فاطمه بنت حسن مجتبی
فاطمه بنت حسن یا همان فاطمة ام عبدالله، دختر حسن مجتبی، دومین امام شیعیان است؛ او همچنین همسر علی بن حسین زین العابدین، امام چهارم شیعیان و مادر محمد باقر، امام پنجم شیعیان است. او در حادثه کربلا به همراه همسر و پسرش -محمد باقر- که در آن موقع تقریباً چهارساله بوده حضور داشته و به اسارت گرفته میشود. او آخرین زن علوی و فاطمی است که مادر امام شیعه بود؛ زیرا بعد از محمد باقر، مادران امامان شیعه از تبارهای مختلف دیگری بودهاند. لقبهای او عبارت است از: صدیقه،[۱] آمنه، تقیه و محسنه.[۲]
خانوادهٔ فاطمه (ام عبدالله) بنت حسن المجتبی
پدر او حسن بن علی المجتبی و مادرش أم اسحاق دختر طلحة بن عبیدالله التیمی است. اُم محمّد و اُم عَبده از کنیههای او بوده و علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار از جابر بن عبدالله انصاری نقل میکند که جابر نام مادر محمد باقر را در صحیفه فاطمه دیده است. او از پدرش حدیثی را نقل کرده پس مشخص میشود که راوی احادیث نیز بوده است.
سخنان جعفر بن محمد صادق در رابطه با مادربزرگش
وقتی علی بن حسین با امّ عبداللّه دختر حسن ازدواج نمود، علی بن حسین او را صدیقه نامید.
— جعفر بن محمد الصادق، معجم رجال الحدیث
در کتاب اصول کافی آمده است که جعفر صادق در رابطه با مادربزرگش فاطمه بنت حسن اینگونه گفته است:
«کانَت صِدّیقةً لَم تُدرَک فی آلِ الحَسَنِ امرَأَةٌ مِثلُها»
(به فارسی: امعبدالله چنان شخصیت راستگو و درستکرداری بود که در میان خاندان حسن بن علی، زنی چون او دیده نشده است)
شیخ محمدتقی تستری در کتاب خود او را اینگونه عنوان میکند: «او از زنان مؤمنه، پرهیزکار و نیکوکار بود و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»[۵]
ازدواج
فاطمه ام عبدالله با پسرعموی خود علی زین العابدین -چهارمین امام شیعیان- ازدواج کرد و تاریخ آمده است که این اولین ازدواج یک علوی (از خاندان علی بن ابیطالب) با یک علوی دیگر بوده است.[۱] همچنین فاطمه ام عبدالله تنها همسری بوده است که به عقد دائمی علی بن حسین (سجاد) درآمد.[۶] ازدواج ایشان با هم سبب شد که نسل ائمه بعدی از طرف مادر به حسن بن علی و از پدر به حسین بن علی برسد؛ به همین دلیل به محمد بن علی الباقر، هاشمی بین هاشمیین، علوی بین علویَّیْن یا فاطمی بین فاطمیَّیْن میگویند.[۲][۷][۸] فاطمه ام عبدالله علاوه بر محمد الباقر، فرزند دیگری به نام عبدالله داشته که کنیه خویش را از نام این فرزندش برداشته است[۹][۱۰] و عبدالله به دلیل چهره زیبا به «باهر» معروف شد.[۱۱] عبدالله متولی وقفیات پیامبر اسلام و علی بن ابیطالب بود.[۱۱]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ طبری آملی، دلائل الامامة، ص ۲۱۷.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ص۳۹۰.
- ↑ اصول کافی، ج۲، ص۴۴۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۶، ص۲۱۵.
- ↑ تستری، الشیخ محمدتقی. تواریخ النبی و الآل. ص. ۹۰.
- ↑ سپهر، ناسخ التواریخ امام سجاد علیه السلام، ج۸، ص۴۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۲۱۵.
- ↑ قمی، منتهی الامال، ج۲، ص۱۷۳.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، دارصادر، ج۵، ص۳۲۵.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، ج۱۱، ص۲۸۳.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ قمی، منتهی الامال، ج۲، ص۱۰۱ - سپهر، ناسخ التواریخ امام سجاد علیه السلام، ج۸، ص۴۰.