ابنتیمیه: تفاوت میان نسخهها
(صفحهای تازه حاوی «'''ابنتیمیه''' (درگذشته ۱۳۲۸ میلادی) از متفکران حنبلی اواخر قرون وسطی بود که نقد او بر علم کلام و فلسفه نسبت به متفکران پیشین رادیکالتر بود. == زندگی == ابنتیمیه (درگذشته ۱۳۲۸ میلادی) از متفکران حنبلی اواخر قرون وسطی بود که نقد او بر ...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''ابنتیمیه''' (درگذشته ۱۳۲۸ میلادی) از متفکران [[حنبلی]] اواخر قرون وسطی بود که نقد او بر [[علم کلام]] و [[فلسفه]] نسبت به متفکران پیشین رادیکالتر بود. | '''ابنتیمیه''' (درگذشته ۱۳۲۸ میلادی) از متفکران [[حنبلی]] اواخر قرون وسطی بود که نقد او بر [[علم کلام]] و [[فلسفه]] نسبت به متفکران پیشین رادیکالتر بود. ابن تیمیه از اندیشمندان برجسته و در عین حال پرجدل سدههای میانهٔ اسلام بود که با بسیاری از [[فرق اسلامی]] مخالفت کرد و آثار زیادی از خود بر جای گذاشت. او با ظاهرگرایی، [[نقد صوفیه]]، و رد زیارت قبور، تأثیر زیادی بر سلفیه و جریان وهابی داشت. اثر معروفش ''منهاج السنه'' حاوی نقدهایی شدید به شیعه است که نادرستی بسیاری از آنها از منظر تاریخی و عقیدتی مورد انتقاد قرار گرفته است. زمینههای سیاسی همچون تقابل دولت ممالیک و ایلخانان نیز در مواضع او نقش داشتهاند. | ||
== نام و نسب == | |||
احمد بن عبدالحلیم، مشهور به ابنتیمیه بود. از خاندان ابنتیمیه، افراد دیگری نیز با همین لقب شناخته میشوند؛ از جمله [[فخرالدین ابوعبدالله محمد بن ابیالقاسم حرانی]]، خطیب و واعظی که بین سالهای ۵۴۲ تا ۶۲۱ هجری میزیست و دارای آثار تفسیری، فقهی و خطبی متعددی بود.<ref>{{پک|اختری|۱۳۹۰|ک=دایرهالمعارف جامع اسلامی|ف=ابنتیمیه}}</ref> | |||
== زندگی == | == زندگی == | ||
ابنتیمیه | ابنتیمیه از چهرههای بحثبرانگیز در تاریخ [[اندیشه اسلامی]] بود. وی تحصیلات خود را در [[بغداد]] کامل کرد و بیشتر به تدریس [[تفسیر قرآن|تفسیر]] پرداخت. با آنکه بیان و استدلال او نزد بسیاری روان و قانعکننده بهنظر میرسید، اما بهسبب صراحت در مجادلات علمی، مخالفت علما و پیروان مذاهب دیگر را برانگیخت.<ref>{{پک|اختری|۱۳۹۰|ک=دایرهالمعارف جامع اسلامی|ف=ابنتیمیه}}</ref> او از متفکران [[حنبلی]] اواخر قرون وسطی بود که نقد او بر [[علم کلام]] و [[فلسفه]] نسبت به متفکران پیشین رادیکالتر بود. او نهتنها به مخالفت با برخی استدلالهای متکلمان پرداخت، بلکه مبنای اصلی علم کلام را زیر سؤال برد.<ref>{{پک|leaman|2008|ک=Classical Islamic Theology|ف=The developed kalam tradition|زبان=en|ص=۸۳}}</ref> وی فتوای [[اسلام و مغولان|جهاد با مغولان]] را صادر کرد و شخصاً در [[نبرد شقحب]] نیز شرکت داشت. در طول زندگی، چندین بار بهدلیل مخالفت با سیاستها یا دیدگاههای دینی حکام وقت، زندانی یا از صدور [[فتوا]] منع شد. در اواخر عمر، مدتی از تماس با مردم محروم گردید و تنها برادرش از او مراقبت میکرد. وی در دوران حبس به نگارش تفاسیر و رسائل مشغول بود، اما در نهایت حتی از نوشتن نیز بازداشته شد.<ref>{{پک|اختری|۱۳۹۰|ک=دایرهالمعارف جامع اسلامی|ف=ابنتیمیه}}</ref> | ||
== دیدگاههای ابنتیمیه == | == دیدگاههای ابنتیمیه == | ||
با وجود مخالفتهای گسترده، ابنتیمیه در میان عموم مردم محبوبیت زیادی داشت؛ چنانکه گفته شده در مراسم تشییع پیکرش، حدود ۲۰۰ هزار مرد و ۱۵ هزار زن شرکت کردند. او با [[اشاعره]]، [[فلاسفه]]، [[صوفیه]] و دیگر فرق اسلامی، بهجز [[سلفیه]]، به مخالفت پرداخت و بسیاری از دیدگاههای آنها را باطل دانست. در عقیده، به ظاهرگرایی گرایش داشت و تأویل آیات و احادیث را جایز نمیشمرد. همچنین [[زیارت قبور]] را [[بدعت]] میدانست؛ دیدگاهی که بعدها از مبانی فکری جریان [[وهابیت|وهابی]] شد.<ref>{{پک|اختری|۱۳۹۰|ک=دایرهالمعارف جامع اسلامی|ف=ابنتیمیه}}</ref> | |||
ابنتیمیه بهویژه مفهوم تعریف (حد) در [[فلسفه ارسطویی]] را رد کرد. در منطق ارسطویی، تعریف هر چیز بر اساس تمایز بین صفات ذاتی و صفات عرضی آن صورت میگیرد. اما ابنتیمیه استدلال کرد که این تمایز ساختگی است و نمیتوان بهطور قطعی بین ویژگیهای ضروری و غیرضروری اشیا تمایز قائل شد. اگر تعریف دقیق ممکن نباشد، پس امکان بحث الهیاتی نیز از بین میرود. او همچنین بهشدت با قیاس منطقی (سیلوگیسم) که در فلسفه و کلام بهعنوان پایهی استدلال استفاده میشد، مخالفت کرد. وی بر این باور بود که حتی اگر تعریف را بپذیریم، قیاس منطقی قادر به ارائهی نتایج غیرقابلانکار نیست.<ref>{{پک|leaman|2008|ک=Classical Islamic Theology|ف=The developed kalam tradition|زبان=en|ص=۸۳}}</ref> | ابنتیمیه بهویژه مفهوم تعریف (حد) در [[فلسفه ارسطویی]] را رد کرد. در منطق ارسطویی، تعریف هر چیز بر اساس تمایز بین صفات ذاتی و صفات عرضی آن صورت میگیرد. اما ابنتیمیه استدلال کرد که این تمایز ساختگی است و نمیتوان بهطور قطعی بین ویژگیهای ضروری و غیرضروری اشیا تمایز قائل شد. اگر تعریف دقیق ممکن نباشد، پس امکان بحث الهیاتی نیز از بین میرود. او همچنین بهشدت با قیاس منطقی (سیلوگیسم) که در فلسفه و کلام بهعنوان پایهی استدلال استفاده میشد، مخالفت کرد. وی بر این باور بود که حتی اگر تعریف را بپذیریم، قیاس منطقی قادر به ارائهی نتایج غیرقابلانکار نیست.<ref>{{پک|leaman|2008|ک=Classical Islamic Theology|ف=The developed kalam tradition|زبان=en|ص=۸۳}}</ref> | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۹: | ||
او همچنین منتقد شدید [[عرفان صوفیانه]] بود، زیرا آن را فراتر از حد مجاز در شناخت حقیقت میدانست. همانطور که ابنتیمیه با [[فلسفه اسلامی|فلسفه]] و [[علم کلام|کلام]] مخالفت میکرد، با جنبههایی از [[تصوف]] که به گمان او موجب [[بدعت]] و انحراف از متون مقدس میشد نیز بهشدت برخورد داشت.<ref>{{پک|leaman|2008|ک=Classical Islamic Theology|ف=The developed kalam tradition|زبان=en|ص=۸۳}}</ref> | او همچنین منتقد شدید [[عرفان صوفیانه]] بود، زیرا آن را فراتر از حد مجاز در شناخت حقیقت میدانست. همانطور که ابنتیمیه با [[فلسفه اسلامی|فلسفه]] و [[علم کلام|کلام]] مخالفت میکرد، با جنبههایی از [[تصوف]] که به گمان او موجب [[بدعت]] و انحراف از متون مقدس میشد نیز بهشدت برخورد داشت.<ref>{{پک|leaman|2008|ک=Classical Islamic Theology|ف=The developed kalam tradition|زبان=en|ص=۸۳}}</ref> | ||
== آثار == | |||
آثار متعددی ـ نزدیک به پانصد عنوان ـ به وی نسبت داده شده که بخشی از آنها هنوز باقی مانده است. یکی از مشهورترین آنها ''[[منهاج السنه]]'' است. کتاب ''منهاج السنه النبویة فی نقض الشیعة القدریة'' از آثار جنجالی منسوب به ابنتیمیه است که در آن به نقد تند کتاب ''[[منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة]]'' اثر [[علامه حلی]] (متوفی ۷۲۷ هجری) پرداخته شدهاست. در این اثر، دیدگاههایی به شیعه نسبت داده شده که نهتنها فاقد پشتوانهٔ علمی و تحقیقی است، بلکه در مواردی نقل قولهایی از منابع غیرموثق و تحریفشده ذکر شدهاند. حتی عنوان کتاب، یعنی انتساب شیعه به مذهب [[قدریه]]، نادرست است؛ چراکه بنابر روایات [[امامان شیعه]] و اقوال متکلمان [[شیعه دوازدهامامی|امامیه]]، باور شیعه منکر [[جبر و تفویض]] مطلق است و اصل «لا جبر ولا تفویض، بل [[امر بین امرین|أمر بین الأمرین]]» یکی از مبانی فکری شیعه محسوب میشود. دشمنی شدید دولت [[ممالیک مصر]] با [[ایلخانان]] مغول ایران که به تشیع گرایش یافته بودند، یکی از عوامل سیاسی مؤثر در مواضع ضدشیعی ابنتیمیه بهشمار میرود. نقل است که علامه حلی پس از دیدن این اثر گفته بود: «اگر سخن مرا درمییافت، پاسخ میدادم.»<ref>{{پک|اختری|۱۳۹۰|ک=دایرهالمعارف جامع اسلامی|ف=ابنتیمیه}}</ref> | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
نسخهٔ ۱۵ ژوئن ۲۰۲۵، ساعت ۰۳:۱۴
ابنتیمیه (درگذشته ۱۳۲۸ میلادی) از متفکران حنبلی اواخر قرون وسطی بود که نقد او بر علم کلام و فلسفه نسبت به متفکران پیشین رادیکالتر بود. ابن تیمیه از اندیشمندان برجسته و در عین حال پرجدل سدههای میانهٔ اسلام بود که با بسیاری از فرق اسلامی مخالفت کرد و آثار زیادی از خود بر جای گذاشت. او با ظاهرگرایی، نقد صوفیه، و رد زیارت قبور، تأثیر زیادی بر سلفیه و جریان وهابی داشت. اثر معروفش منهاج السنه حاوی نقدهایی شدید به شیعه است که نادرستی بسیاری از آنها از منظر تاریخی و عقیدتی مورد انتقاد قرار گرفته است. زمینههای سیاسی همچون تقابل دولت ممالیک و ایلخانان نیز در مواضع او نقش داشتهاند.
نام و نسب
احمد بن عبدالحلیم، مشهور به ابنتیمیه بود. از خاندان ابنتیمیه، افراد دیگری نیز با همین لقب شناخته میشوند؛ از جمله فخرالدین ابوعبدالله محمد بن ابیالقاسم حرانی، خطیب و واعظی که بین سالهای ۵۴۲ تا ۶۲۱ هجری میزیست و دارای آثار تفسیری، فقهی و خطبی متعددی بود.[۱]
زندگی
ابنتیمیه از چهرههای بحثبرانگیز در تاریخ اندیشه اسلامی بود. وی تحصیلات خود را در بغداد کامل کرد و بیشتر به تدریس تفسیر پرداخت. با آنکه بیان و استدلال او نزد بسیاری روان و قانعکننده بهنظر میرسید، اما بهسبب صراحت در مجادلات علمی، مخالفت علما و پیروان مذاهب دیگر را برانگیخت.[۲] او از متفکران حنبلی اواخر قرون وسطی بود که نقد او بر علم کلام و فلسفه نسبت به متفکران پیشین رادیکالتر بود. او نهتنها به مخالفت با برخی استدلالهای متکلمان پرداخت، بلکه مبنای اصلی علم کلام را زیر سؤال برد.[۳] وی فتوای جهاد با مغولان را صادر کرد و شخصاً در نبرد شقحب نیز شرکت داشت. در طول زندگی، چندین بار بهدلیل مخالفت با سیاستها یا دیدگاههای دینی حکام وقت، زندانی یا از صدور فتوا منع شد. در اواخر عمر، مدتی از تماس با مردم محروم گردید و تنها برادرش از او مراقبت میکرد. وی در دوران حبس به نگارش تفاسیر و رسائل مشغول بود، اما در نهایت حتی از نوشتن نیز بازداشته شد.[۴]
دیدگاههای ابنتیمیه
با وجود مخالفتهای گسترده، ابنتیمیه در میان عموم مردم محبوبیت زیادی داشت؛ چنانکه گفته شده در مراسم تشییع پیکرش، حدود ۲۰۰ هزار مرد و ۱۵ هزار زن شرکت کردند. او با اشاعره، فلاسفه، صوفیه و دیگر فرق اسلامی، بهجز سلفیه، به مخالفت پرداخت و بسیاری از دیدگاههای آنها را باطل دانست. در عقیده، به ظاهرگرایی گرایش داشت و تأویل آیات و احادیث را جایز نمیشمرد. همچنین زیارت قبور را بدعت میدانست؛ دیدگاهی که بعدها از مبانی فکری جریان وهابی شد.[۵]
ابنتیمیه بهویژه مفهوم تعریف (حد) در فلسفه ارسطویی را رد کرد. در منطق ارسطویی، تعریف هر چیز بر اساس تمایز بین صفات ذاتی و صفات عرضی آن صورت میگیرد. اما ابنتیمیه استدلال کرد که این تمایز ساختگی است و نمیتوان بهطور قطعی بین ویژگیهای ضروری و غیرضروری اشیا تمایز قائل شد. اگر تعریف دقیق ممکن نباشد، پس امکان بحث الهیاتی نیز از بین میرود. او همچنین بهشدت با قیاس منطقی (سیلوگیسم) که در فلسفه و کلام بهعنوان پایهی استدلال استفاده میشد، مخالفت کرد. وی بر این باور بود که حتی اگر تعریف را بپذیریم، قیاس منطقی قادر به ارائهی نتایج غیرقابلانکار نیست.[۶]
نظریه اسمیگرایی (نومینالیسم) ابنتیمیه
ابنتیمیه یک نومینالیست (اسمیگرا) بود، به این معنا که باور داشت مفاهیم کلی (مانند عدالت، انسانیت و ...) فقط نامهایی هستند که ما برای مجموعهای از اشیای خاص به کار میبریم و هیچ وجود مستقلی ندارند. او متکلمان، مشائیان، عرفا و اشراقیان را به این دلیل نقد میکرد که به نظر او، آنها این مفاهیم کلی را همچون موجوداتی واقعی در نظر میگرفتند. از نظر ابنتیمیه، باید به نقش خداوند در خلق جزئیات توجه کرد، نه اینکه تصور کنیم مفاهیم کلی مستقل از خدا هستند و بر ارادهی او تأثیر میگذارند.[۷]
نقد عقلگرایی و تأکید بر وحی
ابنتیمیه معتقد بود که عقل (‘aql) نمیتواند منبعی قابلاعتماد برای فهم دین باشد، زیرا استفاده از عقل تنها منجر به سردرگمی و تناقض میشود. وی استدلال میکرد که وحی تنها منبع قابلاطمینان برای کسب دانش و هدایت است. او با هرگونه تلاش برای جایگزین کردن یا تکمیل وحی با منطق و استدلال عقلی مخالفت میکرد.[۸]
او همچنین منتقد شدید عرفان صوفیانه بود، زیرا آن را فراتر از حد مجاز در شناخت حقیقت میدانست. همانطور که ابنتیمیه با فلسفه و کلام مخالفت میکرد، با جنبههایی از تصوف که به گمان او موجب بدعت و انحراف از متون مقدس میشد نیز بهشدت برخورد داشت.[۹]
آثار
آثار متعددی ـ نزدیک به پانصد عنوان ـ به وی نسبت داده شده که بخشی از آنها هنوز باقی مانده است. یکی از مشهورترین آنها منهاج السنه است. کتاب منهاج السنه النبویة فی نقض الشیعة القدریة از آثار جنجالی منسوب به ابنتیمیه است که در آن به نقد تند کتاب منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة اثر علامه حلی (متوفی ۷۲۷ هجری) پرداخته شدهاست. در این اثر، دیدگاههایی به شیعه نسبت داده شده که نهتنها فاقد پشتوانهٔ علمی و تحقیقی است، بلکه در مواردی نقل قولهایی از منابع غیرموثق و تحریفشده ذکر شدهاند. حتی عنوان کتاب، یعنی انتساب شیعه به مذهب قدریه، نادرست است؛ چراکه بنابر روایات امامان شیعه و اقوال متکلمان امامیه، باور شیعه منکر جبر و تفویض مطلق است و اصل «لا جبر ولا تفویض، بل أمر بین الأمرین» یکی از مبانی فکری شیعه محسوب میشود. دشمنی شدید دولت ممالیک مصر با ایلخانان مغول ایران که به تشیع گرایش یافته بودند، یکی از عوامل سیاسی مؤثر در مواضع ضدشیعی ابنتیمیه بهشمار میرود. نقل است که علامه حلی پس از دیدن این اثر گفته بود: «اگر سخن مرا درمییافت، پاسخ میدادم.»[۱۰]
پانویس
ارجاعات
- ↑ اختری، «ابنتیمیه»، دایرهالمعارف جامع اسلامی.
- ↑ اختری، «ابنتیمیه»، دایرهالمعارف جامع اسلامی.
- ↑ leaman, “The developed kalam tradition”, Classical Islamic Theology, 83.
- ↑ اختری، «ابنتیمیه»، دایرهالمعارف جامع اسلامی.
- ↑ اختری، «ابنتیمیه»، دایرهالمعارف جامع اسلامی.
- ↑ leaman, “The developed kalam tradition”, Classical Islamic Theology, 83.
- ↑ leaman, “The developed kalam tradition”, Classical Islamic Theology, 83.
- ↑ leaman, “The developed kalam tradition”, Classical Islamic Theology, 83.
- ↑ leaman, “The developed kalam tradition”, Classical Islamic Theology, 83.
- ↑ اختری، «ابنتیمیه»، دایرهالمعارف جامع اسلامی.
منابع
- leaman, oliver (2008). "The developed kalam tradition". The Cambridge Companion to Classical Islamic Theology (به انگلیسی). Cambridge: Cambridge University Press.