مسجدالاقصی

مسجدالقصی

مسجدالاقصی، مجموعه‌ای واقع در بخش قدیمی شهر اورشلیم، در نقطهٔ پایانی سفر محمد در واقعهٔ اسراء قرار دارد و نخستین قبله و سومین مکان مقدس در آیین اسلام به‌شمار می‌رود. این مجموعه، افزون بر اهمیت مذهبی، از نظر معماری و تاریخی نیز ارزش فراوانی دارد. با این حال، به دلیل ادامهٔ درگیری‌ها و آسیب‌های ناشی از مناقشات سیاسی و نظامی در منطقه، این میراث فرهنگی در معرض خطر قرار گرفته است.نام مسجدالقصی در آیهٔ اول سورهٔ اسراء ذکر شده است.

مسجدالقصی در لغت

مسجد اقصی . [م َ ج ِ دِ اَ صا] (اِخ) مسجد الاقصی. المسجد الاقصی. اسم بیت‌المقدس که مسجدی است در شام. (غیاث) (آنندراج). جامعی است در قدس در کنار جامع عمر. (از اقرب الموارد). مسجد بیت‌المقدس. مسجد بیت‌المقدس. جامعی است بزرگ در جنوب قبةالصخرة، ولیدبن عبدالملک در فاصلهٔ سالهای ۷۰۵ تا ۷۱۵ م. آن را بساخت. از اماکن بسیار مقدس مسلمین است.

تاریخچه

مسجدالاقصی، یکی از اماکن مقدس در تاریخ ادیان ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) است که در سرزمین شام و شهر بیت‌المقدس واقع شده است. بنابر شواهد تاریخی، داوود نخستین بار در محل این مجموعه اقدام به احداث معبدی نمود و سلیمان آن را تکمیل کرد. در آن دوره، این شهر با نام‌های اورشلیم یا یوروشالاییم شناخته می‌شد. واژهٔ «اورشلیم» ترکیبی از دو واژهٔ عبری «اور» به معنای آتش، روشنایی و مقدس، و «شلیم» به مفهوم شهر، صلح یا سلامتی است. بعدها این مکان با نام‌هایی چون ایلیاء (شهر خدا) و در زمان یهودیان با عنوان بیت‌هامیکداش (خانهٔ مقدس) نیز خوانده می‌شد. نام «ایلیاء» تا زمان ظهور اسلام بر شهر باقی ماند و به‌تدریج نام‌هایی نظیر بیت‌المقدس، بیت‌القدس، قدس شریف و مدینهٔ مقدس نیز به کار گرفته شدند.

مسجدالاقصی در هر دوره، متناسب با نام شهر و خاستگاه خود، تغییر نام داده و اسامی متفاوتی را تجربه کرده است. از جملهٔ این اسامی می‌توان به معبد اورشلیم، معبد ایلیاء و بقعهٔ ایلیاء اشاره کرد.مسجدالاقصی پیش از دوران خلافت عبدالملک بن مروان و پسرش، ولید بن عبدالملک (دو حاکم بنی‌امیه)، توسعهٔ چندانی نیافته بود و در آن زمان به «حرم قدسی شریف» معروف بود. در سال ۶۹۱ میلادی، عبدالملک بن مروان، مسجدالاقصی را در مساحت کنونی آن توسعه داد و مهم‌ترین بنای آن، یعنی قبةالصخره، را احداث نمود.

ارزش و فضیلت

مسجدالاقصی تا پیش از واقعهٔ تغییر قبله در سال دوم هجری قمری، به عنوان قبلهٔ نخستین مسلمانان شناخته می‌شد.از این رو، برخی از شیعیان ایرانی در دورهٔ قاجار و پهلوی، در جریان سفر حج (یا به صورت مجزا)، اماکن مذهبی بیت‌المقدس، از جمله مسجدالاقصی، را نیز زیارت می‌کرده‌اند.در منابع حدیثی، مسجدالاقصی در کنار مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجد کوفه،

بازسازی مسجدالقصی

تصویری از مسجدالاقصی در شعله‌های آتش (۳۰ مرداد ۱۳۴۸)

مسجدالاقصی در طول تاریخ و در دوره‌های مختلف، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. حکومت‌هایی چون عباسیان، فاطمیان، ایوبیان و عثمانیان از جملهٔ حاکمان تأثیرگذاری هستند که در امر بازسازی این بنا دخیل بوده‌اند. لازم است ذکر شود که منصور دوانیقی (حکومت: ۱۳۶–۱۵۸ق) نیز در این زمینه سهمی داشته است.

آتش‌سوزی مسجدالقصی

۲۱ اوت (برابر با سی ام مرداد ماه) یادآور سالگرد آتش‌سوزی عمدی مسجدالاقصی در سال ۱۹۶۹ میلادی است، که این روز همچنین به عنوان روز جهانی مسجد نیز نام‌گذاری شده است. رخی تحلیلگران، آتش‌سوزی مسجدالاقصی در سال ۱۹۶۹ میلادی را از پیامدهای جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل (۱۹۶۷ م / ۱۳۴۶ ش) می‌دانند. این جنگ که منجر به شکست اعراب و تصرف مناطقی همچون نوار غزه و بلندی‌های جولان توسط اسرائیل شد، تأثیری عمیق بر ساختار قدرت منطقه‌ای و گفتمان صهیونیسم و یهودیت ایجاد کرد.

آتش‌سوزی مسجدالاقصی در تاریخ ۳۰ مرداد ۱۳۴۸ خورشیدی (۲۱ اوت ۱۹۶۹ میلادی) توسط دنیس روهان، شهروند یهودی استرالیاییتبار با گرایش‌های متعصبانه، به وقوع پیوست. این واقعه به سرعت با ادعاهایی جدی مبنی بر همکاری کامل نهادها و سازمان‌های اسرائیلی در آن روز همراه شد. این شواهد، که از جمله شامل دستور شهرداری رژیم صهیونیستی برای قطع آب مسجدالاقصی در روز حادثه و تأخیر در اعزام ماشین‌های آتش‌نشانی اسرائیلی تا زمان فروکش کردن شعله‌های آتش بود، به تقویت این دیدگاه انجامید که این اقدام ممکن است توسط خود دولت اسرائیل برنامه‌ریزی شده و روهان تنها به عنوان عامل اجرایی عمل کرده باشد.

پنجره‌ها: در مجموع ۴۸ پنجرهٔ مسجد تخریب گردیدند.

سوره اسرا، آیه ۱
ترجمه:منزّه است آن [خدایی] که بنده‌اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الاقصی-که پیرامون آن را برکت داده‌ایم- سیر داد، تا از نشانه‌های خود به او بنمایانیم، که او همان شنوای بیناست

واکنش‌های سیاسی و نتایج همایش اسلامی

اولین و مهم‌ترین واکنش سیاسی از سوی روح‌الله خمینی صورت پذیرفت. ایشان ضمن محکومیت این اقدام، عملکرد فریبکارانهٔ محمدرضا پهلوی را نیز مورد انتقاد قرار دادند؛ زیرا شاه پس از این واقعه، با اعلام تقبل هزینهٔ تعمیر مسجد، تلاش کرد واکنشی رسمی از خود نشان دهد. به دنبال این حادثه، نشستی با شرکت سران کشورهای اسلامی تشکیل گردید که محمدرضا پهلوی به عنوان اولین سخنران در آنجا به ایراد نطق پرداخت. در این همایش، موضوع آتش‌سوزی بررسی شد و به پیشنهاد شاه، حسن پادشاه مراکش به ریاست اجلاس برگزیده شد. با این حال، این نشست دارای نتایج سیاسی قابل توجهی بود: در همین چارچوب، طرفداران رویکردهای مبارزهٔ سیاسی در قبال مناقشهٔ اسرائیل، موفق شدند کشورهایی مانند مصر به رهبری جمال عبدالناصر و سوریه به رهبری حافظ اسد، که بر لزوم اقدامات عملی علیه رژیم صهیونیستی تأکید داشتند، را منزوی سازند.

۱. موضع‌گیری روح‌الله خمینی و نقد کنفرانس رباط

ایشان ضمن محکومیت شدید عمل آتش‌سوزی، دو محور اصلی را هدف انتقاد قرار دادند

تقبیح عملکرد شاه: ایشان به صراحت عمل فریبکارانه شاه را نیز تقبیح کردند؛ چرا که شاه پس از حادثه، قصد داشت با پیشنهاد تقبل هزینه تعمیر، ابعاد جنایت را کم‌اهمیت جلوه دهد.

انتقاد از کنفرانس اسلامی رباط: روح‌الله خمینی نسبت به نتایج کنفرانس سران کشورهای اسلامی که متعاقب این حادثه تشکیل شد، موضعی قاطع گرفتند.

استراتژی آزادسازی: در رویکردی استراتژیک، ایشان تأکید کردند که تا زمانی که فلسطین اشغال‌شده آزاد نشده است، مسلمانان نباید مسجدالاقصی را تجدید بنا کنند. هدف از این موضع این بود که «بگذارند جنایت صهیونیسم همواره در برابر چشمان مسلمانان مجسم باشد و مایهٔ حرکتی برای آزادی فلسطین شود.»

۲. واکنش غلامرضا سعیدی بیرجندی و تأثیر فرهنگی

غلامرضا سعیدی بیرجندی نیز از جمله علمایی بودند که به این حادثه واکنش نشان دادند. واکنش ایشان نه تنها در قالب محکومیت سیاسی بود، بلکه دارای یک بُعد فرهنگی-رسانه‌ای عمیق نیز بود

تألیف اثر محوری: ایشان کتابی با عنوان «فریاد فلسطین و حریق مسجدالاقصی» را به نگارش درآوردند که به عنوان یکی از کارهای بزرگ سیاسی و فرهنگی ایشان به‌شمار می‌آید.

محتوای کتاب: این اثر حاوی مباحث مهمی نظیر «آرزوهای خطرناک اسرائیل و آتش‌سوزی مسجدالاقصی» بود.

برنامه‌ریزی روز جهانی: این واقعه توسط کنفرانس اسلامی به عنوان «روز عزا» و در پی آن، به نام «روز اقصی» نامگذاری شد.

خامنه ایی نیز از روحانیون دیگری بودند که در آن زمان حادثه مسجدالقصی را محکوم کردند. هدایت الله بهبودی در (شرح اسم) و در بیان خاطرات ایشان در آن سال و ماه‌ها بعد از حادثه مسجدالقصی آورده است: (در آن زمان که شش ماه از آتش گرفتن مسجدالقصی می‌گذشت، روحیه مسلمانان بیش از بیش جریحه دار بود. یکی از جملات پایانی خامنه ایی این بود:(آقایان! جهاد در ایران واجب است… خدا قیام حسینی را در کالبد ما جایگزین کند.)برخی از حاضران در مسجد الجواد، آقایان مهدی بازرگان، سید محمود طالقانی، مهندس تاج، مهندی سده ای، مرتاضی، مرتضایی، دکتر حائری یزدی بودند).

یکی از چهار مسجد بافضیلت (مساجد اربعه) دانسته شده است. فضیلت نماز گزاردن در مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجدالاقصی برابر با هزار نماز در دیگر مساجد دانسته شده است.