ایمان ابوطالب: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بصریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
(+ رده:ابوطالب (هات‌کت)، ابرابزار)
 
(۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۵: خط ۵:


== دلایل کفر ابوطالب ==
== دلایل کفر ابوطالب ==
به گفته محمد عجان الرفاعی، از اندیشمندان سنی معاصر، از مهمترین دلایل اثبات کفر ابوطالب، روایاتی است که در منابع روایی اهل سنت گزارش شده است. مهمترین این موارد،‌ دو روایت از صحیح مسلم است. در یکی از این دو روایت، محمد خطاب به عربی که پدرش به جهت کفر در جهنم بوده است، می‌گوید که «پدر تو و پدر من هر دو در جهنم هستند». هرچند راوی روایت، در ادامه منظور از پدر در این روایت را «عمو» می‌داند و مورد اشاره را ابوطالب می‌گوید، اما این تفسیر با مخالفت‌هایی نیز همراه بوده است. در روایت دیگر در این خصوص گفته شده است که محمد برای دعا کردن به حال پدرش (احتمالا عمویش ابوطالب) از سوی خدا منع شده بود.<ref>{{پک|الرفاعي الحسيني|۲۰۲۴|ک=الجواهر العجانية في الأدلة السنية|ص=۲۱۷-۲۳۷}}</ref>
به گفته محمد عجان الرفاعی، از اندیشمندان سنی معاصر، از مهم‌ترین دلایل اثبات کفر ابوطالب، روایاتی است که در منابع روایی اهل سنت گزارش شده است. مهم‌ترین این موارد، دو روایت از صحیح مسلم است. در یکی از این دو روایت، محمد خطاب به عربی که پدرش به جهت کفر در جهنم بوده است، می‌گوید که «پدر تو و پدر من هر دو در جهنم هستند». هرچند راوی روایت، در ادامه منظور از پدر در این روایت را «عمو» می‌داند و مورد اشاره را ابوطالب می‌گوید، اما این تفسیر با مخالفت‌هایی نیز همراه بوده است. در روایت دیگر در این خصوص گفته شده است که محمد برای دعا کردن به حال پدرش (احتمالا عمویش ابوطالب) از سوی خدا منع شده بود.<ref>{{پک|الرفاعی الحسینی|۲۰۲۴|ک=الجواهر العجانیة فی الأدلة السنیة|ص=۲۱۷–۲۳۷}}</ref>


== دلایل ایمان ابوطالب ==
== دلایل ایمان ابوطالب ==
خط ۲۱: خط ۲۱:


== دیدگاه مذاهب اسلامی ==
== دیدگاه مذاهب اسلامی ==
مسئله [[ایمان ابوطالب|ایمان یا شرک ابوطالب]]، از مسائل دیرینه و اختلافی بین [[شیعه]] و [[سنی]] بوده است<ref>{{پک|صدر|۱۳۷۴|ک=پژوهش‌های قرآنی|ف=جعل و تحریف اسباب نزول}}</ref><ref>{{پک|اختری|۱۳۹۰|ک=دایره‌المعارف جامع اسلامی|ف=ابوطالب}}</ref> که منجر به بحث‌های طولانی در این خصوص شده است.<ref>{{پک|Montgomery watt|۱۹۸۶|ف=ABC TALIB|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> این موضوع به قدری در بین این دو فرقه پر اهمیت است که از اختلافی تاریخی خارج و به اختلافی کلامی مبدل شده است.<ref>{{پک|اختری|۱۳۹۰|ک=دایره‌المعارف جامع اسلامی|ف=ابوطالب}}</ref> به گزارش [[سید محمدحسین طباطبایی|طباطبایی]]، اجماع [[اهل بیت]] پیامبر، منابع شیعی و برخی منابع اهل سنت، به ایمان ابوطالب اشاره دارند. در مقابل برخی منابع اهل سنت با ذکر روایاتی، گفته‌اند وی هرگز مسلمان نشده است.<ref>{{پک|طباطبایی|۱۴۱۳|ک=المیزان|ص=۵۹|ج=۷}}</ref>
مسئله [[ایمان ابوطالب|ایمان یا شرک ابوطالب]]، از مسائل دیرینه و اختلافی بین [[شیعه]] و [[سنی]] بوده است<ref>{{پک|صدر|۱۳۷۴|ک=پژوهش‌های قرآنی|ف=جعل و تحریف اسباب نزول}}</ref><ref>{{پک|اختری|۱۳۹۰|ک=دایرةالمعارف جامع اسلامی|ف=ابوطالب}}</ref> که منجر به بحث‌های طولانی در این خصوص شده است.<ref>{{پک|Montgomery watt|۱۹۸۶|ف=ABC TALIB|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> این موضوع به قدری در بین این دو فرقه پراهمیت است که از اختلافی تاریخی خارج و به اختلافی کلامی مبدل شده است.<ref>{{پک|اختری|۱۳۹۰|ک=دایرةالمعارف جامع اسلامی|ف=ابوطالب}}</ref> به گزارش [[سید محمدحسین طباطبایی|طباطبایی]]، اجماع [[اهل بیت]] پیامبر، منابع شیعی و برخی منابع اهل سنت، به ایمان ابوطالب اشاره دارند. در مقابل برخی منابع اهل سنت با ذکر روایاتی، گفته‌اند وی هرگز مسلمان نشده است.<ref>{{پک|طباطبایی|۱۴۱۳|ک=المیزان|ص=۵۹|ج=۷}}</ref>


=== در دیدگاه شیعیان ===
=== در دیدگاه شیعیان ===
خط ۳۵: خط ۳۵:
[[جامی]]، شاعر [[حنفی]] مذهب نیز معتقد به شرک ابوطالب بوده است. وی دیدگاه شیعیان در خصوص ایمان ابوطالب را خیال‌پردازی می‌داند. جامی ابوطالب را با [[ابولهب]] مقایسه کرده است که به این خاطر، مورد انتقاد برخی از شاگردانش همچون [[میرحسین میبدی]] قرار گرفت.<ref>{{پک|ناصری|۱۳۸۰|ک=معرفت|ف=تشیع در کلام جامی}}</ref>
[[جامی]]، شاعر [[حنفی]] مذهب نیز معتقد به شرک ابوطالب بوده است. وی دیدگاه شیعیان در خصوص ایمان ابوطالب را خیال‌پردازی می‌داند. جامی ابوطالب را با [[ابولهب]] مقایسه کرده است که به این خاطر، مورد انتقاد برخی از شاگردانش همچون [[میرحسین میبدی]] قرار گرفت.<ref>{{پک|ناصری|۱۳۸۰|ک=معرفت|ف=تشیع در کلام جامی}}</ref>


با این همه از میان فرقه‌های [[سنی]] مذهب، [[بلحی]] و [[ابوجعفر اسکافی]] از شیوخ [[معتزله]]، بر ایمان ابوطالب معتقد شده‌اند.<ref>{{پک|آذری‌نژاد|۱۳۹۰|ک=دانشنامه کلام اسلامی|ف=ایمان ابوطالب}}</ref> برخی دیگر از متکلمان شیعه همچون شرف‌الدین المناوی، در زمینه ایمان پدران محمد،‌ بر این باور بوده است که آنان در دوره فترت از دنیا رفته‌اند و ایمان و کفر در خصوص آنان قابل بحث نیست. در این میان برخی دیگر همچون الرفاعی، بر این باورند که اتهام کفر به پدران محمد، باعث ناخشنودی شخص محمد خواهد بود و از این جهت نباید به آن ورود کرد.<ref>{{پک|الرفاعي الحسيني|۲۰۲۴|ک=الجواهر العجانية في الأدلة السنية|ص=۲۱۷-۲۳۷}}</ref>  
با این همه از میان فرقه‌های [[سنی]] مذهب، [[بلحی]] و [[ابوجعفر اسکافی]] از شیوخ [[معتزله]]، بر ایمان ابوطالب معتقد شده‌اند.<ref>{{پک|آذری‌نژاد|۱۳۹۰|ک=دانشنامه کلام اسلامی|ف=ایمان ابوطالب}}</ref> برخی دیگر از متکلمان شیعه همچون شرف‌الدین المناوی، در زمینه ایمان پدران محمد، بر این باور بوده است که آنان در دوره فترت از دنیا رفته‌اند و ایمان و کفر در خصوص آنان قابل بحث نیست. در این میان برخی دیگر همچون الرفاعی، بر این باورند که اتهام کفر به پدران محمد، باعث ناخشنودی شخص محمد خواهد بود و از این جهت نباید به آن ورود کرد.<ref>{{پک|الرفاعی الحسینی|۲۰۲۴|ک=الجواهر العجانیة فی الأدلة السنیة|ص=۲۱۷–۲۳۷}}</ref>


== در دیدگاه شرق‌شناسان ==
== در دیدگاه شرق‌شناسان ==
به عقیده [[بروکمان]]، اشعاری که برای اثبات ایمان ابوطالب به وی نسبت داده‌شده است، با حقایق تاریخی وفق ندارد و شیعه به پشتوانه این اشعار، قصد قداست بخشیدن به علی بن ابی‌طالب را داشته است.<ref>{{پک|گلشنی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابوطالب}}</ref>
[[روبرت گلیو]] می‌نویسد مسلمان بودن یا نبودن ابوطالب مورد بحث و مناقشه است و وی نمونهٔ خوبی در بحث‌های [[دین‌شناسی]] پیرامون وضعیت افراد پرهیزگار درگذشته قبل از رسالت محمد است.<ref>{{پک|Gleave|2014|ف=ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}</ref>


[[ادوارد گیبون]] در کتاب [[انحطاط و سقوط امپراتوری روم|''نزول و سقوط امپراطوری روم'']]، ابوطالب را شریف‌ترین عموی محمد می‌داند که همواره و در همه حال، حامی او بوده است.<ref>{{پک|Gibbon|1952|ک=the decline and fall of the Roman|ص=۲۲۸|ج=۲|زبان=en}}</ref> [[ینولد ریکولسن]]، ابوطالب را به عنوان تنها حامی محمد گزارش می‌کند که از این حمایت تا آخرین لحظه زندگی خود دریغ نکرد.<ref>{{پک|Nicholson|۱۹۶۶|ک=A Literary History of the Arabs|زبان=en|ص=۱۴۸}}</ref> [[تامس پاتریک هیوز]] در مدخل ''ابوطالب'' از ''[[فرهنگ اصطلاحات اسلامی]]''، ابوطالب را عموی محمد و پدر علی می‌داند که با وجود دوستی ۴۰ ساله با محمد و حمایت‌های ویژه از او، به دین اسلام گرایش پیدا نکرد.<ref>{{پک|Hughes|۱۹۹۹|ک=Dictionary of Islam|زبان=en|ف=Abu Talib}}</ref> [[ونسینک]]، [[دوایت دونالدسن]]، [[ویلیام مونتگومری وات|مونتگومری]] و [[ویل دورانت]]، تأکید می‌کنند که ابوطالب اسلام را به عنوان یک دین نپذیرفت و کافر به این دین از دنیا رفت.<ref>{{پک|Wensinck|1932|ک=The Muslim creed|زبان=en|ص=۲۳۹}}</ref><ref>{{پک|Donaldson|۱۹۳۳|ک=The Shiite Religion|زبان=en|ص=۱۵}}</ref><ref>{{پک|Durant|۱۹۵۰|ک=The Story of Civilazation|زبان=en|ص=۱۶۵|ج=۴}}</ref><ref>{{پک|Monntgomery Watt|۱۹۶۱|ک=Muhammad; Prophet and Stateman|زبان=en|ص=۷۶}}</ref> [[ویلیام مونتگومری وات]]، اسلام‌شناس بریتانیایی معتقد است که دلیل حمایت‌های ابوطالب از محمد، در نظر گرفتن منافع اقتصادی قبیله قریش و به ویژه بنی‌هاشم بوده است.<ref>{{پک|Monntgomery Watt|۱۹۶۱|ک=Muhammad; Prophet and Stateman|زبان=en|ص=۷۶}}</ref> [[روبرت گلیو]] می‌نویسد مسلمان بودن یا نبودن ابوطالب مورد بحث و مناقشه است و وی نمونهٔ خوبی در بحث‌های [[دین‌شناسی]] پیرامون وضعیت افراد پرهیزگار درگذشته قبل از رسالت محمد است.<ref>{{پک|Gleave|2014|ف=ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}</ref> مرگلیوث نیز ماجرایی را گزارش می‌کند که بر اساس آن، ابوطالب جواب خواستگاری محمد از دخترش ام‌هانی را رد می‌کند. این ماجرا در هیچ منبع تاریخی گزارش نشده است.<ref>{{پک|پورامینی|۱۳۹۶|ک=پیامبر اعظم|ص=۳۷}}</ref>
[[تامس پاتریک هیوز]] در مدخل ''ابوطالب'' از ''[[فرهنگ اصطلاحات اسلامی]]''، ابوطالب را عموی محمد و پدر علی می‌داند که با وجود دوستی ۴۰ ساله با محمد و حمایت‌های ویژه از او، به دین اسلام گرایش پیدا نکرد.<ref>{{پک|Hughes|۱۹۹۹|ک=Dictionary of Islam|زبان=en|ف=Abu Talib}}</ref> [[ونسینک]]، [[دوایت دونالدسن]]، [[ویلیام مونتگومری وات|مونتگومری]] و [[ویل دورانت]]، تأکید می‌کنند که ابوطالب اسلام را به عنوان یک دین نپذیرفت و کافر به این دین از دنیا رفت.<ref>{{پک|Wensinck|1932|ک=The Muslim creed|زبان=en|ص=۲۳۹}}</ref><ref>{{پک|Donaldson|۱۹۳۳|ک=The Shiite Religion|زبان=en|ص=۱۵}}</ref><ref>{{پک|Durant|۱۹۵۰|ک=The Story of Civilazation|زبان=en|ص=۱۶۵|ج=۴}}</ref><ref>{{پک|Monntgomery Watt|۱۹۶۱|ک=Muhammad; Prophet and Stateman|زبان=en|ص=۷۶}}</ref> به عقیده [[بروکمان]]، اشعاری که برای اثبات ایمان ابوطالب به وی نسبت داده‌شده است، با حقایق تاریخی وفق ندارد و شیعه به پشتوانه این اشعار، قصد قداست بخشیدن به علی بن ابی‌طالب را داشته است.<ref>{{پک|گلشنی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابوطالب}}</ref>
 
[[فرد ام. دانر]]، تاریخ‌شناس و اسلام‌شناس آمریکایی در مورد ابوطالب معتقد است که سخنان منابع سنی در خصوص عدم ایمان ابوطالب، عموماً ناشی از فشارهای سیاسی در دوره عباسیان بوده است. او انگیزه حاکمان عباسی برای این اقدام را، تخریب وجهه علی بن ابی‌طالب و نسب او می‌داند. او گزارش می‌کند که ایمان ابوطالب تا پیش از دوره عباسی، امری تثبیت شده بوده است و به نقل قولی استناد می‌کند که در آن، محمد بن عبدالله بن حسن در مدینه، خطاب به خلیفه وقت منصور می‌نویسد: «فرستادهٔ خدا مبعوث شد، و او چهار عموی پدری داشت. دو نفر به او ایمان آوردند که یکی از آنان پدرِ من [یعنی نیای من] بود، و دو نفر ایمان نیاوردند که یکی از آنان پدرِ تو بود.».<ref>{{پک|Donner|1987|ف=The death of Abu Talib|ک=Love and Death in the Ancient Near East|زبان=en}}</ref> او در جای دیگری، رفتارهای مؤمنان اولیه را مورد بررسی قرار می‌دهد و در آن، به مواجهه ابوطالب با محمد اشاره می‌کند؛ رفتاری که به نظر می‌رسد همچون رفتار مؤمنان اولیه بوده است. برخلاف مخالفان محمد که عموماً با وی رفتار خشنی داشتند.<ref>{{پک|Donner|2010|ک=Muhammad and the believers|زبان=en|ص=۴۱–۴۲}}</ref>


== کتاب‌شناسی ==
== کتاب‌شناسی ==
به گزارش گلشنی در ''دایرة المعارف بزرگ اسلام''، در خصوص اسلام و ایمان ابوطالب، آثار متنوع و زیادی نگارش یافته است.<ref>{{پک|گلشنی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابوطالب}}</ref> در این خصوص قدیمی‌ترین منبعی که با این موضوع نگارش یافته است، کتاب ''[[ایمان ابوطالب (کتاب)|ایمان ابوطالب]]''، اثر [[شیخ مفید]] (متوفی ۴۱۳ ه‍.ق) است.<ref>{{پک|گلشنی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابوطالب}}</ref> بر اساس کتاب‌شناسی که انصاری قمی منتشر کرده است، بیش از ۱۱۰ عنوان کتاب در موضوع ابوطالب و ایمان او نگارش یافته است که البته همه کتاب‌ها در این زمینه را شامل نمی‌شود. از میان آثاری که انصاری آنها را فهرست کرده است، ۲۳ اثر مربوط به مؤلفان سنی مذهب است. از مهم‌ترین منابع سنی در زمینه تاریخ و سیره ابوطالب می‌توان به ''ابوطالب عم النبی'' تألیف [[عبدالعزیز سیدالاهل]]؛ ''ابوطالب کفیل الرسول'' تألیف گروهی از نویسندگان؛ ''الروض النزیه فی الاحادیث آلتی رواها ابوطالب عن ابن اخیه'' اثر [[شمس‌الدین ابن طولون دمشقی]]؛ ''اثبات اسلام ابی‌طالب'' اثر [[محمدمعین بن محمدامین بن طالب الله هندی سندی حنفی]]؛ ''بغیة الطالب لایمان ابی‌طالب'' اثر [[جلال‌الدین سیوطی]]، و اثر دیگری به این نام از [[محمد بن عبدالرسول برزنجی شافعی شهرزوری مدنی]] اشاره کرد.
به گزارش گلشنی در ''دایرة المعارف بزرگ اسلام''، در خصوص اسلام و ایمان ابوطالب، آثار متنوع و زیادی نگارش یافته است.<ref>{{پک|گلشنی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابوطالب}}</ref> در این خصوص قدیمی‌ترین منبعی که با این موضوع نگارش یافته است، کتاب ''[[ایمان ابوطالب (کتاب)|ایمان ابوطالب]]''، اثر [[شیخ مفید]] (متوفی ۴۱۳ ه‍.ق) است.<ref>{{پک|گلشنی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابوطالب}}</ref> بر اساس کتاب‌شناسی که انصاری قمی منتشر کرده است، بیش از ۱۱۰ عنوان کتاب در موضوع ابوطالب و ایمان او نگارش یافته است که البته همه کتاب‌ها در این زمینه را شامل نمی‌شود. از میان آثاری که انصاری آنها را فهرست کرده است، ۲۳ اثر مربوط به مؤلفان سنی مذهب است. از مهم‌ترین منابع سنی در زمینه تاریخ و سیره ابوطالب می‌توان به ''ابوطالب عم النبی'' تألیف [[عبدالعزیز سیدالاهل]]؛ ''ابوطالب کفیل الرسول'' تألیف گروهی از نویسندگان؛ ''الروض النزیه فی الاحادیث آلتی رواها ابوطالب عن ابن اخیه'' اثر [[شمس‌الدین ابن طولون دمشقی]]؛ ''اثبات اسلام ابی‌طالب'' اثر [[محمدمعین بن محمدامین بن طالب الله هندی سندی حنفی]]؛ ''بغیة الطالب لایمان ابی‌طالب'' اثر [[جلال‌الدین سیوطی]]، و اثر دیگری به این نام از [[محمد بن عبدالرسول برزنجی شافعی شهرزوری مدنی]] اشاره کرد.<ref>{{پک|انصاری قمی|۱۳۷۲|ک=آیینه پژوهش|ف=کتابشناسی حضرت ابوطالب}}</ref>
<ref>{{پک|انصاری قمی|۱۳۷۲|ک=آیینه پژوهش|ف=کتابشناسی حضرت ابوطالب}}</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==
خط ۵۵: خط ۵۶:
=== منابع ===
=== منابع ===
{{آغاز پانویس|35em}}
{{آغاز پانویس|35em}}
'''دانشنامه'''
'''منابع فارسی و عربی'''
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=آذری‌نژاد|نام=اسماعیل|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=ایمان ابوطالب|دانشنامه=دانشنامه کلام اسلامی|عنوان جلد=دانشنامه کلام اسلامی|سال=۱۳۹۰|ناشر=موسسه امام صادق علیه السلام|مکان=قم|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23021/1/99}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=آذری‌نژاد|نام=اسماعیل|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=ایمان ابوطالب|دانشنامه=دانشنامه کلام اسلامی|عنوان جلد=دانشنامه کلام اسلامی|سال=۱۳۹۰|ناشر=موسسه امام صادق علیه السلام|مکان=قم|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23021/1/99}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=اختری|نام=عباسعلی|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=ابوطالب|دانشنامه=[[دایره‌المعارف جامع اسلامی]]|عنوان جلد=دایره‌المعارف جامع اسلامی|سال=۱۳۹۰|ناشر=آرایه|مکان=تهران}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=اختری|نام=عباسعلی|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=ابوطالب|دانشنامه=[[دایرةالمعارف جامع اسلامی]]|عنوان جلد=دایرةالمعارف جامع اسلامی|سال=۱۳۹۰|ناشر=آرایه|مکان=تهران}}
* {{یادکرد کتاب|عنوان=الجواهر العجانیة فی الأدلة السنیة|سال=۲۰۲۴|نام=محمد عجان الحدید|نام خانوادگی=الرفاعی الحسینی|پیوند نویسنده=|ناشر=|مکان=استانبول|کوشش=|مترجم=}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=گلشنی|نام=عبدالکریم|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=ابوطالب|دانشنامه=[[دانشنامه بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دانشنامه بزرگ اسلامی|سال=۱۳۸۸|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23022/5/2270}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=گلشنی|نام=عبدالکریم|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=ابوطالب|دانشنامه=[[دانشنامه بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دانشنامه بزرگ اسلامی|سال=۱۳۸۸|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23022/5/2270}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=مهروش|نام=فرهنگ|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=بنی‌هاشم|دانشنامه=[[دانشنامه بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دانشنامه بزرگ اسلامی|سال=۱۳۸۸|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23022/12/5147/بنی_هاشم}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=واسعی|نام=علیرضا|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=ابوطالب بن عبدالمطلب|دانشنامه=دانشنامه حج و حرمین شریفین|عنوان جلد=دانشنامه حج و حرمین شریفین|سال=۱۳۹۱|ناشر=پژوهشکده حج و زیارت|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://hzrc.ac.ir/postfile/9368/attach/9368.pdf}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=واسعی|نام=علیرضا|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=ابوطالب بن عبدالمطلب|دانشنامه=دانشنامه حج و حرمین شریفین|عنوان جلد=دانشنامه حج و حرمین شریفین|سال=۱۳۹۱|ناشر=پژوهشکده حج و زیارت|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://hzrc.ac.ir/postfile/9368/attach/9368.pdf}}'''فارسی و عربی'''
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=انصاری قمی|نام۱=ناصرالدین|تاریخ=۱۳۷۲|عنوان=کتاب‌شناسی حضرت ابوطالب|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20101102173342-173.pdf|ژورنال=درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام|دوره=|شماره=۲۱|صفحات=۸۹–۹۶|پیوند نویسنده=ناصرالدین انصاری قمی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=انصاری قمی|نام۱=ناصرالدین|تاریخ=۱۳۷۲|عنوان=کتاب‌شناسی حضرت ابوطالب|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20101102173342-173.pdf|ژورنال=درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام|دوره=|شماره=۲۱|صفحات=۸۹–۹۶|پیوند نویسنده=ناصرالدین انصاری قمی}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=پورامینی|نام=محمدباقر|عنوان=پیامبر اعظم|سال=۱۳۹۶|مکان=قم|ناشر=دفتر نشر معارف|پیوند نویسنده=محمدباقر پورامینی|پیوند=https://abrenoor.ir/HDXEngine.html?launchid=1639595933517#type=message&engineType=HTML5Engine|شابک=9789645310705|توسط=ابرنور|دسترسی پیوند=آبونمان}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=پیشوایی|نام=مهدی|عنوان=تاریخ اسلام|سال=۱۳۸۲|مکان=قم|ناشر=دفتر نشر معارف|پیوند نویسنده=مهدی پیشوایی|پیوند=https://abrenoor.ir/HDXEngine.html?launchid=1639597819765#type=message&engineType=HTML5Engine|شابک=|توسط=ابرنور|دسترسی پیوند=آبونمان}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=پیشوایی|نام=مهدی|عنوان=تاریخ اسلام|سال=۱۳۸۲|مکان=قم|ناشر=دفتر نشر معارف|پیوند نویسنده=مهدی پیشوایی|پیوند=https://abrenoor.ir/HDXEngine.html?launchid=1639597819765#type=message&engineType=HTML5Engine|شابک=|توسط=ابرنور|دسترسی پیوند=آبونمان}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=حسینی بهارانچی|نام=سید محمد|عنوان=ابوطالب علیه السلام اول من اسلم|سال=۱۳۹۹|مکان=اصفهان|ناشر=مرکز تحقیقات قائمیه|پیوند=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=15802&Itemid=167&lang=fa}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=رسولی محلاتی|نام۱=سید هاشم|تاریخ=۱۳۶۸|عنوان=وفات ابوطالب و خدیجه|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120506090814-6028-1004.pdf|ژورنال=درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام|دوره=|شماره=۹۲|صفحات=۲۰–۲۱|پیوند نویسنده=سید هاشم رسولی محلاتی}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=رفیعی|نام=علی|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=آل ابی‌طالب|دانشنامه=[[دانشنامه بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دانشنامه بزرگ اسلامی|سال=۱۳۸۸|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://lib.eshia.ir/23022/1/358}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=رضایی|نام۱=امیرحسین|تاریخ=۱۳۹۴|عنوان=چهره جناب ابوطالب در ادبیات فارسی|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20160228145817-9849-204.pdf|ژورنال=سفینه|دوره=|شماره=۴۷|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=رضایی|نام۱=امیرحسین|تاریخ=۱۳۹۴|عنوان=چهره جناب ابوطالب در ادبیات فارسی|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20160228145817-9849-204.pdf|ژورنال=سفینه|دوره=|شماره=۴۷|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=فرج‌پور|نام۱=حامد|تاریخ=۱۳۹۴|عنوان=ابوطالب علیه السلام برگزیده ای ناشناخته|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20160710153636-9849-214.pdf|ژورنال=سفینه|دوره=|شماره=۴۹|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=فرج‌پور|نام۱=حامد|تاریخ=۱۳۹۴|عنوان=ابوطالب علیه السلام برگزیده ای ناشناخته|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20160710153636-9849-214.pdf|ژورنال=سفینه|دوره=|شماره=۴۹|صفحات=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ساواری|نام=م|عنوان=ستاره‌ای که در مکه درخشید|ترجمه=عنایت‌الله شکیباپور|سال=۱۳۴۹|ناشر=مؤسسه مطبوعاتی فرخی|مکان=تهران}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=سبحانی|نام=جعفر|عنوان=فروغ ابدیت، تجزیه و تحلیل کاملی از زندگی پیامبر اکرم|سال=۱۳۸۳|مکان=قم|ناشر=بوستان کتاب|پیوند=|پیوند نویسنده=جعفر سبحانی|شابک=۹۷۸-۹۶۴-۵۴۸-۷۸۱-۰}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=سبحانی|نام=جعفر|عنوان=فروغ ابدیت، تجزیه و تحلیل کاملی از زندگی پیامبر اکرم|سال=۱۳۸۳|مکان=قم|ناشر=بوستان کتاب|پیوند=|پیوند نویسنده=جعفر سبحانی|شابک=۹۷۸-۹۶۴-۵۴۸-۷۸۱-۰}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=سبحانی|نام=جعفر|عنوان=البحوث فی الملل و النحل|سال=۱۳۷۲|مکان=قم|ناشر=موسسه نشر اسلامی|پیوند=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=1006746008&lang=fa|پیوند نویسنده=جعفر سبحانی|شابک=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=سبحانی|نام=جعفر|عنوان=البحوث فی الملل و النحل|سال=۱۳۷۲|مکان=قم|ناشر=موسسه نشر اسلامی|پیوند=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=1006746008&lang=fa|پیوند نویسنده=جعفر سبحانی|شابک=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=سبحانی|نام=جعفر|عنوان=شکایت‌های قریش|ژورنال=مکتب اسلام|مکان=قم|شماره=۹|تاریخ=۱۳۴۰|صفحه=۵۷–۶۲|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/91909/مهمترین-حوادث-تاریخ-اسلام-شکایتهای-قریش?q=عماره%20بن%20ولید&score=17.0&rownumber=1|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]|پیوند نویسنده=جعفر سبحانی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=شبانه|نام=رحیم|عنوان=ریشه‌یابی نزاع قدرت در جاهلیت و اسلام|ژورنال=کتاب ماه تاریخ و جغرافیا|مکان=|شماره=۱۷۰|تاریخ=۱۳۹۱|صفحه=۶۳–۶۷|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/913048/ریشه-یابی-نزاع-قدرت-در-جاهلیت-و-اسلام?q=قبیله%20مکه&score=17.0&rownumber=2|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد کتاب |عنوان=مسلم بن عقیل شهید جاوید|نام خانوادگی=شریف القرشی |نام=باقر|پیوند نویسنده= باقر شریف قرشی |ترجمه= مصطفی مهدوی‌آرا و سید مهدی نوری کیذقانی| ناشر=به‌نشر |سال=۱۳۹۵|مکان= |صفحات=|شابک=|توسط=[[طاقچه (نرم‌افزار)|طاقچه]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=صدر|نام۱=موسی|تاریخ=۱۳۷۴|عنوان=جعل و تحریف در روایات اسباب نزول|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/134647/جعل-و-تحریف-در-روایات-اسباب-نزول|ژورنال=پژوهش‌های قرآنی|دوره=|شماره=دوم|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=صدر|نام۱=موسی|تاریخ=۱۳۷۴|عنوان=جعل و تحریف در روایات اسباب نزول|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/134647/جعل-و-تحریف-در-روایات-اسباب-نزول|ژورنال=پژوهش‌های قرآنی|دوره=|شماره=دوم|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=طباطبایی یزدی|نام۱=علیرضا|تاریخ=۱۳۹۹|عنوان=کتاب‌شناسی توصیفی-تحلیلی حضرت ابوطالب به زبان‌های اروپایی|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/1621681879-10200-179-43.pdf|ژورنال=آینه پژوهش|دوره=دوم|شماره=۱۸۲|صفحات=۱۸۷–۲۲۴}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|عنوان=المیزان فی تفسیر القرآن|سال=۱۴۱۳|مکان=قم|ناشر=منشورات اسماعیلیان|پیوند=http://lib.eshia.ir/12016/7/0|پیوند نویسنده=سید محمدحسین طباطبایی}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|عنوان=المیزان فی تفسیر القرآن|سال=۱۴۱۳|مکان=قم|ناشر=منشورات اسماعیلیان|پیوند=http://lib.eshia.ir/12016/7/0|پیوند نویسنده=سید محمدحسین طباطبایی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=عالمی طامه|نام=حسن|عنوان=عقد فرزندخواندگی|ژورنال=حقوق اسلامی|مکان=قم|شماره=۱۹|تاریخ=۱۳۸۷|صفحه=۳۷–۶۲|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1190149/عقد-فرزندخواندگی?q=فرزندخواندگی&score=24.0&rownumber=8|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=مجتهدی|نام۱=مهدی|تاریخ=۱۳۹۴|عنوان=راهنمای پژوهش دربارهٔ جناب ابوطالب علیه السلام|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20160306143920-9849-210.pdf|ژورنال=سفینه|دوره=دوازدهم|شماره=۴۸|صفحات=۶۵–۹۶}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مرتضی عاملی|نام=جعفر|عنوان=الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام|سال=۱۳۸۸|مکان=بیروت|ناشر=مرکز الاسلامیه للدراسات|پیوند نویسنده=جعفر مرتضی عاملی|پیوند=http://lib.eshia.ir/70832/1/3|شابک=۹۷۸-۶۰۰-۹۰۷۲۴-۵-۳}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مرعشی نجفی|نام=شهاب‌الدین|عنوان=موسوعه الامامه فی نصوص اهل السنه|سال=۱۴۳۰|مکان=قم|ناشر=صحیفه خرد|پیوند نویسنده=سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی|پیوند=https://abrenoor.ir/HDXEngine.html?launchid=1639563253564#type=message&engineType=HTML5Engine|شابک=|توسط=ابرنور|دسترسی پیوند=آبونمان}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=ناصری|نام=عبدالمجید|عنوان=امام علی علیه السلام و تشیع در کلام جامی|ژورنال=معرفت|مکان=|شماره=۴۰|تاریخ=۱۳۸۰|صفحه=۶۷–۷۴|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1198/67/text|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=ناصری|نام=عبدالمجید|عنوان=امام علی علیه السلام و تشیع در کلام جامی|ژورنال=معرفت|مکان=|شماره=۴۰|تاریخ=۱۳۸۰|صفحه=۶۷–۷۴|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1198/67/text|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
'''منابع آنلاین'''
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=صحنه‌هایی جذاب از فیلم تماشایی «محمد رسول‌الله»|ناشر=|نشانی=https://www.yjc.news/fa/news/5897218/صحنه-هایی-جذاب-از-فیلم-تماشایی-محمد-رسول-الله-دانلود|تاریخ=۱۳۹۵|تاریخ بازبینی=۱۲ شهریور ۱۴۰۰|شناسه={{شناسه یادکرد|باشگاه۱}}|نویسنده=باشگاه خبرنگاران جوان|کد زبان=|وبگاه=yjc.news}}
* {{یادکرد وب|عنوان=آغازگر جریان فیلمسازی تاریخی-مذهبی با موضوع صدر اسلام|ناشر=|نشانی=https://farhikhtegandaily.com/news/61140/آغازگر-جریان-فیلمسازی-تاریخی-مذهبی-با-موضوع-صدر-اسلام/|تاریخ=۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۲۵ آذر ۱۴۰۰|شناسه={{شناسه یادکرد|فرهیخته۱}}|نویسنده=روزنامه فرهیختگان|کد زبان=|وبگاه=farhikhtegandaily.com}}


'''انگلیسی'''
'''منابع انگلیسی'''
{{چپ‌چین}}
{{چپ‌چین}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Abel|نام=Armand|پیوند نویسنده=|مقاله=Baḥirā|سال=1986|دانشنامه=[[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2nd|جلد=1|ناشر=[[انتشارات بریل|E. J. Brill]]|مکان=Leiden|شابک=9004081143|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Welch|نام=Alford T.|پیوند نویسنده=آلفورد ولش|مقاله=Muḥammad|سال=1993|دانشنامه=[[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2nd|جلد=7|ناشر=[[انتشارات بریل|E. J. Brill]]|مکان=Leiden|شابک=9004094199|زبان=en|ref=MuḥammadWelch}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Bowen|نام=Wayne H.|عنوان=The history of Saudi Arabia|سال=2008|ناشر=Greenwood Publishing Group|مکان=|شابک=0-313-34012-9|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Durant|نام۱=Will|عنوان=[[تاریخ تمدن ویل دورانت|The Story of Civilazation]]|سال=۱۹۵۰|ناشر=New York|شابک=|زبان=en|پیوند نویسنده=ویل دورانت|مکان=New York}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Durant|نام۱=Will|عنوان=[[تاریخ تمدن ویل دورانت|The Story of Civilazation]]|سال=۱۹۵۰|ناشر=New York|شابک=|زبان=en|پیوند نویسنده=ویل دورانت|مکان=New York}}
* {{یادکرد ژورنال|کد زبان=en|نام۱=Fred M.|نام خانوادگی۱=Donner|پیوند نویسنده۱=فرد دانر|عنوان=The death of Abu Talib|تاریخ=1987|ژورنال=Love and Death in the Ancient Near East|پیوند=https://www.academia.edu/1013508/The_death_of_Abu_Talib_1987_?utm_source=chatgpt.com}}
* {{یادکرد کتاب|عنوان=Muhammad and the believers: at the origins of Islam|سال=2010|ناشر=Cambridge University Press|زبان=en|شابک=978-0-674-05097-6|نام خانوادگی۱=Donner|نام۱=Fred M.}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Donaldson|نام۱=Dwight M|عنوان=The Shiite Religion: A History of Islam|سال=۱۹۳۳|شابک=|زبان=en|مکان=London}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Donaldson|نام۱=Dwight M|عنوان=The Shiite Religion: A History of Islam|سال=۱۹۳۳|شابک=|زبان=en|مکان=London}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Esposito|نام=.John L|عنوان=Islam: The Straight Path|جلد=|سال=1998|ناشر=Oxford University Press|مکان=|شابک=0-19-511233-4|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Gibbon|نام۱=Edward|عنوان=[[انحطاط و سقوط امپراتوری روم|the decline and fall of the Roman Empire]]|سال=1952|ناشر=Chicago|شابک=|زبان=en|پیوند نویسنده=ادوارد گیبون}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Gleave|نام=Robert M.|مقاله=ʿAlī b. Abī Ṭālib|دانشنامه=[[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=3rd|سال=۲۰۱۴|ناشر=[[انتشارات بریل|Brill Online]]|مکان=Leiden|پیوند مقاله=http://brillonline.nl/entries/encyclopaedia-of-islam-3/ali-b-abi-talib-COM_26324|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Gleave|نام=Robert M.|مقاله=ʿAlī b. Abī Ṭālib|دانشنامه=[[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=3rd|سال=۲۰۱۴|ناشر=[[انتشارات بریل|Brill Online]]|مکان=Leiden|پیوند مقاله=http://brillonline.nl/entries/encyclopaedia-of-islam-3/ali-b-abi-talib-COM_26324|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Hughes|نام۱=Thomas Patrick|عنوان=Dictionary of Islam|سال=۱۹۹۹|ناشر=New Delh|شابک=|زبان=en|مکان=London|پیوند=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580-e-38}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Hughes|نام۱=Thomas Patrick|عنوان=Dictionary of Islam|سال=۱۹۹۹|ناشر=New Delh|شابک=|زبان=en|مکان=London|پیوند=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580-e-38}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Köchler|نام=Hans|عنوان=The concept of monotheism in Islam and Christianity|جلد=|سال=1982|ناشر=International Progress Organization|مکان=|شابک=978-3-7003-0339-8|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Monntgomery Watt|نام۱=W|عنوان=Muhammad; Prophet and Stateman|سال=۱۹۶۱|ناشر=Oxford|شابک=|زبان=en|مکان=|پیوند=https://www.google.com/books/edition/Muhammad_Prophet_and_Statesman/zLN2hNidLw4C?hl=en&gbpv=1}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Monntgomery Watt|نام۱=W|عنوان=Muhammad; Prophet and Stateman|سال=۱۹۶۱|ناشر=Oxford|شابک=|زبان=en|مکان=|پیوند=https://www.google.com/books/edition/Muhammad_Prophet_and_Statesman/zLN2hNidLw4C?hl=en&gbpv=1}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Montgomery watt|مکان=|ناشر=[[انتشارات بریل|Brill]]|سال=۱۹۸۶|ویرایش=2rd|دانشنامه=[[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|نام=William |مدخل=Abu Talib|پیوند نویسنده=ویلیام مونتگومری وات|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Montgomery watt|مکان=|ناشر=[[انتشارات بریل|Brill]]|سال=۱۹۸۶|ویرایش=2rd|دانشنامه=[[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|نام=William |مدخل=Abu Talib|پیوند نویسنده=ویلیام مونتگومری وات|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = Montgomery Watt | نام = William | عنوان = Muhammad: Prophet and Statesman | جلد = | سال = 1961 | ناشر =Oxford University Press | شابک = 0-19-881078-4 | زبان = en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Momen|نام=Moojan|عنوان=An Introduction to Shi'i Islam: The History and Doctrines of Twelver Shiʻism|جلد=|سال=1987|ناشر=Yale University Press|مکان=|شابک=0-300-03531-4|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Nicholson|نام۱=Reynold A|عنوان=A Literary History of the Arabs|سال=۱۹۶۶|ناشر=CAMBRIDGE AT THE UNIVERSITY PRESS|شابک=|زبان=en|مکان=|پیوند=https://www.gutenberg.org/files/37985/37985-h/37985-h.htm}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Rubin|نام=Uri|نام خانوادگی۲=|نام۲=|پیوند نویسنده=|دانشنامه=[[دانشنامه قرآن|Encyclopaedia of the Qur'an]]|مقاله=Hanif|ویرایش=|سال=|ناشر=|جلد=3|عنوان جلد=|مکان=|شابک=|صفحه=|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Rodinson|نام=Maxime|عنوان=Muhammad: Prophet of Islam|جلد=|سال=2002|ناشر=Tauris Parke Paperbacks|مکان=|شابک=1-86064-827-4|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Veccia Vaglieri|نام=Laura|پیوند نویسنده=لئورا وچا ولیری|مقاله=ʿAlī b. Abī Ṭālib|سال=1986|دانشنامه=[[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2nd|جلد=1|ناشر=[[انتشارات بریل|E. J. Brill]]|مکان=Leiden|شابک=9004081143|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Wensinck|نام۱=A.J|عنوان=The Muslim creed: lts Genesis and Historical Development|سال=۱۹۳۲|ناشر=Cambridge|شابک=|زبان=en|مکان=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Wensinck|نام۱=A.J|عنوان=The Muslim creed: lts Genesis and Historical Development|سال=۱۹۳۲|ناشر=Cambridge|شابک=|زبان=en|مکان=}}
{{پایان}}
{{پایان}}
{{پایان پانویس}}
{{پایان پانویس}}


* {{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}}{{یادکرد کتاب|عنوان=الجواهر العجانية في الأدلة السنية|سال=۲۰۲۴|نام=محمد عجان الحدید|نام خانوادگی=الرفاعي الحسيني|پیوند نویسنده=|ناشر=|مکان=استانبول|کوشش=|مترجم=}}
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}}
 
[[رده:ابوطالب]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۹:۰۴

منابع اسلامی در خصوص ایمان ابوطالب دچار اختلاف هستند. تمام منابع شیعی و برخی از منابع سنی مذهب، گزارش‌هایی در خصوص ایمان ابوطالب در باطن به محمد و اسلام آورده‌اند. با این وجود، بسیاری از منابع سنی مذهب، او را غیر مؤمن به اسلام گزارش کرده‌اند که در حالت شرک از دنیا رفته است. در خصوص ایمان یا عدم ایمان او استدلال‌های فراوانی شده است. سجاد — امام چهارم شیعیان — در استدلالی برای اثبات ایمان ابوطالب می‌گوید: «در شگفتم که چطور مردم در ایمان ابوطالب تردید دارند در حالی که هیچ زن مسلمانی نباید بعد از گزینش اسلام در حباله و عقد شوهر غیر مسلمان خود باشد و فاطمه بنت اسد از اولین زنان مسلمان است و در نکاح ابوطالب از دنیا رفت.»

وصایت ابوطالب

در منابع شیعی، روایاتی گواه بر وصی و یکی از برگزیدگان ناشناخته (اصطفاء) بودن ابوطالب گزارش شده‌اند. در این خصوص، روایاتی از امامان دوازده‌گانه نقل شده است که انکار ایمان ابوطالب را مساوی با کفر بیان کرده‌اند.[۱] بنابر روایتی از موسی کاظم، ابوطالب از اوصیاء انبیاء معرفی می‌شود که در روز درگذشتش، وصایای انبیاء قبلی را به محمد تحویل داده است.[۲] شیخ صدوق در بابی با عنوان «باب الاعتقاد فی آباء النبی» در کتاب الاعتقادات، عبدالمطلب را یکی از حجج الهی و ابوطالب را وصی او گزارش کرده است.[۳][۴] علی بن ابی‌طالب نیز در روایتی، پدرش را دارای مقام شفاعت در قیامت دانسته و پدرش را بر تمام خلائق برتری داده است. محمدباقر مجلسی نیز در بحارالانوار، ابوطالب را یکی از اوصیاء ابراهیم می‌داند.[۵] بر اساس آنچه در سیره حلبی گزارش شده است، ابوطالب پیش از ظهور اسلام و در قحطسالی که بر مکه نمایان شده بود، محمد را برای طلب باران به نزدیکی کعبه می‌برد و در آنجا خدا را به حق و مقام برادرزاده‌اش قسم می‌داد و باران می‌طلبید. بر اساس این گزارش، پس از دعای ابوطالب، چیزی نگشت تا باران شروع به باریدن گرفت.[۶] ابوطالب در اعتقادات شیعیان اسماعیلی به عنوان یکی از امامان مقیم نسل ششم مطرح شده است و بر اساس عقاید اسماعیلیه، ابوطالب به جهت امام مقیم بودن، بر محمد که امام ناطق است، برتری دارد.[۷]

دلایل کفر ابوطالب

به گفته محمد عجان الرفاعی، از اندیشمندان سنی معاصر، از مهم‌ترین دلایل اثبات کفر ابوطالب، روایاتی است که در منابع روایی اهل سنت گزارش شده است. مهم‌ترین این موارد، دو روایت از صحیح مسلم است. در یکی از این دو روایت، محمد خطاب به عربی که پدرش به جهت کفر در جهنم بوده است، می‌گوید که «پدر تو و پدر من هر دو در جهنم هستند». هرچند راوی روایت، در ادامه منظور از پدر در این روایت را «عمو» می‌داند و مورد اشاره را ابوطالب می‌گوید، اما این تفسیر با مخالفت‌هایی نیز همراه بوده است. در روایت دیگر در این خصوص گفته شده است که محمد برای دعا کردن به حال پدرش (احتمالا عمویش ابوطالب) از سوی خدا منع شده بود.[۸]

دلایل ایمان ابوطالب

مواضع عملی، گفتارها و شعرها و دیدگاه نزدیکان ابوطالب در خصوص او، از جمله دلایل برای اثبات ایمان ابوطالب در منابع شیعی است.[۹]

اقدامات

اقدامات حمایتی ابوطالب از جامعه نوبنیان مسلمانان و بالاخص پیامبر اسلام، از جمله مواضع عملی ابوطالب به حساب می‌آید. از این میان می‌توان به دعوت جعفر به خواندن نماز همراه با پیامبر، دعوت از فاطمه بنت اسد برای پذیرش اسلام، عدم همراهی با سران قریش در منصرف کردن محمد از ادعای پیامبری و تجلیل از تازه مسلمانان در اشعارش به عنوان مواضع عملی ابوطالب اشاره کرد.[۱۰] به گزارش منابع شیعی، ابوطالب به اسلام گروید اما ایمانش را آشکار نمی‌کرد. بر این اساس ابوطالب با جایگاه اجتماعیش می‌توانست از مسلمانان حمایت نماید و در نصرت محمد او را همراهی کند.[۱۱]

گفتار و شعرها

ابن ابی‌الحدید معتزلی نیز با اشاره به اشعار منسوب به ابوطالب و با وجود اعتقاد به عدم تواتر در لفظ اشعار ابوطالب، آنها را در دلالت بر تصدیق ابوطالب نسبت به نبوت محمد، متواتر معنوی می‌داند.[۱۲] به گزارش طباطبایی، اشعار ابوطالب دلیلی دیگر برای اثبات ایمان اوست. در یکی از این اشعار ابوطالب در حمایت از محمد چنین سروده است:[۱۳][یادداشت ۱]

ألم تعلموا أنا وجدنا محمدانبیا کموسی خط فی أول الکتب
ألیس أبونا هاشم شد أزرهو أوصی بنیه بالطعان و بالحرب

در میان فرزندان عبدالمطلب، حمزه از پیشگامان در پذیرش اسلام بود و ابوطالب در مدح او شعری را سرود و حمزه را در میان برادران ستود.[۱۴] همچنین در مراسم ازدواج محمد و خدیجه، ابوطالب خطبه عقد آنان را خواند و در آن خطبه به جایگاه بالای مقام و نسب محمد و محرومیت او از هرگونه ثروتی اشاره کرد.[۱۵]

در همایون‌نامه و نظام استرآبادی، ابیاتی چند در این خصوص گزارش شده است. در خصوص ایمان یا عدم ایمان ابوطالب نیز در منابع ادبی همچون دیوان زجاجی و مولوی گزارش‌هایی وجود دارد. در برخی از آثار شعرای سنی مذهب همچون جامی، نظامی و مولوی، شخصیت ابوطالب مورد طعن یا ایمانش مورد تردید قرار گرفته است.[۱۶]

دیدگاه مذاهب اسلامی

مسئله ایمان یا شرک ابوطالب، از مسائل دیرینه و اختلافی بین شیعه و سنی بوده است[۱۷][۱۸] که منجر به بحث‌های طولانی در این خصوص شده است.[۱۹] این موضوع به قدری در بین این دو فرقه پراهمیت است که از اختلافی تاریخی خارج و به اختلافی کلامی مبدل شده است.[۲۰] به گزارش طباطبایی، اجماع اهل بیت پیامبر، منابع شیعی و برخی منابع اهل سنت، به ایمان ابوطالب اشاره دارند. در مقابل برخی منابع اهل سنت با ذکر روایاتی، گفته‌اند وی هرگز مسلمان نشده است.[۲۱]

در دیدگاه شیعیان

معتقدان به ایمان ابوطالب، تعبیر و تفسیری را که از جانب منتقدین به ایمان ابوطالب برای آیات ۱۱۳ سوره توبه و ۵۶ سوره قصص ارائه شده است، نمی‌پذیرند.[۲۲] صدر، با گزارش این مطلب که زمان نزول سوره انعام، چند سال پس از درگذشت ابوطالب عنوان شده است؛ روایت مرسلی را که معتقدان به شرک ابوطالب در تفسیر آیه ۲۶ انعام به آن استناد کرده‌اند را مورد تردید قرار می‌دهد.[۲۳] به گزارش طباطبایی در تفسیر المیزان، این روایت توسط مقاتل و عطا نقل شده است و از چند جهت دچار اشتباه می‌باشد؛ اول آنکه این روایت با مضمون آیه خوانش ندارد، چرا که ضمیر موجود در آیه «و هم ینهون عنه و یناون عنه»، راجع به قرآن است و نه پیامبر اسلام. دوم آنکه روایات متعارض بسیاری در این خصوص گزارش شده است که ابوطالب از ایمان آورندگان به محمد بوده است.[۲۴]

آذری‌نژاد در دانشنامه کلام اسلامی معتقد است که بنی‌امیه و بنی‌عباس، با هدف کاستن منزلت علی بن ابی‌طالب با اثبات شرک ابوطالب، در ترویج این عقید انگیزه مشترک داشته‌اند. در همین خصوص، سید بن طاووس در کتاب طرائف گزارش می‌کند که مخالفان — دانشمندان اهل سنت — در پذیرش اسلام هیچ‌کس همچون ابوطالب، سختگیری به خرج نداده‌اند؛ چرا که بر اساس روش معمول آنان، یک خبر واحد در اثبات ایمان و اسلام فرد، کفایت می‌کند.[۲۵] به باور گلشنی در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ابوطالب سیاست سکوت در مقابل دعوت پیامبر اسلام را پیش گرفت تا نفوذ کلامش در میان قوم، از بین نرود.[۲۶]

جمهور علما و مفسران شیعه و برخی از دانشمندان اهل سنت، با استناد به روایاتی از اهل بیت محمد، ابوطالب را مسلمان می‌دانند و مستند گروهی که ابوطالب را مشرک می‌دانند، روایاتی ضعیف و مرسل دانسته‌اند.[۲۷] شیعیان امامیه و اکثر شیعیان زیدیه با استناد به اجماعی که به اهل‌بیت پیامبر اسلام نسبت می‌دهند، بر ایمان ابوطالب سخت پافشاری می‌کنند.[۲۸] در همین خصوص، علی بن ابی‌طالب با سوگندی تأکید می‌کند که پدرش، مسلمان بوده است. او در روایتی دیگر، پدرش را صاحب مقام شفاعت می‌داند که می‌تواند تمام گناهکاران زمین را شفاعت نماید. جعفر صادق نیز در روایتی، ابوطالب را با اصحاف کهف مقایسه می‌کند و کتمان ایمانش را، باعث اجری مضاعف برای او می‌داند.[۲۹] همچنین طباطبایی روایتی را از عبدالله بن عمر به نقل از ابوبکر گزارش می‌کند که بر اساس آن، ابوبکر از اسلام آوردن ابوطالب خبر می‌دهد. بر اساس این روایت ابوبکر پیش از اسلام آوردن پدرش، چنین می‌گوید: «به خدائی که تو را به حق مبعوث کرد من آن روزی که ابوطالب اسلام آورد بیشتر خوشحال بودم تا امروز که پدرم اسلام می‌آورد.»[۳۰] سجاد — امام چهارم شیعیان — در استدلالی برای اثبات ایمان ابوطالب می‌گوید: «در شگفتم که چطور مردم در ایمان ابوطالب تردید دارند در حالی که هیچ زن مسلمانی نباید بعد از گزینش اسلام در حباله و عقد شوهر غیر مسلمان خود باشد و فاطمه بنت اسد از اولین زنان مسلمان است و در نکاح ابوطالب از دنیا رفت.»[۳۱][۳۲] دانشوران شیعه با توجه به روایتی که ابوطالب پس از درگذشتش به دستور محمد غسل داده شد و روایتی دیگر که او در بستر مرگ، شهادتین را به صدای آهسته ادا کرد، ایمان ابوطالب را معتقد شده‌اند.[۳۳]

در دیدگاه اهل‌سنت

بیشتر سیره‌نویسان اهل سنت معتقدند ابوطالب مشرک از دنیا رفته است.[۳۴] بنابر گزارش منابعی چون سیره ابن هشام، با وجود آنکه محمد، ابوطالب را سزاوارترین فرد به پذیرش اسلام معرفی می‌کرد، اما ابوطالب با اشاره به کهولت سن و با توجه به ملالت و کینه قریش نسبت به محمد، از این کار سرباز زد. مفسران سنی معتقد به شرک ابوطالب، به آیات ۱۱۳ سوره توبه و ۵۶ سوره قصص استناد کرده‌اند و معتقدند این آیات در شأن ابوطالب نازل شده است.[یادداشت ۲][۳۵] بر اساس روایتی مرسل از ابن‌عباس در منابع سنی مذهب، شأن نزول آیه ۲۶ انعام، در خصوص شرک ابوطالب گزارش شده است.[یادداشت ۳][۳۶] برخی معتقدان به شرک ابوطالب، با استناد به روایت‌هایی از صحیح بخاری و مسلم، می‌گویند که آیه ۵۶ قصص برای عدم ایمان ابوطالب نازل شده است. برخی مفسران سنی مذهب، برای این ادعای خویش، از اجماع استفاده کرده‌اند. بر اساس روایتی که ابوهریره آن را نقل کرده است، تلاش‌های محمد برای گفتن لا اله الا الله در آخرین لحظات زندگی ابوطالب بی‌ثمر بود و در نهایت آیه ۵۶ قصص نازل شد. بر اساس روایتی دیگر، شرک ابوطالب در مقابل ایمان وحشی — قاتل حمزه، عموی پیامبر اسلام — قرار گرفته است.[۳۷]

جامی، شاعر حنفی مذهب نیز معتقد به شرک ابوطالب بوده است. وی دیدگاه شیعیان در خصوص ایمان ابوطالب را خیال‌پردازی می‌داند. جامی ابوطالب را با ابولهب مقایسه کرده است که به این خاطر، مورد انتقاد برخی از شاگردانش همچون میرحسین میبدی قرار گرفت.[۳۸]

با این همه از میان فرقه‌های سنی مذهب، بلحی و ابوجعفر اسکافی از شیوخ معتزله، بر ایمان ابوطالب معتقد شده‌اند.[۳۹] برخی دیگر از متکلمان شیعه همچون شرف‌الدین المناوی، در زمینه ایمان پدران محمد، بر این باور بوده است که آنان در دوره فترت از دنیا رفته‌اند و ایمان و کفر در خصوص آنان قابل بحث نیست. در این میان برخی دیگر همچون الرفاعی، بر این باورند که اتهام کفر به پدران محمد، باعث ناخشنودی شخص محمد خواهد بود و از این جهت نباید به آن ورود کرد.[۴۰]

در دیدگاه شرق‌شناسان

روبرت گلیو می‌نویسد مسلمان بودن یا نبودن ابوطالب مورد بحث و مناقشه است و وی نمونهٔ خوبی در بحث‌های دین‌شناسی پیرامون وضعیت افراد پرهیزگار درگذشته قبل از رسالت محمد است.[۴۱]

تامس پاتریک هیوز در مدخل ابوطالب از فرهنگ اصطلاحات اسلامی، ابوطالب را عموی محمد و پدر علی می‌داند که با وجود دوستی ۴۰ ساله با محمد و حمایت‌های ویژه از او، به دین اسلام گرایش پیدا نکرد.[۴۲] ونسینک، دوایت دونالدسن، مونتگومری و ویل دورانت، تأکید می‌کنند که ابوطالب اسلام را به عنوان یک دین نپذیرفت و کافر به این دین از دنیا رفت.[۴۳][۴۴][۴۵][۴۶] به عقیده بروکمان، اشعاری که برای اثبات ایمان ابوطالب به وی نسبت داده‌شده است، با حقایق تاریخی وفق ندارد و شیعه به پشتوانه این اشعار، قصد قداست بخشیدن به علی بن ابی‌طالب را داشته است.[۴۷]

فرد ام. دانر، تاریخ‌شناس و اسلام‌شناس آمریکایی در مورد ابوطالب معتقد است که سخنان منابع سنی در خصوص عدم ایمان ابوطالب، عموماً ناشی از فشارهای سیاسی در دوره عباسیان بوده است. او انگیزه حاکمان عباسی برای این اقدام را، تخریب وجهه علی بن ابی‌طالب و نسب او می‌داند. او گزارش می‌کند که ایمان ابوطالب تا پیش از دوره عباسی، امری تثبیت شده بوده است و به نقل قولی استناد می‌کند که در آن، محمد بن عبدالله بن حسن در مدینه، خطاب به خلیفه وقت منصور می‌نویسد: «فرستادهٔ خدا مبعوث شد، و او چهار عموی پدری داشت. دو نفر به او ایمان آوردند که یکی از آنان پدرِ من [یعنی نیای من] بود، و دو نفر ایمان نیاوردند که یکی از آنان پدرِ تو بود.».[۴۸] او در جای دیگری، رفتارهای مؤمنان اولیه را مورد بررسی قرار می‌دهد و در آن، به مواجهه ابوطالب با محمد اشاره می‌کند؛ رفتاری که به نظر می‌رسد همچون رفتار مؤمنان اولیه بوده است. برخلاف مخالفان محمد که عموماً با وی رفتار خشنی داشتند.[۴۹]

کتاب‌شناسی

به گزارش گلشنی در دایرة المعارف بزرگ اسلام، در خصوص اسلام و ایمان ابوطالب، آثار متنوع و زیادی نگارش یافته است.[۵۰] در این خصوص قدیمی‌ترین منبعی که با این موضوع نگارش یافته است، کتاب ایمان ابوطالب، اثر شیخ مفید (متوفی ۴۱۳ ه‍.ق) است.[۵۱] بر اساس کتاب‌شناسی که انصاری قمی منتشر کرده است، بیش از ۱۱۰ عنوان کتاب در موضوع ابوطالب و ایمان او نگارش یافته است که البته همه کتاب‌ها در این زمینه را شامل نمی‌شود. از میان آثاری که انصاری آنها را فهرست کرده است، ۲۳ اثر مربوط به مؤلفان سنی مذهب است. از مهم‌ترین منابع سنی در زمینه تاریخ و سیره ابوطالب می‌توان به ابوطالب عم النبی تألیف عبدالعزیز سیدالاهل؛ ابوطالب کفیل الرسول تألیف گروهی از نویسندگان؛ الروض النزیه فی الاحادیث آلتی رواها ابوطالب عن ابن اخیه اثر شمس‌الدین ابن طولون دمشقی؛ اثبات اسلام ابی‌طالب اثر محمدمعین بن محمدامین بن طالب الله هندی سندی حنفی؛ بغیة الطالب لایمان ابی‌طالب اثر جلال‌الدین سیوطی، و اثر دیگری به این نام از محمد بن عبدالرسول برزنجی شافعی شهرزوری مدنی اشاره کرد.[۵۲]

پانویس

یادداشت

  1. ↑ ترجمه شعر: «مگر نمی‌دانید که ما محمد را پیغمبری یافتیم مانند موسی، همان پیغمبری که در کتب آسمانی اسمش برده شده؟ مگر ما را نمی‌شناسید و نمی‌دانید که پدر ما هاشم، خود آماده دفاع از چنین فرزندی بود و وقتی هم که موفق به دیدارش نشد فرزندان خود را وصیت کرد به ضرب و طعن در برابرش.
  2. ↑ بنابر روایتی که ابوهریره گزارش می‌کند، پس از آنکه ابوطالب دعوت محمد را در خصوص پذیرش اسلام رد کرد، آیه «إنّک لاتهدی من أحببت و لکنّ اللّه یهدی من یشاء و هو أعلم بالمهتدین» (قصص/۵۶) ترجمه: «در حقیقت، تو هر که را دوست داری نمی‌توانی راهنمایی کنی، لیکن خداست که هر که را بخواهد راهنمایی می‌کند، و او به راه یافتگان داناتر است.» نازل شد. بنابر حدیثی دیگر در منابع سنی، پس از آنکه علی بن ابی‌طالب برای پدرش دعایی کرد، شخصی به او اعتراض کرد که چرا برای پدر مشرکش، طلب مغفرت می‌کند. علی استدلال می‌کنند که برای این کار، به سیره ابراهیم عمل می‌کند که برای پدر مشرکش دعای خیر می‌کرد. خبر به محمد رسید و آیه «ما کان للنبّی و الذین آمنوا ان یستغفروا للمشرکین و لو کانوا اولی قربی من بعد ما تبیّن لهم انّهم اصحاب الجحیم» (توبه/۱۱۳) ترجمه: «بر پیامبر و کسانی که ایمان آورده‌اند سزاوار نیست که برای مشرکان پس از آنکه برایشان آشکار گردید که آنان اهل دوزخند طلب آمرزش کنند، هر چند خویشاوند [آنان] باشند.» نازل شد. (رک: صدر، «جعل و تحریف اسباب نزول»، پژوهش‌های قرآنی.)
  3. ↑ در آیه ۲۶ انعام آمده است: «وهم ینهون عنه و ینؤن عنه و ان یهلکون إلاّ أنفسهم و مایشعرون» ترجمه: «همین کسانند که هم مردم را از (فیض) آن منع می‌کنند و هم خود را محروم می‌دارند و غافل از آنند که تنها خود را به هلاکت می‌افکنند.». بنابر روایاتی در منابع اهل سنت، منظور از مشرکین در آیه فوق، ابوطالب است که با وجود دور راندن مشرکان از اذیت و آزار محمد، اما خود از محمد دوری می‌گزید. (رک: صدر، «جعل و تحریف اسباب نزول»، پژوهش‌های قرآنی.)

ارجاعات

  1. ↑ فرج‌پور، «ابوطالب برگزیده‌ای ناشناخته»، سفینه.
  2. ↑ آذری‌نژاد، «ایمان ابوطالب»، دانشنامه کلام اسلامی.
  3. ↑ فرج‌پور، «ابوطالب برگزیده‌ای ناشناخته»، سفینه.
  4. ↑ پیشوایی، تاریخ اسلام، ۱۰۲.
  5. ↑ فرج‌پور، «ابوطالب برگزیده‌ای ناشناخته»، سفینه.
  6. ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ۳۵۲.
  7. ↑ سبحانی، البحوث فی الملل و النحل، ۸:‎ ۲۵۴.
  8. ↑ الرفاعی الحسینی، الجواهر العجانیة فی الأدلة السنیة، ۲۱۷–۲۳۷.
  9. ↑ آذری‌نژاد، «ایمان ابوطالب»، دانشنامه کلام اسلامی.
  10. ↑ آذری‌نژاد، «ایمان ابوطالب»، دانشنامه کلام اسلامی.
  11. ↑ گلشنی، «ابوطالب»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
  12. ↑ آذری‌نژاد، «ایمان ابوطالب»، دانشنامه کلام اسلامی.
  13. ↑ طباطبایی، المیزان، ۷:‎ ۵۸.
  14. ↑ گلشنی، «ابوطالب»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
  15. ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۹۳.
  16. ↑ رضایی، «چهره ابوطالب در ادبیات فارسی»، سفینه.
  17. ↑ صدر، «جعل و تحریف اسباب نزول»، پژوهش‌های قرآنی.
  18. ↑ اختری، «ابوطالب»، دایرةالمعارف جامع اسلامی.
  19. ↑ Montgomery watt, “ABC TALIB”, Encyclopaedia of Islam.
  20. ↑ اختری، «ابوطالب»، دایرةالمعارف جامع اسلامی.
  21. ↑ طباطبایی، المیزان، ۷:‎ ۵۹.
  22. ↑ گلشنی، «ابوطالب»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
  23. ↑ صدر، «جعل و تحریف اسباب نزول»، پژوهش‌های قرآنی.
  24. ↑ طباطبایی، المیزان، ۷:‎ ۵۷.
  25. ↑ آذری‌نژاد، «ایمان ابوطالب»، دانشنامه کلام اسلامی.
  26. ↑ گلشنی، «ابوطالب»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
  27. ↑ گلشنی، «ابوطالب»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
  28. ↑ آذری‌نژاد، «ایمان ابوطالب»، دانشنامه کلام اسلامی.
  29. ↑ آذری‌نژاد، «ایمان ابوطالب»، دانشنامه کلام اسلامی.
  30. ↑ طباطبایی، المیزان، ۷:‎ ۵۸.
  31. ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ۳۶۵.
  32. ↑ آذری‌نژاد، «ایمان ابوطالب»، دانشنامه کلام اسلامی.
  33. ↑ واسعی، «ابوطالب بن عبدالمطلب»، دانشنامه حج و حرمین شریفین.
  34. ↑ آذری‌نژاد، «ایمان ابوطالب»، دانشنامه کلام اسلامی.
  35. ↑ گلشنی، «ابوطالب»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
  36. ↑ صدر، «جعل و تحریف اسباب نزول»، پژوهش‌های قرآنی.
  37. ↑ صدر، «جعل و تحریف اسباب نزول»، پژوهش‌های قرآنی.
  38. ↑ ناصری، «تشیع در کلام جامی»، معرفت.
  39. ↑ آذری‌نژاد، «ایمان ابوطالب»، دانشنامه کلام اسلامی.
  40. ↑ الرفاعی الحسینی، الجواهر العجانیة فی الأدلة السنیة، ۲۱۷–۲۳۷.
  41. ↑ Gleave, “ʿAlī b. Abī Ṭālib”, EI3.
  42. ↑ Hughes, “Abu Talib”, Dictionary of Islam.
  43. ↑ Wensinck, The Muslim creed, 239.
  44. ↑ Donaldson, The Shiite Religion, 15.
  45. ↑ Durant, The Story of Civilazation, 4:‎ 165.
  46. ↑ Monntgomery Watt, Muhammad; Prophet and Stateman, 76.
  47. ↑ گلشنی، «ابوطالب»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
  48. ↑ Donner, “The death of Abu Talib”, Love and Death in the Ancient Near East.
  49. ↑ Donner, Muhammad and the believers, 41–42.
  50. ↑ گلشنی، «ابوطالب»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
  51. ↑ گلشنی، «ابوطالب»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
  52. ↑ انصاری قمی، «کتابشناسی حضرت ابوطالب»، آیینه پژوهش.

منابع

منابع فارسی و عربی

منابع انگلیسی

  • Durant, Will (1950). The Story of Civilazation (به انگلیسی). New York: New York.
  • Donner, Fred M. (1987). "The death of Abu Talib". Love and Death in the Ancient Near East (به انگلیسی).
  • Donner, Fred M. (2010). Muhammad and the believers: at the origins of Islam (به انگلیسی). Cambridge University Press.
  • Donaldson, Dwight M (1933). The Shiite Religion: A History of Islam (به انگلیسی). London.
  • Gleave, Robert M. (2014). "ʿAlī b. Abī Ṭālib". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی) (3rd ed.). Leiden: Brill Online.
  • Hughes, Thomas Patrick (1999). Dictionary of Islam (به انگلیسی). London: New Delh.
  • Monntgomery Watt, W (1961). Muhammad; Prophet and Stateman (به انگلیسی). Oxford.
  • Montgomery watt, William (1986). "Abu Talib". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی) (2rd ed.). Brill.
  • Wensinck, A.J (1932). The Muslim creed: lts Genesis and Historical Development (به انگلیسی). Cambridge.
برگرفته از «https://www.islamical.org/w/index.php?title=ایمان_ابوطالب&oldid=160822»