قوم عاد

قوم عاد یا قوم هود از اقوام باستانی شبه‌جزیره عربستان بودند که در قرآن بارها به عنوان قومی نیرومند اما سرکش معرفی شده‌اند. آن‌ها در سرزمینی به نام «احقاف» زندگی می‌کردند و پیامبری به نام هود برای هدایتشان فرستاده شد. بر اساس آموزه‌های اسلامی قوم عاد با وجود قدرت و رفاه، به سبب سرپیچی از فرمان خدا و تکذیب پیامبرشان، دچار عذاب الهی شدند.

سرزمین و ویژگی‌ها

قوم عاد در منطقه‌ای بین یمن و عمان امروزی، در ناحیه‌ای به نام احقاف می‌زیستند. آن‌ها مردمی نیرومند و دارای تمدنی پیشرفته بودند. قرآن از آن‌ها به عنوان مردمی یاد می‌کند که «ستون‌های بلند» و «شهرهای آباد» ساختند: «أَلَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِعَادٍ * إِرَمَ ذَاتِ الْعِمَادِ» (فجر، ۶–۷). به گفتهٔ مفسران، آنان در کشاورزی و معماری مهارت داشتند، اما غرور و طغیان باعث شد از مسیر توحید منحرف شوند.

دعوت هود و سرپیچی قوم عاد

پیامبر آنان، هود بود که آن‌ها را به پرستش خدای یگانه و ترک بت‌پرستی فراخواند. او گفت: «یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ» (اعراف، ۶۵). با این حال، بزرگان قوم او را مسخره کردند و گفتند: «ما جز این نمی‌پنداریم که خدایان ما تو را به جنون دچار کرده‌اند». پس از هشدارهای مکرر و ادامهٔ لجاجت قوم، بادی شدید و ویرانگر بر آنان فرستاده شد که هفت شب و هشت روز پی‌درپی وزید و همه را نابود کرد.

اهمیت تاریخی و قرآنی

سرگذشت قوم عاد و هود در چندین سورهٔ قرآن (از جمله هود، اعراف، فصلت و احقاف) ذکر شده است. این داستان نمادی از پیامدهای تکبر و انکار حقیقت در برابر پیامبران الهی است. برخی پژوهشگران معاصر، آثار باستانی در جنوب شبه‌جزیره را به این قوم نسبت داده‌اند و معتقدند که شهر گمشدهٔ «ایرم ذات العماد» اشاره به همان تمدن عاد دارد.

پیشینه تاریخی

قوم عاد یکی از اقوام نیرومند عربِ باستان است که بنابر گزارش‌های تاریخی، پس از قوم نوح در سرزمین «اَحقاف» می‌زیسته‌اند؛ منطقه‌ای میان عمان و یمن یا میان عمان و حضرموت دانسته شده است. برخی نقل‌ها «عاد» را نام شخصی به نام عاد بن عوص می‌دانند که این قوم به نام او شهرت یافته است. احتمال دیگر آن است که این نام به جدّ بزرگ آنان بازمی‌گردد. گروهی از مورخان، واژه «عاد» را بر دو قوم متفاوت اطلاق کرده‌اند:

1. عاد اُولی که در قرآن به آن اشاره شده است: «و اوست که قوم عاد نخستین را هلاک کرد.» و معمولاً به اقوام بسیار کهن و پیشاتاریخی نسبت داده می‌شود.
2. قبیله‌ای دیگر که در دوره‌های تاریخی شناخته‌شده زندگی می‌کرده است.

در نسبت‌دادن قوم هود به یکی از این دو گروه اختلاف‌نظر وجود دارد؛ برخی پژوهشگران عاد اولی را همان قوم هود دانسته‌اند.

در قرآن

آیات قرآن، قوم عاد را به عنوان ملتی تنومند، بلندبالا و برخوردار از قدرت سازندگی پیشرفته معرفی می‌کند؛ مردمی که شهرهایی آباد و اقامتگاه‌هایی محکم و استوار بنا می‌کردند. در سوره فجر در اینباره آمده است: «ایا ندانسته‌ای که پروردگارت با قوم عاد چه کرد؟ و [با آن شهر] ارم که دارای کاخ‌های با عظمت و ساختمان‌های بلند بود؟ همان که مانندش در شهرها ساخته نشده بود». دربارهٔ واژه «اِرَم» میان مفسران دو دیدگاه وجود دارد: برخی آن را نام یک شخص یا قبیله می‌دانند و برخی نام شهری بی‌مانند که عاد آن را بنا کرده بودند. «عِماد» به معنای ستون است. مفسران یا این واژه را اشاره به اندام نیرومند مردان عاد می‌دانند یا کنایه از ستون‌های بزرگ کاخ‌ها و بناهای عظیم آنان. برخی نیز «ذات العماد» را چنین تفسیر کرده‌اند که قوم عاد سنگ‌های عظیم را همچون کوه‌پاره‌ها جدا می‌کردند و به صورت ستون‌هایی برپا می‌ساختند و سپس کاخ‌های رفیع خود را بر فراز آن‌ها می‌نهادند.

باورها

بر اساس گزارش قرآن قوم عاد، کافر و بت‌پرست و فرمان‌بردار زمام‌داران ستمگر بودند. در قرآن دربارهٔ آنان آمده است: «و اینان قوم عاد بودند که آیات پروردگارشان را انکار کردند و از پیامبران او نافرمانی کردند و فرمان هرسرکش ستیزه‌جویی پیروی کردند.». این قوم عاد بودند که آیات پروردگارشان را انکار کردند، پیامبران را فرمان نبردند و از هر جبّار سرکش پیروی کردند. گسترش قدرت و آبادانیِ گسترده در سرزمین آنان، به تکبّر و سرکشی انجامید تا آن‌که خداوند هود را برای هدایتشان فرستاد.