کتابت حدیث

کتابت حدیث یا نگارش حدیث به تاریخچه نگارش حدیث و تدوین کتب حدیثی اشاره دارد. حدیث‌نگاری تاریخچه‌ای پر فراز و نشیب از دوران پیامبر اسلام، سپس دوران منع حدیث و سرانجام آغاز‌ حدیث‌نگاری در سده ۲ قمری را شامل می‌شود.

تاریخچه

در دوران حیات محمد

در زمان حیات محمد، کتابت حدیث، چندان مرسوم نبوده است؛ با این وجود بر اساس برخی گزارش‌ها از سوی مورخین و محدثین مسلمان، برخی از صحابه، کتاب‌هایی در خصوص احادیث نگاشته بودند. ترمذی گزارش می‌کند که سعد بن عباده انصاری، کتابی را از احادیث و سنن محمد نگاشته بود که بعدها، فرزندانش از آن کتاب نقل می‌کردند. همچنین بخاری از کتاب عبدالله بن اوفی یاد می‌کند که از ان نسخه‌هایی منتشر شده بود. گفته شده که جابر بن عبدالله انصاری نیز کتابی از احادیث نبوی داشته است و قتادة بن دعامه نیز مدعی ود که این کتاب را حفظ کرده است. کتاب صحیفه صادقه که اثر عبدالله بن عمرو بن العاص بوده نیز از کتاب‌های حدیثی مشهور در زمان حیات محمد است. ابن‌اثیر مدعی است که در این کتاب بیش از هزار حدیث نقل شده است. همچنین گفته شده است که عبدالله بن عباس نیز مقداری از احادیث نبوی را بر تخته چوبی نگاشته بود و با خود حمل می‌کرد.

در دوران خلافت راشدین

با درگذشت محمد و آغاز خلافت خلفای راشدین، نگارش حدیث، همچون سابق اجرا می‌شد. ابوبکر دستور به جمع‌آوری‌ احادیث کرد؛ هرچند بعدها از این کار پشیمان شد و احادیث جمع‌آوری شده را سوزاند. عمر بن خطاب نیز در ابتدای خلافتش، به جمع‌آوری احادیث تاکید داشت اما بعدها، با مشورت‌هایی که نمود، با این ادعا که قوم یهود،‌‌ پس از جمع‌اوری احادیث، کتاب آسمانی خود را فراموش کردند،‌ از این کار منصرف شد. خطیب بغدادی در این خصوص گزارش می‌کند که صحابه در این دوران به کتابت حدیث، روی خوش نشان نمی‌دادند چون نمی‌خواستند همسنگ قرآن، کتابی تدوین شود. صبحی صالح معتقد است که برخی از صحابه و تابعین نیز، برای آنکه دچار سانسور در نقل حدیث نشوند و برخی احادیث که در طعن صاحب منصبان آن زمان را ننویسند، از کتابت حدیث صرف نظر کردند.

دوران عمر بن عبدالعزیز

در دوران خلافت عمر بن عبدالعزیز، رویکرد حکومت اسلامی در قبال کتابت حدیث، تغییر کرد و جواز و دستور کتابت صادر شد. گفته شده است که عمر بن عبدالعزیز این کار را پس از مشورت با عالمان مسلمان ترتیب داد. در دستور کتبی او به حاکم مدینه، گفته شده است که ترس از درگذشت محدثان سبب شده است که چنین دستوری صادر شود. از این دوران عصر کتابت حدیث در اسلام، به صورت رسمی آغاز شد.

پانویس

منابع

• صالح، صبحی (۱۳۹۱). علو حدیث و اصطلاحات آن. پنجم. ترجمهٔ عادل نادر علی. قم: اسوه. شابک ۶۷۸۹۶۴۸۶۵۳۰۰۷.