اتانازی

اتانازی یا مرگ از روی ترحم از مباحث مهم اخلاق پزشکی و فلسفهٔ حقوق است که بیانگر تعارض میان آزادی فردی و کرامت انسانی است.

واژه‌شناسی

واژهٔ اتانازی (Euthanasia) در فارسی به معنای کشتن بدون دردِ بیماری است که از رنج یا بیماری لاعلاجی رنج می‌برد. این مفهوم به دو نوع اصلی یعنی اتانازی فعال و اتانازی غیرفعال تقسیم می‌شود.پزشک در اتانازی فعال به صورت مستقیم به زندگی بیمار پایان می‌دهد، و پزشک یا هر فردی که عهده‌دار بهبود بیماری بیمار است، ادامهٔ درمان را متوقف می‌کند؛ خواه این توقف با رضایت بیمار انجام شود و خواه بدون رضایت او صورت بگیرد.

آتانازی در لغت و اصطلاح

«اتانازی» (Euthanasia) در فارسی به معنای کشتن بدون دردِ فردی است که، از بیماری یا رنج غیرقابل‌تحملی رنج می‌برد تا از عذاب او کاسته شود. این واژه در زبان عربی نیز به صورت واژه‌هایی چون «الموت الرحيم» و «القتل الرحيم» استفاده می‌شود.  این مفهوم در یک تقسیم بندی کلی به دو دسته (آتانازی فعال و آتانازی غیرفعال) تقسیم می‌شود: زمانی‌که پزشک یا شخص دیگری به صورت مستقیم (مثلاً دارو) به زندگی بیمار پایان دهد، آتانازی فعال اتفاق می‌افتد و زمانی‌که پزشک از ادامه درمان یا تلاش برای حفظ حیات بیمار لاعلاج خودداری می‌شود آتانازی غیر فعال نامیده می‌شود. هر یک از این دو نوع ممکن است با رضایت بیمار (داوطلبانه) یا بدون رضایت او (غیرداوطلبانه) صورت بگیرد.

انواع اتانازی

اتانازی از دیدگاه اخلاقی و حقوقی اقسام گوناگونی دارد؛ اما تفاوت اصلی میان آن ها (یعنی آتانازی فعال و منفعل) در نحوه پایان دادن به زندگی بیمار است. در اتانازی فعال، اقدامات مستقیم برای مرگ فرد انجام می‌شود. در حالی‌که در نوع منفعل، درمان بیمار متوقف می‌شود تا مرگ به شکل طبیعی انجام شود. به بیان دیگر، در نوع اول مرگ ایجاد می‌شود و در نوع دوم اجازه مرگ داده می‌شود.

نظر مراجع دینی

سید علی خامنه‌ای در پاسخ به این سوال که آیا افراد مبتلا به بیماری های لاعلاج که امیدی به بهبودی آنها نیست و درد بسیاری را تحمل می کنند، مجاز به “مرگ خوب” هستند؟ بدین شکل که اطرافیان به مرگ آسان و بدون درد او کمک کنند؟ پزشکان در قبال این درخواست چه وظیفه ای دارند؟ گفته است که مجاز نیست و نباید درخواست را پذیرفت. سید علی سیستانی و ناصر مکار شیرازی نیز از فقیهان شیعه بودند که این دیدگاه را تکرار کرده‌اند.

استدلال موافقان و مخالفان

موافقان اتانازی یا مرگ از روی ترحم، معتقدند که بیماران به دلیل رنج شدید بیماران درمان‌ناپذیر، سنگینی بار جسمی و عاطفی آنان بر خانواده و جامعه و به‌ویژه حق فرد در تصمیم‌گیری درباره زندگی و مرگ خود؛ حقی در چارچوب «خودمختاری بیمار» برای آنان محقق می‌شود که بر اساس آن می‌توانند در مورد زندگی خود، تصمیم بگیرند. با این حال، منتقدان آتانازی تأکید دارند که حفظ حیات از اصول بنیادین اخلاق پزشکی است و وظیفه پزشک، حتی در اوج درد و رنج بیمار، پایان دادن به زندگی او نیست. هرچند کم کردن رنج بیمار، ارزشمند است، اما تبدیل اتانازی به راه‌حل اخلاقی می‌تواند پیامدهای خطرناکی همچون: ترویج ناامیدی در بیماران، ترس از مرگ تحمیلی در سالمندان و ناتوانان، و تضعیف اعتماد عمومی به جامعه پزشکی را به همراه داشته باشد. به عبارت دیگر، تمرکز بیش از حد بر خودمختاری فردی، اگر با ارزش زندگی و کرامت انسانی همراه نباشد، ممکن است اخلاق پزشکی را از مسیر انسان‌محور و مسئولانه خود دور کند. تعادل میان حق فرد برای انتخاب و وظیفه جامعه در پاسداشت حیات، نقطه حساس و قابل‌تأمل در این بحث است.