اجتماع امر و نهی
اجتماع امر و نهی یکی از مسائل علم اصول فقه است. بر اساس این مسئله، مطرح شده است که آیا خدا می‌تواند به کاری امر کند و از کار دیگری نهی کند در حالی که این دو کار، در یک کار مشترک جمع شده باشند. برای نمونه می‌تواند به نماز خواندن امر کند و از نماز خواندن در ملک غصبی نهی کند. علمای علم اصول فقه در پاسخ به این سؤال، دچار اختلافند.
بیان مسئله
مسئله اجتماع امر و نهی و محال بودن یا نبودن آن، یکی از مسائل اساسی در علم اصول فقه و نتایج و ثمرات آن در فقه اسلامی است. بر اساس این مسئله، سؤال مطرح می‌شود که آیا شارع می‌تواند به یک شیء واحد از جهتی امر کند (و مطلوب او باشد)، و از جهتی نهی کند (و مبغوض او باشد). برای این مسئله در فقهی اسلامی، نماز در مکان غصبی را مثال زده‌اند. بر اساس این مثال، از جهت اینکه نماز مطلوب خدا است به اقامه آن امر کرده، ولی از جهتی اقامه آن در چنین مکانی تصرف در ملک دیگری است که مبغوض خدا است و از آن نهی گردیده است. در چنین مثالی، سؤال مطرح شده است که اگر کسی در مکان غصبی با اراده و اختیار و بدون عذر شرعی نماز بخواند، آیا نماز او صحیح است و ثواب دارد یا موجب غضب او است و عقاب خواهد داشت یا آنکه از جهتی ثواب دارد چون عبادت خدا کرده و از جهتی عقاب دارد چون به سبب خواندن این نماز تصرف عدوانی در ملک غیر نموده است.[۱]
نظریات
موافقان ثواب
عده‌ای بر این باورند که اجتماع امر و نهی از جانب شارع، جایز است. از میان فقهای شیعه، می‌توان به میرزای قمی اشاره کرد که در کتاب قوانین الاصول به این موضوع تصریح کرده است. بر اساس استدلال میرزای قمی، شارع دستوراتش را به یک فرد مشخص و معین ابلاغ نکرده است که اجتماع امر و نهی برای یک فرد حاصل آید؛ بنابراین این سوء اختیار مکلف است که او را در دو راهی امر و نهی قرار داده است. میرزای قمی به کسان دیگری چون سید مرتضی و سلطان العلماء نیز نسبت داده است. از مدقق شیروانی و محقق خوانساری و فاضل کاشانی هم به عنوان موافقان این نظریه یاد شده است.[۲]
مخالفان ثواب
در مقابل موافقان، برخی بر این باورند که چنین عبادتی ثواب نخواهد داشت. از جمله این افراد می‌توان به آخوند خراسانی و شیخ انصاری از فقهای شیعه اشاره کرد. به‌طور کلی، بیشتر علمای شیعه در زمره مخالفان ثواب چنین عبادتی هستند.[۳]
پانویس
ارجاعات
منابع
- اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «اجتماع امر و نهی». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.