داد که این مفهوم در تضاد بین خودمختاری فردی و قداست حیات قرار دارد. در حالی که حق تصمیم‌گیری بیمار در رنج شدید مورد تأکید است، پذیرش اتانازی (فعال یا غیرفعال) از منظر اخلاق پزشکی مدرن و فقهی، به دلیل تهدید بر ارزش ذاتی حیات و آسیب‌پذیر کردن افراد ناتوان، قابل دفاع نیست.

نتیجهٔ اصلی این است که به‌جای ترویج مرگ، جامعهٔ پزشکی باید تمام تمرکز خود را بر مراقبت‌های تسکینی قرار دهد. تعادل اخلاقی میان ترحم و مسئولیت، در تأمین بالاترین سطح کیفیت زندگی برای بیماران تا زمان مرگ طبیعی محقق می‌شود، نه در تسهیل مرگ زودهنگام.