حیله شرعی

حیله شرعی

معنای لغوی

حیله از ریشه «حول» گرفته شده که به معنای تدبیر ماهرانه امور و به‌کارگرفتن فکر برای رسیدن به مقصود، مهارت، نیک‌اندیشی و قدرت تصرّف در کارها به‌کار رفته است. راغب اصفهانی، اصل آن را به معنای دگرگونی و جدا شدن از غیر تعریف کرده است و حیله را به‌کارگیری راه‌های پنهانی یا چاره‌جویی نهانی برای رسیدن به حالت یا چیزی می‌داند که در انسان حاصل می‌شود، وی استعمال این واژه را غالباً در امور منفی می‌داند؛ هرچند گاهی به عنوان راه حکیمانه نیز به کار برده می‌شود.

معنای اصطلاحی

مکارم شیرازی، حیله‌های شرعی را همان حفظ ظواهر قوانین شرعی دانسته است هرچند که روح قوانین موجود نباشد.

حیله‌های شرعی در ربا

حیله‌های شرعی در ربای معاوضی

1. ضم ضمیمه

نخستین راهی که برخی از فقهای امامیه برای تخلص از ربای معاوضی ارائه کرده‌اند، ضمیمه کردن کالایی غیر از جنسِ عوضین است پیرامون ضم ضمیمه برای تخلص از ربا، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد: از نظر سیستانی درصورتی‌که ضمیمه در مقابل زیادی قرار گیرد، مشروع خواهد بود؛ مکارم شیرازی صحت این حیله را مشروط به عقلائی بودن ضمیمه دانسته است و موسوی خمینی ضم ضمیمه را تنها در صورت تساوی عوضین از جهت قیمت، صحیح دانسته است.