اسماعیل حقی بروسوی: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(+ 9 رده (هاتکت)، ابرابزار) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''اسماعیل حقی بروسوی''' (با کنیه ابوالفداء)، [[مفسر]]، [[شاعر]] و از بزرگان [[فرقه جلوتیه]] است که در فاصله سالهای ۱۰۶۳ تا ۱۱۳۷ هجری قمری زیست. او مؤلف آثاری همچون [[روحالبیان|''تفسیر روحالبیان'']]، ''تحفة اسماعیلیه،'' ''تحفة خلیلیه''، ''تحفة عطائیه،'' ''الحجة البالغة،'' ''رشحات | '''اسماعیل حقی بروسوی''' (با کنیه ابوالفداء)، [[مفسر]]، [[شاعر]] و از بزرگان [[فرقه جلوتیه]] است که در فاصله سالهای ۱۰۶۳ تا ۱۱۳۷ هجری قمری زیست. او مؤلف آثاری همچون [[روحالبیان|''تفسیر روحالبیان'']]، ''تحفة اسماعیلیه،'' ''تحفة خلیلیه''، ''تحفة عطائیه،'' ''الحجة البالغة،'' ''رشحات عین الحیاة،'' ''روح المثنوی'' و ''دیوان اشعار'' است. | ||
== | == زندگی == | ||
اسماعیل حقی به سال ۱۰۶۳ قمری در شهر آیدوس در نزدیکی [[ادرنه]] به دنیا آمد. پدرش، مصطفی، ابتدا در [[استانبول]] سکونت داشت، اما یک سال پیش از تولد اسماعیل، به شهر آیدوس مهاجرت کرد و اسماعیل در همین شهر به دنیا آمد. وی از [[سادات علوی]] بود و نسبش با ۱۱ واسطه به [[علی بن ابیطالب]] میرسید. در هفت سالگی، پدرش او را به نزد عثمان فضلی آت پازارلی، شیخ سلسله جلوتیه سپرد. در سنین نه یا ده سالگی، به توصیه استادش و برای فراگیری علوم ظاهری، به ادرنه رفت و در مجلس درس عبدالباقی افندی حاضر شد. در آنجا به تحصیل [[زبان عربی|زبان و ادبیات عرب]]، [[منطق]]، [[فقه]]، [[حدیث]]، [[علم کلام|کلام]] و [[تفسیر قرآن|تفسیر]] پرداخت. در بیست سالگی به دعوت عثمان فضلی به استانبول رفت. در آنجا علاوه بر شرکت در مجالس وعظ عثمان فضلی و دیگر [[عارف|عرفای]] مشهور، در تحصیل علوم ظاهری نیز کوشا بود. [[تجوید]]، [[خوشنویسی]] و [[زبان فارسی]] را در استانبول آموخت و به ویژه در آثار عرفانی فارسیزبانان، مانند آثار [[عطار]]، [[مولوی]]، [[حافظ]] و [[جامی]]، تعمق کرد. در همین دوران به [[ترجمه قرآن|ترجمه]] و تفسیر برخی از [[آیه|آیات]] [[قرآن]] و احادیث [[پیامبر اسلام]] پرداخت. دو سال بعد، در سال ۱۰۸۶ هجری قمری به دستور استادش به اسکوپیه رفت و خانقاه جلوتیه را در آنجا بنا نهاد و با دختر شیخ مصطفی عشاقی ازدواج کرد. هنگامی که عثمان فضلی از طرف سلطان محمد چهارم در ادرنه به سمت استادی در دربار منصوب شد، اسماعیل حقی را نزد خود فرا خواند. وی مدت نه ماه در خدمت استاد بود تا اینکه با فوت شیخ جلوتی بروسه، اسماعیل حقی در ۳۲ سالگی به عنوان شیخ جلوتی در بروسه اقامت گزید و پس از مدتی به مقام قطبی سلسله جلوتی ارتقا یافت. در آغاز، شرایط زندگی در بروسه برای او دشوار بود و برای تأمین معاش مجبور به فروش کتابهایش شد. در آنجا بود که نگارش اثر مشهور خود، ''تفسیر روح البیان''، را آغاز کرد و پس از۲۳ سال، در | اسماعیل حقی به سال ۱۰۶۳ قمری در شهر آیدوس در نزدیکی [[ادرنه]] به دنیا آمد. پدرش، مصطفی، ابتدا در [[استانبول]] سکونت داشت، اما یک سال پیش از تولد اسماعیل، به شهر آیدوس مهاجرت کرد و اسماعیل در همین شهر به دنیا آمد. وی از [[سادات علوی]] بود و نسبش با ۱۱ واسطه به [[علی بن ابیطالب]] میرسید. در هفت سالگی، پدرش او را به نزد عثمان فضلی آت پازارلی، شیخ سلسله جلوتیه سپرد. در سنین نه یا ده سالگی، به توصیه استادش و برای فراگیری علوم ظاهری، به ادرنه رفت و در مجلس درس عبدالباقی افندی حاضر شد. در آنجا به تحصیل [[زبان عربی|زبان و ادبیات عرب]]، [[منطق]]، [[فقه]]، [[حدیث]]، [[علم کلام|کلام]] و [[تفسیر قرآن|تفسیر]] پرداخت. در بیست سالگی به دعوت عثمان فضلی به استانبول رفت. در آنجا علاوه بر شرکت در مجالس وعظ عثمان فضلی و دیگر [[عارف|عرفای]] مشهور، در تحصیل علوم ظاهری نیز کوشا بود. [[تجوید]]، [[خوشنویسی]] و [[زبان فارسی]] را در استانبول آموخت و به ویژه در آثار عرفانی فارسیزبانان، مانند آثار [[عطار]]، [[مولوی]]، [[حافظ]] و [[جامی]]، تعمق کرد. در همین دوران به [[ترجمه قرآن|ترجمه]] و تفسیر برخی از [[آیه|آیات]] [[قرآن]] و احادیث [[پیامبر اسلام]] پرداخت. دو سال بعد، در سال ۱۰۸۶ هجری قمری به دستور استادش به اسکوپیه رفت و خانقاه جلوتیه را در آنجا بنا نهاد و با دختر شیخ مصطفی عشاقی ازدواج کرد. هنگامی که عثمان فضلی از طرف سلطان محمد چهارم در ادرنه به سمت استادی در دربار منصوب شد، اسماعیل حقی را نزد خود فرا خواند. وی مدت نه ماه در خدمت استاد بود تا اینکه با فوت شیخ جلوتی بروسه، اسماعیل حقی در ۳۲ سالگی به عنوان شیخ جلوتی در بروسه اقامت گزید و پس از مدتی به مقام قطبی سلسله جلوتی ارتقا یافت. در آغاز، شرایط زندگی در بروسه برای او دشوار بود و برای تأمین معاش مجبور به فروش کتابهایش شد. در آنجا بود که نگارش اثر مشهور خود، ''تفسیر روح البیان''، را آغاز کرد و پس از۲۳ سال، در سال۱۱۱۷ هجری قمری آن را به پایان رساند. اسماعیل حقی در سال ۱۱۱۲ هجری قمری به [[مکه]] رفت و در بازگشت، مدت یک سال در [[دمشق]] توقف کرد. در سفر بازگشت به وطن بر اثر حملهای که به کاروان شد، بسیاری از کتابهای او از میان رفت. اسماعیل چند سال بعد، بار دیگر رهسپار [[حج]] شد و در ۱۱۳۰ هجری قمری بار دیگر به دمشق رفت و در آنجا با صوفی مشهور دمشقی، [[عبدالغنی نابلسی]] ملاقات کرد. در مدتی که در این ناحیه اقامت داشت، آثار جدیدی را به رشته تحریر درآورد. در سال ۱۱۳۳ هجری قمری به اسکدار بازگشت و حدود سه سال در آنجا اقامت گزید و ۵۰ کتاب و رساله مختلف در [[تصوف]] و [[علم اخلاق|اخلاق]] نگاشت. در سال ۱۱۳۶ هجری قمری به بروسه بازگشت و عزلت اختیار کرد و در آنجا کتابخانهای ساخت که تمامی کتابهای خود را وقف آن کرد. [[مسجد]] و [[تکیه|تکیهای]] نیز در کنار کتابخانه بنا نهاد. وی سرانجام در ۷۵ سالگی درگذشت و در خانقاه خویش مدفون شد. در ۱۳۱۸ هجری قمری مقبره وی بازسازی شده و امروزه به نام [[خانقاه اسماعیل حقی]] معروف است.<ref name=":0">{{پک|لاشیء|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=اسماعیل حقی بروسوی}}</ref> | ||
== آثار == | == آثار == | ||
اسماعیل حقی، به گفته دایرة المعارف ترک، بیش از ۱۰۶ اثر و به گفته خودش بیش از ۲۰۰ اثر (شامل ۶۰ اثر به ترکی و بقیه به عربی) به نگارش درآورده است. آثار چاپی او عبارتند از: ''تحفة اسماعیلیه''، ''تحفة خلیلیه''،''تحفة عطائیه''، ''تفسیر روح البیان''، ''الحجة البالغة''، ''الخطاب''، ''رسالة الحسینیة''، ''رشحات عین الحیاة''، ''روح المثنوی''، ''سلسلة طریقت جلوتیه''، ''شرح الاربعین''، ''شرح پند عطار''، ''شرح شعب الایمان''، ''شرح فصوص الحکم ابن عربی'' و ترجمه آن، ''شرح'' ''الکبائر''، ''فرح الروح فی شرح المحمدیة''، ''الفروق''، ''الکنز المخفی''، ''معراجیه''، ''النجاة''، ''مقالات'' و ''دیوان اشعار''.<ref name=":0" /> | اسماعیل حقی، به گفته دایرة المعارف ترک، بیش از ۱۰۶ اثر و به گفته خودش بیش از ۲۰۰ اثر (شامل ۶۰ اثر به ترکی و بقیه به عربی) به نگارش درآورده است. آثار چاپی او عبارتند از: ''تحفة اسماعیلیه''، ''تحفة خلیلیه''،''تحفة عطائیه''، ''تفسیر روح البیان''، ''الحجة البالغة''، ''الخطاب''، ''رسالة الحسینیة''، ''رشحات عین الحیاة''، ''روح المثنوی''، ''سلسلة طریقت جلوتیه''، ''شرح الاربعین''، ''شرح پند عطار''، ''شرح شعب الایمان''، ''شرح فصوص الحکم ابن عربی'' و ترجمه آن، ''شرح'' ''الکبائر''، ''فرح الروح فی شرح المحمدیة''، ''الفروق''، ''الکنز المخفی''، ''معراجیه''، ''النجاة''، ''مقالات'' و ''دیوان اشعار''.<ref name=":0"/> | ||
از اسماعیل حقی بروسوی، تعدادی آثار خطی به صورت [[نسخههای خطی]] در کتابخانههای [[ترکیه]]، [[اروپا]] و [[مصر]] موجود است. از جمله: اوراد | از اسماعیل حقی بروسوی، تعدادی آثار خطی به صورت [[نسخههای خطی]] در کتابخانههای [[ترکیه]]، [[اروپا]] و [[مصر]] موجود است. از جمله: اوراد برنباخ، تأویل سورة الزلزلة، تمام الفیض، شرح علی تفسیر الجزء الاخیر للقاضی بیضاوی، رسالة الجامعة فی مسائل النافعة، رسالة الحضرات، شرح اعانة الراغبین فی الصلاة و السلام علی افضل المرسلین، شرح العطاء لاهل الغطاء، مجموعه یا مجموعة الفوائد (شامل ۱۱ رساله)<ref name=":0"/> | ||
برخی از عناوینی که اسماعیل حقی در مقدمه ''تفسیر روح البیان'' ذکر کرده است، اما در فهرست آثار یاد شده از او دیده نمیشود، از جمله: شرح | برخی از عناوینی که اسماعیل حقی در مقدمه ''تفسیر روح البیان'' ذکر کرده است، اما در فهرست آثار یاد شده از او دیده نمیشود، از جمله: شرح آداب، شرح نخبة الفکر (مجموعهای از اصول حدیث)، نقد الحال، کتاب الحق الصریح و الکشف الصحیح، شرح تفسیر الفاتحة و جز آنها، شرح مختصری نیز بر برخی از اشعار عرفای ترک از جمله یونس امره، حاجی بیرام ولی و نیازی مصری داشته است که در بسیاری از مجموعهها به چشم میخورد. | ||
در مورد زندگی و آثار اسماعیل حقی بروسوی کتابی با عنوان ''سلسلة شیخ اسماعیل حقی جلوتی'' تألیف شده که گزیدهای از آن توسط دیلجل به چاپ رسیده است. ییلدیز نیز رساله دکتری خود را در دانشگاه سوربن | در مورد زندگی و آثار اسماعیل حقی بروسوی کتابی با عنوان ''سلسلة شیخ اسماعیل حقی جلوتی'' تألیف شده که گزیدهای از آن توسط دیلجل به چاپ رسیده است. ییلدیز نیز رساله دکتری خود را در دانشگاه سوربن دربارهٔ زندگی و تفسیر او نوشته است.<ref name=":0"/> | ||
== پانویس == | |||
=== ارجاعات === | === ارجاعات === | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
=== منابع === | === منابع === | ||
*{{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=لاشیء|نام=حسین|پیوند نویسنده=حسین لاشیء|ویراستار=|مقاله=اسماعیل حقی بروسوی|دانشنامه=[[دانشنامه بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دانشنامه بزرگ اسلامی|سال=۱۳۸۸|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://lib.eshia.ir/23022/8/3482}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=لاشیء|نام=حسین|پیوند نویسنده=حسین لاشیء|ویراستار=|مقاله=اسماعیل حقی بروسوی|دانشنامه=[[دانشنامه بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دانشنامه بزرگ اسلامی|سال=۱۳۸۸|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://lib.eshia.ir/23022/8/3482}} | ||
{{درجهبندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=بله|نیازمند تصویر=بله|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامهها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | {{درجهبندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=بله|نیازمند تصویر=بله|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامهها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | ||
[[رده:اهالی استانبول]] | |||
[[رده:جلوتیان]] | |||
[[رده:درگذشتگان ۱۱۳۷ (قمری)]] | |||
[[رده:زادگان ۱۰۶۳ (قمری)]] | |||
[[رده:سادات علوی]] | |||
[[رده:صوفیان اهل ترکیه]] | |||
[[رده:عارفان صوفی]] | |||
[[رده:مدفونان در ترکیه]] | |||
[[رده:مفسران قرآن اهل ترکیه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۶ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۱:۰۱
اسماعیل حقی بروسوی (با کنیه ابوالفداء)، مفسر، شاعر و از بزرگان فرقه جلوتیه است که در فاصله سالهای ۱۰۶۳ تا ۱۱۳۷ هجری قمری زیست. او مؤلف آثاری همچون تفسیر روحالبیان، تحفة اسماعیلیه، تحفة خلیلیه، تحفة عطائیه، الحجة البالغة، رشحات عین الحیاة، روح المثنوی و دیوان اشعار است.
زندگی
اسماعیل حقی به سال ۱۰۶۳ قمری در شهر آیدوس در نزدیکی ادرنه به دنیا آمد. پدرش، مصطفی، ابتدا در استانبول سکونت داشت، اما یک سال پیش از تولد اسماعیل، به شهر آیدوس مهاجرت کرد و اسماعیل در همین شهر به دنیا آمد. وی از سادات علوی بود و نسبش با ۱۱ واسطه به علی بن ابیطالب میرسید. در هفت سالگی، پدرش او را به نزد عثمان فضلی آت پازارلی، شیخ سلسله جلوتیه سپرد. در سنین نه یا ده سالگی، به توصیه استادش و برای فراگیری علوم ظاهری، به ادرنه رفت و در مجلس درس عبدالباقی افندی حاضر شد. در آنجا به تحصیل زبان و ادبیات عرب، منطق، فقه، حدیث، کلام و تفسیر پرداخت. در بیست سالگی به دعوت عثمان فضلی به استانبول رفت. در آنجا علاوه بر شرکت در مجالس وعظ عثمان فضلی و دیگر عرفای مشهور، در تحصیل علوم ظاهری نیز کوشا بود. تجوید، خوشنویسی و زبان فارسی را در استانبول آموخت و به ویژه در آثار عرفانی فارسیزبانان، مانند آثار عطار، مولوی، حافظ و جامی، تعمق کرد. در همین دوران به ترجمه و تفسیر برخی از آیات قرآن و احادیث پیامبر اسلام پرداخت. دو سال بعد، در سال ۱۰۸۶ هجری قمری به دستور استادش به اسکوپیه رفت و خانقاه جلوتیه را در آنجا بنا نهاد و با دختر شیخ مصطفی عشاقی ازدواج کرد. هنگامی که عثمان فضلی از طرف سلطان محمد چهارم در ادرنه به سمت استادی در دربار منصوب شد، اسماعیل حقی را نزد خود فرا خواند. وی مدت نه ماه در خدمت استاد بود تا اینکه با فوت شیخ جلوتی بروسه، اسماعیل حقی در ۳۲ سالگی به عنوان شیخ جلوتی در بروسه اقامت گزید و پس از مدتی به مقام قطبی سلسله جلوتی ارتقا یافت. در آغاز، شرایط زندگی در بروسه برای او دشوار بود و برای تأمین معاش مجبور به فروش کتابهایش شد. در آنجا بود که نگارش اثر مشهور خود، تفسیر روح البیان، را آغاز کرد و پس از۲۳ سال، در سال۱۱۱۷ هجری قمری آن را به پایان رساند. اسماعیل حقی در سال ۱۱۱۲ هجری قمری به مکه رفت و در بازگشت، مدت یک سال در دمشق توقف کرد. در سفر بازگشت به وطن بر اثر حملهای که به کاروان شد، بسیاری از کتابهای او از میان رفت. اسماعیل چند سال بعد، بار دیگر رهسپار حج شد و در ۱۱۳۰ هجری قمری بار دیگر به دمشق رفت و در آنجا با صوفی مشهور دمشقی، عبدالغنی نابلسی ملاقات کرد. در مدتی که در این ناحیه اقامت داشت، آثار جدیدی را به رشته تحریر درآورد. در سال ۱۱۳۳ هجری قمری به اسکدار بازگشت و حدود سه سال در آنجا اقامت گزید و ۵۰ کتاب و رساله مختلف در تصوف و اخلاق نگاشت. در سال ۱۱۳۶ هجری قمری به بروسه بازگشت و عزلت اختیار کرد و در آنجا کتابخانهای ساخت که تمامی کتابهای خود را وقف آن کرد. مسجد و تکیهای نیز در کنار کتابخانه بنا نهاد. وی سرانجام در ۷۵ سالگی درگذشت و در خانقاه خویش مدفون شد. در ۱۳۱۸ هجری قمری مقبره وی بازسازی شده و امروزه به نام خانقاه اسماعیل حقی معروف است.[۱]
آثار
اسماعیل حقی، به گفته دایرة المعارف ترک، بیش از ۱۰۶ اثر و به گفته خودش بیش از ۲۰۰ اثر (شامل ۶۰ اثر به ترکی و بقیه به عربی) به نگارش درآورده است. آثار چاپی او عبارتند از: تحفة اسماعیلیه، تحفة خلیلیه،تحفة عطائیه، تفسیر روح البیان، الحجة البالغة، الخطاب، رسالة الحسینیة، رشحات عین الحیاة، روح المثنوی، سلسلة طریقت جلوتیه، شرح الاربعین، شرح پند عطار، شرح شعب الایمان، شرح فصوص الحکم ابن عربی و ترجمه آن، شرح الکبائر، فرح الروح فی شرح المحمدیة، الفروق، الکنز المخفی، معراجیه، النجاة، مقالات و دیوان اشعار.[۱]
از اسماعیل حقی بروسوی، تعدادی آثار خطی به صورت نسخههای خطی در کتابخانههای ترکیه، اروپا و مصر موجود است. از جمله: اوراد برنباخ، تأویل سورة الزلزلة، تمام الفیض، شرح علی تفسیر الجزء الاخیر للقاضی بیضاوی، رسالة الجامعة فی مسائل النافعة، رسالة الحضرات، شرح اعانة الراغبین فی الصلاة و السلام علی افضل المرسلین، شرح العطاء لاهل الغطاء، مجموعه یا مجموعة الفوائد (شامل ۱۱ رساله)[۱]
برخی از عناوینی که اسماعیل حقی در مقدمه تفسیر روح البیان ذکر کرده است، اما در فهرست آثار یاد شده از او دیده نمیشود، از جمله: شرح آداب، شرح نخبة الفکر (مجموعهای از اصول حدیث)، نقد الحال، کتاب الحق الصریح و الکشف الصحیح، شرح تفسیر الفاتحة و جز آنها، شرح مختصری نیز بر برخی از اشعار عرفای ترک از جمله یونس امره، حاجی بیرام ولی و نیازی مصری داشته است که در بسیاری از مجموعهها به چشم میخورد.
در مورد زندگی و آثار اسماعیل حقی بروسوی کتابی با عنوان سلسلة شیخ اسماعیل حقی جلوتی تألیف شده که گزیدهای از آن توسط دیلجل به چاپ رسیده است. ییلدیز نیز رساله دکتری خود را در دانشگاه سوربن دربارهٔ زندگی و تفسیر او نوشته است.[۱]
پانویس
ارجاعات
منابع
- لاشیء، حسین (۱۳۸۸). «اسماعیل حقی بروسوی». دانشنامه بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.