کاربر:ملک/صفحه تمرین

شرح عبارت «و النهی عن شرب الخمر تنزیهاً عن الرجس» در خطبه فدکیه فاطمه زهرا

باغ فدک

خُطبه فدکیه یا خطبة لُمَّة، حضرت فاطمه زهرا در مسجدالنبی، در اعتراض به غصب فدک و دفاع از حق خلافت علی بن ابی‌طالب ایراد شد و مسلمانان را به‌خاطر سکوت در مقابل ستم به اهل‌بیت سرزنش کرد، خطبه مجموعه‌ای از معارف، در زمینه‌های خداشناسی، معادشناسی، نبوت و بعثت پیامبر اسلام، عظمت قرآن، ولایت و فلسفه برخی از احکام را دربردارد.

زندگی
نام‌ها و القاب · زندگی زناشویی · اختلاف مالی فاطمه با خلافت · خطبه فدکیه · رویداد خانهٔ فاطمه · درگذشت
در قرآن
سوره انسان · سوره قدر · سوره کوثر · آیه مباهله · آیات نور · آیه تطهیر · آیه مودت · آیه اطعام
جای‌ها
در مکه	محله بنی‌هاشم · شعب ابی‌طالب
در مدینه	بقیع · بیت‌الاحزان · درخت کنار · روضه نبوی · سقیفه · مسجد النبی
در شمال حجاز	فدک
افراد
خانواده	محمد · خدیجه · علی
فرزندان	حسن · حسین · زینب · ام‌کلثوم · محسن
همراهان	فضه · ام ایمن · اسماء  · سلمان
دیگران	قنفذ · مغیره · عمر · ابوبکر
آثار
خطبه فدکیه · خطبه عیادت · دعای نور · مصحف فاطمه · لوح فاطمه
مرتبط
تسبیحات فاطمه · رویداد مباهله · ایام فاطمیه

رشد روحی و امنیت اجتماعی "نهی از شرب الخمر" در خطبه فدکیه

امنیت روحی و رشد معنوی

محمود شریفی می نویسد: مسأله ميگسارى و شرابخوارى يكى از آفات ديرين زندگى انسان است و شراب دشمن ديرينه و پر كينه بشر.اسلام زندگيساز كه راه رهائى انسان است و ضامن جسم و جان افراد و ايجاد نظام برتر در روابط اجتماعى، براى پاسدارى از سلامت و سعادت فرد و جامعه بهترين رهنمودها و متقن ترين قوانين را ارائه داده است،فاطمه زهرا با بیان عبارت «وَ اَلنْهی عَنْ شُرْبِ الْخَمْرِ تَنْزِیهاً عَنِ الرِّجْس» در خطبه فدکیه، بین مهاجر وانصار، نه تنها از منظر فقهی بلکه از منظر تربیتی-روایی، نحوه تعیین مسیر رشد معنوی انسان را روشن می‌کنند. واژه «تنزیهاً عن الرجس» به معنای پاکسازی از پلیدی‌ها است و «رجس» تنها محدود به پلیدی‌های مادی نیست بلکه شامل گناه، دشمنی و کینه نیز می‌شود. در کلام فاطمه زهرا، بر پاکسازی درونی (روحی) از تمامی پلیدی‌ها تأکید دارد. امنیت روحی تنها در سایه دوری از گناهان محقق می‌شود. همان‌گونه که در قرآن آمده: «إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»

این نهی تغییری بنیادین در نگرش فردی و اجتماعی ایجاد می‌کند تا انسان بتواند با تمرکز و صفای باطن به سوی کمال معنوی گام بردارد. جعفربن محمد در تفسیر این آیه می‌فرمایند: «شرابخوار خدا را همانند كسى كه بت پرست است ملاقات مى كند،»

این تشبیه نشان می‌دهد که نهی از شراب تنها به پیامدهای مادی محدود نیست، بلکه آثار معنوی و روحانی مخربی دارد. روایات همچنین به «امّ الخبائث» t بودن شراب اشاره می‌کنند که بر اثرات گناه و پلیدی‌های ناشی از مصرف می‌افزاید. از منظر تربیتی، این نگرش نشان می‌دهد که احکام الهی به‌مثابه ابزارهای تربیتی‌اند تا انسان به تعالی معنوی برسد و جامعه نیز از آثار مخرب مصرف مواد دور بماند. در این راستا، گرچه نمونه‌های معاصر می‌تواند به بیان اثرات اجتماعی و روانی اشاره کند، اما باید با استناد به منابع روایی و فقهی معتبر پشتیبانی شود.

امنیت جسمی و اجتماعی

مصباح یزدی در شرح خطبه فدکیه بیان می کند که «خداوند براي سلامت بدن دستوراتي داده است از جمله: منع از مسکرات است. قرآن مي‌فرمايد: «وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخيلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَراً وَ رِزْقاً حَسَناً» ما خرما و انگور را براي شما قرار داديم ولي شما در اثر پيروي از شيطان می کنید. مصرف مسکرات به بدن ضرر و عقل را ضايع مي‌کند و جامعه را ناامني مي‌کند. روح و بدن سالم وسيله‌اي است که خدا براي رشد و کمال در انسان قرار داده است و دستور داده که با سوء استفاده از نعمت‌هاي الهي روح و بدنتان را فاسد نکنيد؛ (تَنْزِيهاً عَنِ الرِّجْسِ). فاطمه زهرا نیز با تاکید بر این دستور مهم در این خطبه به حفظ کرامت انسانی و سلامت جسمی انسجام جامعه اشاره می‌کنند. وقتی از مصرف شراب پرهیز می‌شود، آسیب‌های جسمی و روانی کاهش می‌یابد. در چنین بستری، ارتباط بین سلامت جسم و رشد معنوی روشن می‌شود. مصرف مشروبات به لحاظ جسمی و روحی، هم سلامت فرد را تهدید می‌کند و هم پیوندهای اجتماعی را تضعیف می‌نماید؛ که این نکته در روایاتی مانند غررالحکم و دیگر متون اهل‌البیت نیز بازتاب دارد. در دنیای امروز، با وجود تبلیغات گسترده برای مواد مخدر و نوشابه‌های الکلی با نام‌های فریبنده، این خطبه به‌عنوان چراغی راهگشا برای نسل جوان مطرح است تا با فهم علت‌های حکمت‌آمیز احکام، جامعه‌ای سالم و پایدار بنا کنند. در این چارچوب، فهم دقیق از مفهوم «تنزیهاً عن الرجس» به ما کمک می‌کند تا نه تنها به دنبال محدودیت‌های خشک نباشیم، بلکه به کارکرد تربیتی و هدایت‌گر احکام الهی توجه کنیم.

پانویس

منابع

• دانشنامه، پیامبر و اهل بیت، فاطمه زهرا، اهمیت کتاب اللّه و اسرار و فلسفه احکام، https://noo.rs/az13l
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ناشر: دارالاحیاء تراث العربی، کتابخانه دیجیتال قائمیه.
• پایگاه اطلاع رسانی آثار آیت الله مصباح یزدی، شرح خطبه فدک.