معماری اسلامی: تفاوت میان نسخهها
(+ رده:تاریخ معماری (هاتکت)) |
(ابرابزار) |
||
| (۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''معماری اسلامی''' یکی از شاخصترین جلوههای فرهنگی و هنری [[جهان اسلام]] است که در طول قرون متمادی شکل گرفته و به عنوان تجلیگاه باورهای دینی، هویت فرهنگی و ارزشهای تمدنی [[مسلمانان]] شناخته میشود. این نوع معماری بازتابدهندهٔ پیوند میان [[ایمان]]، انسان، طبیعت و زندگی است و در هر دورهای با تأثیر از شرایط فرهنگی و اقلیمی سرزمینهای اسلامی، ویژگیهای خاص خود را یافته است.<ref>اقتصادی، ریحانه. *نمادهای معماری اسلامی*. مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان، ص۳.</ref> | |||
معماری اسلامی | |||
== پیدایش و گسترش == | == پیدایش و گسترش == | ||
پیدایش هنر و معماری اسلامی غالباً با فتوحات مسلمانان پس از | پیدایش هنر و معماری اسلامی غالباً با [[فتوحات مسلمانان]] پس از درگذشت [[پیامبر اسلام]] در سال ۶۳۲ میلادی (۱۱ هجری قمری) مرتبط دانسته میشود. گسترش سرزمینهای اسلامی موجب آمیزش فرهنگها و شکلگیری سبکی تازه در هنر و معماری شد که در آن عناصر ایرانی، رومی و بیزانسی در چارچوب جهانبینی اسلامی معنا یافتند.<ref>رابرت هیلنبرند، ترجمه اردشیر اشراقی. *هنر و معماری اسلامی*. تهران، ص۱۱.</ref> | ||
نخستین شکوفایی معماری اسلامی با روی کار آمدن سلسلهٔ اموی در سال ۴۱ هجری قمری همزمان بود. انتقال مرکز خلافت از مدینه به دمشق باعث آشنایی مسلمانان با هنر ایران و روم شد و بناهایی چون قبهالصخره، مسجد جامع دمشق، صرالامره و کاخ المشتی از شاهکارهای این دوره بهشمار میآیند.<ref>محمدیوسف کیانی. *تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی*. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی، ۱۳۷۴، ص۳.</ref> | نخستین شکوفایی معماری اسلامی با روی کار آمدن سلسلهٔ اموی در سال ۴۱ هجری قمری همزمان بود. انتقال مرکز خلافت از مدینه به دمشق باعث آشنایی مسلمانان با هنر ایران و روم شد و بناهایی چون قبهالصخره، مسجد جامع دمشق، صرالامره و کاخ المشتی از شاهکارهای این دوره بهشمار میآیند.<ref>محمدیوسف کیانی. *تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی*. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی، ۱۳۷۴، ص۳.</ref> | ||
در دورهٔ | در دورهٔ [[خلافت بنیعباس|عباسی]]، با انتقال پایتخت به [[عراق]] ([[بغداد]])، شیوهای هنری با الهام از عناصر [[ایران در زمان ساسانیان|ساسانی]] شکل گرفت و تأثیر معماری ایرانی در بناهای مذهبی و غیرمذهبی آشکار شد.<ref>همان، ص۴.</ref> | ||
== مفهوم و اهداف معماری اسلامی == | == مفهوم و اهداف معماری اسلامی == | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۵: | ||
== اصول معماری اسلامی == | == اصول معماری اسلامی == | ||
=== ۱. توحید === | === ۱. توحید === | ||
اصل بنیادین در معماری اسلامی، باور به یگانگی خداوند است. این اصل در همهٔ وجوه زندگی مسلمانان، از جمله معماری شهرها، بازتاب دارد. در شهرهای اسلامی، وحدت در زبان، فرهنگ، و نشانههایی چون مساجد، بازارها و اماکن مذهبی قابل مشاهده است. این وحدت فرهنگی از [[قرآن]]، به عنوان منبع الهام اصلی، سرچشمه میگیرد.<ref>اقتصادی، ریحانه، ص۱۲.</ref> | اصل بنیادین در معماری اسلامی، باور به یگانگی خداوند است. این اصل در همهٔ وجوه زندگی مسلمانان، از جمله معماری شهرها، بازتاب دارد. در شهرهای اسلامی، وحدت در زبان، فرهنگ، و نشانههایی چون مساجد، بازارها و اماکن مذهبی قابل مشاهده است. این وحدت فرهنگی از [[قرآن]]، به عنوان منبع الهام اصلی، سرچشمه میگیرد.<ref>اقتصادی، ریحانه، ص۱۲.</ref> | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۴: | ||
=== ۷. ذکر === | === ۷. ذکر === | ||
یاد خدا در معماری اسلامی حضوری دائمی دارد. کتیبههای قرآنی و اسماء الهی در [[گنبدها]]، [[ایوان کسری| | یاد خدا در معماری اسلامی حضوری دائمی دارد. کتیبههای قرآنی و اسماء الهی در [[گنبدها]]، [[ایوان کسری|ایوان]]<nowiki/>ها و طاقها نقش میبندند. برای این منظور، خط کوفی بنایی ابداع شد که با ابعاد آجر هماهنگی دارد. معماران مسلمان که اغلب [[فقیه]] نیز بودند، آیات و ادعیهٔ مناسب را برای تزئین انتخاب میکردند.<ref>همان، ص۳۷.</ref> | ||
در برخی بناها مانند [[ | در برخی بناها مانند [[گلدسته]]<nowiki/>ها، آیات قرآن بهمنظور حفاظت از بنا در برابر حوادث طبیعی نقش میشد.<ref>همان، ص۳۸.</ref> | ||
== نمادها در معماری اسلامی == | == نمادها در معماری اسلامی == | ||
نمادگرایی بخش جداییناپذیر از هنر و معماری اسلامی است. گنبد، طاق، محراب، حوض، آینه، شمسه، [[کتیبههای حرم امام رضا|کتیبه]] و حتی طاووس از جمله نمادهای پرکاربرد در بناهای اسلامی هستند.<ref>همان.ص 40</ref> | نمادگرایی بخش جداییناپذیر از هنر و معماری اسلامی است. گنبد، طاق، محراب، حوض، آینه، شمسه، [[کتیبههای حرم امام رضا|کتیبه]] و حتی طاووس از جمله نمادهای پرکاربرد در بناهای اسلامی هستند.<ref>همان. ص 40</ref> | ||
در نگاه عرفانی، گنبد نماد حرکت از کثرت به وحدت است و طاق درون آن نمادی از مسیر انسان به سوی کمال. محراب نیز یادآور انسان کامل و امام جماعت است که مردم را در مسیر حقیقت هدایت میکند.<ref>عرفانیان، سید جلال و اربابیان، سید روحالله. *توسعه مدیریت شهری از منظر تمدن ایرانی اسلامی*. تهران، تابستان ۱۳۹۶، ص۴۷.</ref> | در نگاه عرفانی، گنبد نماد حرکت از کثرت به وحدت است و طاق درون آن نمادی از مسیر انسان به سوی کمال. محراب نیز یادآور انسان کامل و امام جماعت است که مردم را در مسیر حقیقت هدایت میکند.<ref>عرفانیان، سید جلال و اربابیان، سید روحالله. *توسعه مدیریت شهری از منظر تمدن ایرانی اسلامی*. تهران، تابستان ۱۳۹۶، ص۴۷.</ref> | ||
نور و رنگ در کاشیکاری گنبدها استعارهای از آسمان و تجلی آیهٔ ۳۵ سورهٔ نور هستند. همچنین، | نور و رنگ در کاشیکاری گنبدها استعارهای از آسمان و تجلی آیهٔ ۳۵ سورهٔ نور هستند. همچنین، حجمها کروی روی گنبدها نمادی از سیر انسان از عالم کثرت به مقام وحدت الهیاند.<ref>همان، ص۵۰.</ref> | ||
== هماهنگی و وحدت در فرم == | == هماهنگی و وحدت در فرم == | ||
| خط ۵۴: | خط ۴۹: | ||
== ویژگیهای منطقهای == | == ویژگیهای منطقهای == | ||
در مناطق مختلف اسلامی، سبکها و شیوههای محلی نیز در معماری اسلامی تأثیر گذاشتهاند. | در مناطق مختلف اسلامی، سبکها و شیوههای محلی نیز در معماری اسلامی تأثیر گذاشتهاند. بهعنوان مثال، کاخ اعظم دمشق نمونهای از معماری «ابلق» در قرن هجدهم میلادی است که از سنگ سفید و آجر قهوهای ساخته شده و ریشه در جنوب [[سوریه]] دارد.<ref>اندرو پترسون، ترجمه ابوالفضل مروتی. *فرهنگ واژگان معماری اسلامی*. تهران: میعاد اندیشه، ۱۳۹۷. ص 77</ref> در [[افغانستان]] نیز مسجد عباسی شهر بلخ، مربوط به قرن سیزدهم میلادی، از کهنترین بناهای اسلامی است که دارای گنبدی بر پایهٔ مربع و تزیینات گچبری شبیه معماری [[سامرا]]<nowiki/>ست.<ref>همان. ص 80</ref> | ||
بهعنوان مثال، کاخ اعظم دمشق نمونهای از معماری «ابلق» در قرن هجدهم میلادی است که از سنگ سفید و آجر قهوهای ساخته شده و ریشه در جنوب [[سوریه]] دارد.<ref>اندرو پترسون، ترجمه ابوالفضل مروتی. *فرهنگ واژگان معماری اسلامی*. تهران: میعاد اندیشه، ۱۳۹۷. ص 77</ref> | |||
در [[افغانستان]] نیز مسجد عباسی شهر بلخ، مربوط به قرن سیزدهم میلادی، از کهنترین بناهای اسلامی است که دارای گنبدی بر پایهٔ مربع و تزیینات گچبری شبیه معماری [[سامرا]]<nowiki/>ست.<ref>همان.ص 80</ref> | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
=== ارجاعات === | |||
{{پانویس|۲}} | |||
== منابع == | === منابع === | ||
۱. اقتصادی، ریحانه. نمادهای معماری اسلامی. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان، ۱۳۹۰. | |||
۲. هیلنبرند، رابرت. ترجمهٔ اردشیر اشراقی. هنر و معماری اسلامی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۲. | |||
۳. گرامر، اولگ و دیگران. ترجمهٔ اکرم قیطاسی. معماری اسلامی. تهران: انتشارات سوره مهر، ۱۳۹۱. | |||
۴. کیانی، محمدیوسف. تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم انسانی، ۱۳۷۴. | |||
۵. عرفانیان، سید جلال و اربابیان، سید روحالله. توسعه مدیریت شهری از منظر تمدن ایرانی–اسلامی. تهران: پژوهشکده توسعه علوم انسانی، تابستان ۱۳۹۶. | |||
۶. پترسون، اندرو. ترجمهٔ ابوالفضل مروتی. فرهنگ واژگان معماری اسلامی. تهران: انتشارات میعاد اندیشه، ۱۳۹۷. | |||
۷. ملکی چرکوانی، مرتضی. جستاری در معماری اسلامی. تهران: نشر رویان پژوه، ۱۳۹۰. | |||
۸. کورئا، چالز و سراجالدین، مونا. ترجمهٔ مهدی نیکفرجام. معماری و هویت: بررسی معماری در فرهنگهای اسلامی. تهران: انتشارات اندیشه حسان، ۱۳۹۹. | |||
۹. باقریان، محمد صابر. روش تحقیق در معماری. قزوین: دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره)، ۱۳۷۶. | |||
{{معماری اسلامی}} | |||
[[رده:معماری اسلامی| ]] | |||
[[رده:تاریخ معماری]] | |||
[[رده:تمدن اسلامی]] | [[رده:تمدن اسلامی]] | ||
[[رده:سبکهای معماری]] | [[رده:سبکهای معماری]] | ||
[[رده:علوم اسلامی]] | [[رده:علوم اسلامی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۰۴:۱۴
معماری اسلامی یکی از شاخصترین جلوههای فرهنگی و هنری جهان اسلام است که در طول قرون متمادی شکل گرفته و به عنوان تجلیگاه باورهای دینی، هویت فرهنگی و ارزشهای تمدنی مسلمانان شناخته میشود. این نوع معماری بازتابدهندهٔ پیوند میان ایمان، انسان، طبیعت و زندگی است و در هر دورهای با تأثیر از شرایط فرهنگی و اقلیمی سرزمینهای اسلامی، ویژگیهای خاص خود را یافته است.[۱]
پیدایش و گسترش
پیدایش هنر و معماری اسلامی غالباً با فتوحات مسلمانان پس از درگذشت پیامبر اسلام در سال ۶۳۲ میلادی (۱۱ هجری قمری) مرتبط دانسته میشود. گسترش سرزمینهای اسلامی موجب آمیزش فرهنگها و شکلگیری سبکی تازه در هنر و معماری شد که در آن عناصر ایرانی، رومی و بیزانسی در چارچوب جهانبینی اسلامی معنا یافتند.[۲]
نخستین شکوفایی معماری اسلامی با روی کار آمدن سلسلهٔ اموی در سال ۴۱ هجری قمری همزمان بود. انتقال مرکز خلافت از مدینه به دمشق باعث آشنایی مسلمانان با هنر ایران و روم شد و بناهایی چون قبهالصخره، مسجد جامع دمشق، صرالامره و کاخ المشتی از شاهکارهای این دوره بهشمار میآیند.[۳]
در دورهٔ عباسی، با انتقال پایتخت به عراق (بغداد)، شیوهای هنری با الهام از عناصر ساسانی شکل گرفت و تأثیر معماری ایرانی در بناهای مذهبی و غیرمذهبی آشکار شد.[۴]
مفهوم و اهداف معماری اسلامی
در اندیشهٔ اسلامی، معماری تنها ساختن فضا نیست، بلکه تلاشی است برای آشکار ساختن ارزشها و حقایق الهی. هدف از معماری اسلامی آن است که انسان را در مسیر تحقق فلسفهٔ خلقتش بر زمین یاری دهد و یاد خدا را در همه جا زنده نگه دارد.[۵]
به گفتهٔ پژوهشگران، این نوع معماری «تجلی ایمان» است؛ یعنی تجسمی از رابطهٔ میان خدا، انسان و جهان.[۶]
اصول معماری اسلامی
۱. توحید
اصل بنیادین در معماری اسلامی، باور به یگانگی خداوند است. این اصل در همهٔ وجوه زندگی مسلمانان، از جمله معماری شهرها، بازتاب دارد. در شهرهای اسلامی، وحدت در زبان، فرهنگ، و نشانههایی چون مساجد، بازارها و اماکن مذهبی قابل مشاهده است. این وحدت فرهنگی از قرآن، به عنوان منبع الهام اصلی، سرچشمه میگیرد.[۷]
۲. اخلاص
در معماری اسلامی، همه چیز باید برای خدا و با نیت خالصانه انجام شود. آب و نور، دو عنصر نمادین در این راستا هستند؛ آب نشانهٔ پاکی و نور نماد خلوص است. در بناهای اسلامی، نور در گردش است و سازهها اغلب رو به آسمان دارند تا یادآور پیوند انسان با خالق باشند. گنبدها و قوسها با نوکهای تیز خود اشاره به سوی آسمان دارند.[۸]
۳. علم
در قرون چهارم و پنجم هجری، مسلمانان در علوم مختلف از جمله ریاضیات و هندسه پیشرفت چشمگیری داشتند و این دانش را در معماری به کار گرفتند. هندسه بهعنوان ایدئولوژی معماری اسلامی شناخته میشود؛ زیرا ساختار بسیاری از تزئینات، گرهها و طرحهای سطوح بناها بر پایهٔ قواعد هندسی بنا شده است.[۹]
۴. حجاب یا حیا
رعایت حریم خصوصی و درونگرایی از ویژگیهای مهم معماری اسلامی است. خانهها معمولاً بهصورت درونگرا و پیرامون حیاط مرکزی ساخته میشدند تا حجاب و حریم خانواده حفظ شود. در مقابل، بناهای عمومی مانند کوشکها ساختاری برونگرا داشتند. این تقسیمبندی ریشه در ارزشگذاری به حرمت زندگی شخصی و عزت نفس دارد.[۱۰]
۵. اقتصاد
قرآن کریم اسراف را نکوهش کرده است. از اینرو، معماران مسلمان در ساختوساز اصل صرفهجویی را رعایت میکردند. مصالح متناسب با نیاز و کاربری بنا انتخاب میشد و از احداث فضاهای بیفایده یا تزئینات افراطی پرهیز میگردید.[۱۱]
۶. عبادت و احترام
در اندیشهٔ اسلامی، عبادت نیازی فطری است و هر فرد میتواند بدون واسطه با خدا ارتباط بگیرد. از اینرو، فضاهای معماری نیز باید ساده، پاک و الهامگرفته از مساجد باشند. حتی در طراحی فضاهای خدماتی مانند آبریزگاهها و وضوخانهها، اصول طهارت و احترام رعایت میشود.[۱۲]
۷. ذکر
یاد خدا در معماری اسلامی حضوری دائمی دارد. کتیبههای قرآنی و اسماء الهی در گنبدها، ایوانها و طاقها نقش میبندند. برای این منظور، خط کوفی بنایی ابداع شد که با ابعاد آجر هماهنگی دارد. معماران مسلمان که اغلب فقیه نیز بودند، آیات و ادعیهٔ مناسب را برای تزئین انتخاب میکردند.[۱۳]
در برخی بناها مانند گلدستهها، آیات قرآن بهمنظور حفاظت از بنا در برابر حوادث طبیعی نقش میشد.[۱۴]
نمادها در معماری اسلامی
نمادگرایی بخش جداییناپذیر از هنر و معماری اسلامی است. گنبد، طاق، محراب، حوض، آینه، شمسه، کتیبه و حتی طاووس از جمله نمادهای پرکاربرد در بناهای اسلامی هستند.[۱۵]
در نگاه عرفانی، گنبد نماد حرکت از کثرت به وحدت است و طاق درون آن نمادی از مسیر انسان به سوی کمال. محراب نیز یادآور انسان کامل و امام جماعت است که مردم را در مسیر حقیقت هدایت میکند.[۱۶]
نور و رنگ در کاشیکاری گنبدها استعارهای از آسمان و تجلی آیهٔ ۳۵ سورهٔ نور هستند. همچنین، حجمها کروی روی گنبدها نمادی از سیر انسان از عالم کثرت به مقام وحدت الهیاند.[۱۷]
هماهنگی و وحدت در فرم
در معماری اسلامی، وحدت در همهٔ اجزا قابل مشاهده است. این وحدت در قالب تقارن، تناسب، توازن، تعادل، توافق، تطابق، تشابه، تجانس، تناظر و تساوی نمود مییابد. رعایت این هارمونیها سبب میشود که اثر هنری به هنر اسلامی نزدیک شود و روح توحید را در کالبد فضا به نمایش بگذارد.[۱۸]
ویژگیهای منطقهای
در مناطق مختلف اسلامی، سبکها و شیوههای محلی نیز در معماری اسلامی تأثیر گذاشتهاند. بهعنوان مثال، کاخ اعظم دمشق نمونهای از معماری «ابلق» در قرن هجدهم میلادی است که از سنگ سفید و آجر قهوهای ساخته شده و ریشه در جنوب سوریه دارد.[۱۹] در افغانستان نیز مسجد عباسی شهر بلخ، مربوط به قرن سیزدهم میلادی، از کهنترین بناهای اسلامی است که دارای گنبدی بر پایهٔ مربع و تزیینات گچبری شبیه معماری سامراست.[۲۰]
پانویس
ارجاعات
- ↑ اقتصادی، ریحانه. *نمادهای معماری اسلامی*. مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان، ص۳.
- ↑ رابرت هیلنبرند، ترجمه اردشیر اشراقی. *هنر و معماری اسلامی*. تهران، ص۱۱.
- ↑ محمدیوسف کیانی. *تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی*. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی، ۱۳۷۴، ص۳.
- ↑ همان، ص۴.
- ↑ اقتصادی، ریحانه. همان، ص۳.
- ↑ گرامر و دیگران، ترجمه اکرم قیطاسی. *معماری اسلامی*. انتشارات سوره مهر، ۱۳۹۱.
- ↑ اقتصادی، ریحانه، ص۱۲.
- ↑ همان، ص۱۶.
- ↑ همان، ص۲۰.
- ↑ همان، ص۲۳.
- ↑ همان، ص۲۷.
- ↑ همان، ص۳۲.
- ↑ همان، ص۳۷.
- ↑ همان، ص۳۸.
- ↑ همان. ص 40
- ↑ عرفانیان، سید جلال و اربابیان، سید روحالله. *توسعه مدیریت شهری از منظر تمدن ایرانی اسلامی*. تهران، تابستان ۱۳۹۶، ص۴۷.
- ↑ همان، ص۵۰.
- ↑ اقتصادی، ریحانه، ص۱۴.
- ↑ اندرو پترسون، ترجمه ابوالفضل مروتی. *فرهنگ واژگان معماری اسلامی*. تهران: میعاد اندیشه، ۱۳۹۷. ص 77
- ↑ همان. ص 80
منابع
۱. اقتصادی، ریحانه. نمادهای معماری اسلامی. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان، ۱۳۹۰.
۲. هیلنبرند، رابرت. ترجمهٔ اردشیر اشراقی. هنر و معماری اسلامی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۲.
۳. گرامر، اولگ و دیگران. ترجمهٔ اکرم قیطاسی. معماری اسلامی. تهران: انتشارات سوره مهر، ۱۳۹۱.
۴. کیانی، محمدیوسف. تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم انسانی، ۱۳۷۴.
۵. عرفانیان، سید جلال و اربابیان، سید روحالله. توسعه مدیریت شهری از منظر تمدن ایرانی–اسلامی. تهران: پژوهشکده توسعه علوم انسانی، تابستان ۱۳۹۶.
۶. پترسون، اندرو. ترجمهٔ ابوالفضل مروتی. فرهنگ واژگان معماری اسلامی. تهران: انتشارات میعاد اندیشه، ۱۳۹۷.
۷. ملکی چرکوانی، مرتضی. جستاری در معماری اسلامی. تهران: نشر رویان پژوه، ۱۳۹۰.
۸. کورئا، چالز و سراجالدین، مونا. ترجمهٔ مهدی نیکفرجام. معماری و هویت: بررسی معماری در فرهنگهای اسلامی. تهران: انتشارات اندیشه حسان، ۱۳۹۹.
۹. باقریان، محمد صابر. روش تحقیق در معماری. قزوین: دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره)، ۱۳۷۶.
-Jerusalem-Temple_Mount-Dome_of_the_Rock_(SE_exposure).jpg){kind=link}