میرداماد

میربرهان‌الدّین محمّدباقر استرآبادی (۱۶۳۱–۱۵۶۱م، ۱۰۴۰–۹۶۹ق)، ملقب به «میرداماد» و «معلّمِ ثالث» و «اشراق»، فیلسوف و متکلم و فقیه برجستهٔ دورهٔ صفویه و از ارکانِ مکتب فلسفی اصفهان است. میرداماد فرزندِ میرشمس‌الدین محمد استرآبادی مشهور به داماد است. محمد استرآبادی با دختر علی بن عبدالعالی معروف به محقق کرکی ازدواج نمود و به همین خاطر او را داماد نامیدند. میرداماد این لقب را از پدر خود به ارث برده است. وی از دوستان نزدیک شیخ بهائی بود.

آثار

میرداماد در علوم عقلی (ریاضی، هیئت، فلسفه و کلام) و نقلی (فقه، اصول و حدیث) از دانشمندان نام‌آور به شمار می‌‌رفت؛ برخی از آثار ارزشمند و متنوع او عبارتند از:

• قبسات: مهمترین و مفصلترین اثر فلسفی میرداماد است. این کتاب به زبان عربی و دربارۀ حدوث و قدم است.
• الایقاضات: دربارۀ مسئلۀ جبر و اختیار.

• صراط المستقیم؛ در فلسفه.
• الافق المبین؛ در فلسفه و عرفان.
• الحبل المتین؛ در فلسفه.
• جذوات؛ در فلسفه و علم حروف.
• تقویم الایمان؛ در اثبات وجود خدا و صفات باری تعالی.
• شارح النجاة؛ در فقه.
• الرواشح السماویه فی شرح الاحادیث الامامیه؛ در حدیث.
• رساله‌ای در تولی و تبری؛ جهت‌گیری‌های میرداماد درباره مذهب شیعه است.
• خلسة الملکوتیه.
• الجمع والتوفیق بین رأیی الحکیمین؛ در حدوث عالم.
• رساله فی حدوث العالم ذاتا و قدمه زماناً؛ این رساله در حاشیه قبسات چاپ شده است.
• اللوامع الربانیه فی رد شبهة النصرانیه.
• رساله فی تحقیق مفهوم الوجود.
• رساله فی المنطق.
• السبع الشداد؛ درباره چند علم.
• سدرة المنتقی، در تفسیر قرآن (سوره حمد، سوره جمعه و سوره منافقون).
• رساله فی خلق الاعمال.
• نبراس الضیاء؛ در معنی «بداء».
• عیون المسائل.
• تفسیر قرآن.
• شرح استبصار؛ در حدیث.

استادان

• عبدالعالی بن علی بن عبدالعالی کرکی (دایی میرداماد و فرزند محقق کرکی)
• شیخ عزالدین حسین بن عبدالصمد عاملی (پدر شیخ بهایی)
• سید نورالدین علی بن الحسین موسوی عاملی
• علی بن ابی الحسن عاملی
• تاج‌الدین حسین صاعد بن شمس‌الدین توسی
• میر فخرالدین محمد حسینی سماک استرآبادی

شاگردان

• آقا حسین خوانساری
• صدرالدین محمد شیرازی معروف به ملاصدرا
• عبدالرزاق لاهیجی
• ملا محسن فیض کاشانی
• قطب‌الدین لاهیجی
• احمد بن زین‌العابدین علوی
• ملا خلیل قزوینی
• علی نقی کمره‌ای
• نظام‌الدین امیر احمد بن زین‌العابدین عاملی
• محمدتقی بن ابی‌الحسن حسینی استرآبادی
• عبدالغفار بن محمد بن یحیی گیلانی
• امیر فضل‌الله استرآبادی
• دوست علی بن محمد
• عادل بن مراد اردستانی
• شمس‌الدین محمد گیلانی
• میرزا شاهرخ بیگار
• محمدحسین حلبی
• عبدالمطلب بن یحیی طالقانی
• ابوالفتح گیلانی
• میر منصور گیلانی
• عبدالله سمنانی
• محمدحسن زلالی خوانساری
• محمد گنابادی
• حسین بن محمد بن محمود حسینی آملی
• نظام‌الدین احمد گیلانی

گرایش‌های عرفانی

میرداماد علاوه بر تکیه به برهان و استدلال، گرایش‌های عرفانی نیز داشته است. به طوری که روح اشراق بر افکارش غلبه داشت و سیر روحی‌اش در راه عرفان بود. میرداماد در بهتربن صورت از اصطلاحات عرفانی سود جسته است. استفاده از کلماتی مانند قبسات، جذوات، تقویم الایمان و صراط المستقیم برای نام کتاب‌هایش گواه این ادعاست.

درگذشت

میرداماد در اواخر عمر به همراه شاه صفى برای زیارت عتبات به عراق عرب مسافرت کرد. در بین راه دچار بیمارى شد و در نهایت در منزل ذى‌الکفل در نزدیکى نجف در سن هشتاد سالگى دیده از دنیا فرو بست. پیکر او در حرم علی بن ابیطالب دفن شد. سال وفات او را 1040 یا 1041ق ذکر کرده‌اند.