حدیث ثقلین

کلمه عربی «ثقل» در لغت به معنای کالای گرانبها است و در اینجا «ثقلین» به معنای دو چیز گرانبها است. حدیث ثقلین به دو چیز گرانبهایی اشاره می کند که پیامبر اسلام به پیروان خود توصیه می کند که پس از او به آن بچسبند و ذکر می کند که اگر این دو چیز را محکم بگیرید، گمراه نمی شوید.

متن حدیث

حدیث ثقلین از احادیث متواتر و مشهور اسلامی است منقول از پیامبر اسلام که در مورد جایگاه قرآن و اهل بیت بیان شده است.

متن عربی:

انّی تارک فیکم الثقلین (و فی روایة خلیفتین) أحدهما أکبر من الآخر کتاب الله حبل ممدود من السماء إلى الأرض و عترتی أهل بیتی و انّهما لن یفترقا حتّی يردا علیّ الحوض

ترجمه:

من [محمد] در میان شما دو گنج (در روایتی دیگر دو خلیفه) به جای گذاشتم که اگر به آنها بچسبید، پس از من گمراه نخواهید شد. یکی از آنها بزرگتر از دیگری است: کتاب خدا (قرآن) که ریسمانی است که از آسمان به زمین کشیده شده است و دومی عترت و اهل بیت من است. این دو از هم جدا نمی‌شوند تا اینکه به حوض [فراوانی در بهشت، کوثر] بازگردند.

انواع حدیث

ظاهراً این روایت بارها از سوی محمد نقل شده است، اما بالاترین و معتبرترین روایت این حدیث مربوط به واقعه غدیر خم است که محمد پس از آخرین حج خود در پایان آخرین سال زندگی خود خطبه ای ایراد کرد.

انواع دیگری از این حدیث وجود دارد و در میان مکاتب مختلف فکری، همگی بر قرآن به عنوان اولین ثقه اتفاق نظر دارند. برخی از روایات اهل سنت در حدیث ثقلین، سنت یعنی سیره محمدی را جایگزین اهل بیت می کنند. این حدیث از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است زیرا محمد امت خود را به هدایت پس از خود توصیه می کند و به صراحت ذکر می کند و هشدار می دهد که یک یا هر دو مورد را ترک نکنند و تأکید می کند که این دو مورد از هم جدا نمی شوند تا در بهشت در کنار حوض با او ملاقات کنند. به وضوح به نظر می رسد که تغییر در اصل روایت به دلیل تغییر عمدی در متن تاریخی پس از او است.

زمان و مکان صدور حدیث

پیامبر اسلام در طول دوره رسالت خود تنها دو سخنرانی با بیش از صدهزار شنونده داشته است. یکی روز عرفه (نهم ذی‌ الحجه سال ۱۰ ق) و دیگری در غدیر خم (۱۸ ذی الحجه سال ۱۰ ق) که در هر دو مورد حدیث ثقلین با همان قرائت مشهور «کتاب الله و عترتی» نقل شده است. در کل بیان این حدیث توسط محمد در ۶ مورد انجام شده است:

۱. بازگشت از طائف، سال ۸ هجری

۲. روز عرفه، نهم ذی الحجه، سال ۱۰ هجری، عرفات

۳. دوازده ذی الحجه، سال ۱۰ هجری، مسجد خیف، منی

۴. روز عید غدیر، هجده ذی الحجه، سال ۱۰ هجری، سرزمین غدیر خم

۵. در آستانه مرگ، اواخر صفر، سال ۱۱ هجری، مسجدالنبی

۶. در بستر مرگ، بیست و هشت صفر، سال ۱۱ هجری، در حجره شریفه

راویان و منابع

علامه امینی در الغدیر متن گفتار پیامبر اسلام (مشهور به حدیث غدیر) را از صد و ده تن از صحابه به نقل از منابع اهل سنت بیان کرده است. او در این کتاب قسمت‌هایی از سخنرانی طولانی پیامبر در روز غدیر را آورده که در بعضی از آنها حدیث ثقلین با قرائت مشهور «کتاب الله و عترتی» آمده است. (به نقل از ام سلمه، جابر، حذیفه، زید بن ارقم، عامر بن لیلی و علی بن ابی‌طالب). با توجه به تکرار این حدیث در موارد مختلف، حدیث مذکور در تمامی طبقات به حد تواتر رسیده که نام چهل تن از صحابه که متن روایت آنها صحیح است، در ذیل آورده می‌شود:

۱.ابو ایوب انصاری ۲.ابوذر غفاری ۳.ابو رافع ۴.ابو سعید خدری ۵.ابو شریح خزاعی ۶.ابو قدامه انصاری ۷.ابو لیلی انصاری ۸.ابو هریره ۹.ابو الهیثم بن تیهان ۱۰.انس بن مالک ۱۱.براء بن عازب ۱۲. جابربن عبدالله انصاری ۱۳.جبیر بن مطعم ۱۴.جریر بن عبدالله ۱۵.حبشی بن جناده ۱۶.حذیفه بن اسید ۱۷.حذیفه بن ثابت ۱۸.حذیفه بن یمان ۱۹.حسن بن علی ع ۲۰.خزیمه بن ثابت ۲۱.زید بن ارقم ۲۲.زید بن اسلم ۲۳.زید بن ثابت ۲۴. سعد بن ابی وقاص ۲۵.سلمان ۲۶.سهل بن سعد ۲۷.ضمره اسلمی ۲۸.طلحه بن عبدالله تیمی ۲۹.عامر بن لیلی ۳۰.عبدالرحمن بن عوف ۳۱.عبدالله بن حنطب ۳۲.عبدالله بن عباس ۳۳.عبدالله بن عمر ۳۴.عدی بن حاتم ۳۵.عقبه بن عامر ۳۶.علی بن ابی‌طالب ۳۷.عمار یاسر ۳۸.عمر بن خطاب ۳۹.عمروعاص ۴۰.مقداد بن اسود.

سه نفر از صحابیات نیز حدیث ثقلین را روایت کرده‌اند: ۱.فاطمه زهرا (دختر پیامبر) ۲.ام سلمه (همسر پیامبر) ۳.ام ایمن (از زنان بهشتی)

ابن حجر نیز راویان حدیث ثقلین را بیش از بیست تن از صحابه می‌داند.

پانویس

منابع

• ابن‌ حجر هیتمی (۱۳۸۵). صواعق المحرقة (به عربی). به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف. مصر: مکتبة القاهره.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)

• ابن‌کثیر دمشقی (۱۴۱۵). البدایة و النهایة (به عربی). بیروت: مکتبة المعارف.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• امینی، عبدالحسین (۱۴۱۶). الغدیر. قم: مرکز دایرة المعارف فقه اسلامی.

• الامین، السید محسن (۱۳۷۱). اعیان الشیعه (به عربی). به کوشش حسن الامین. بیروت: دار التعارف للمطبوعات بیروت.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• خوئی، سید ابوالقاسم (۱۴۲۴). علی امام البرره (به عربی). به کوشش سید محمد مهدی خرسان. قم: دارالهادی.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• مهدوی پور، علی اکبر (۱۳۸۹). حدیث ثقلین با دو قرائت. قم: انتشارات رسالت.