سیف‌الدین آمدی

سیف‌الدین آمدی مشهور به علی بن ابی‌علی تغلبی (۵۵۱–۶۳۱ ق / ۱۱۵۶–۱۲۳۴ م)، پزشک، فیلسوف، متکلم و اصولی سده ششم و هفتم هجری، در علوم مختلف دینی و عقلی سرآمد بود. پس از تحصیل در بغداد و گرایش از فقه حنبلی به شافعی، به مصر و سپس شام رفت. مخالفت برخی فقیهان باعث شد که قاهره را ترک کند و در حماة و دمشق به فعالیت علمی بپردازد. بیش از بیست اثر از او در زمینه‌های کلام، منطق، فقه و حکمت گزارش شده که شماری از آن‌ها باقی مانده‌اند.

زندگی

سیف‌الدین علی بن ابی‌علی تغلبی (یا ثغلبی) (۵۵۱–۶۳۱ ق / ۱۱۵۶–۱۲۳۴ م) پزشک، فیلسوف، متکلم و اصولی سده ششم و هفتم هجری بود. او از معاصران خلیفه عباسی، الناصر لدین‌الله (۵۷۵–۶۲۲ ق / ۱۱۸۰–۱۲۲۵ م) به‌شمار می‌رفت. تحصیلات ابتدایی خود را با فراگیری قرآن آغاز کرد و سپس کتابی فقهی بر اساس مذهب احمد بن حنبل را مطالعه نمود. پس از آن به بغداد رفت و به یادگیری قرائات مختلف قرآن پرداخت. در بغداد، فقه حنبلی را نزد نصر بن فتیان، معروف به ابن‌المنی، تکمیل کرد و همچنین از عبیدالله بن محمد بن شابیل حدیث شنید.

مدتی بعد، به مذهب شافعی گرایش پیدا کرد و نزد ابوالقاسم بن فضلان به آموزش فنون اختلاف‌نظرهای فقهی پرداخت و در این زمینه مهارت یافت. در مناظره و جدل، پیرو شیوه‌های عالمان پیشین، از جمله اسعد بن محمد میهنی، بود. سپس به شام رفت و به تحصیل علوم عقلی روی آورد و در این رشته‌ها چنان مهارتی یافت که هم‌عصرانش او را در آن علوم بی‌همتا می‌دانستند.

مدتی بعد به مصر رفت و در محله قرافه صغری، در نزدیکی آرامگاه شافعی، به تکرار درس استادان پرداخت. همچنین در جامع ظافری قاهره به تدریس مشغول شد. با افزایش شهرت علمی او، برخی فقیهان بر او حسد ورزیدند و وی را به فساد عقیده، پیروی از فلاسفه، و گرایش به دیدگاه‌های معطله متهم کردند. در پی این مخالفت‌ها، گروهی از مخالفانش محضری تهیه کردند و در آن فتوا به حلیت خون او دادند. از این‌رو، شبانه از قاهره گریخت و در شهر حماة اقامت گزید.

ابن ابی‌اصیبعه، که خود نزد او فلسفه آموخته بود، گزارش داده است که او در خدمت ناصرالدین، پادشاه ایوبی، درآمد و حقوقی سالانه برایش تعیین شد. آمدی دو سال در خدمت این پادشاه باقی ماند و در همان دوران، آثار خود را در زمینه اصول دین، فقه، منطق، حکمت و جدل تألیف کرد. در سال ۶۱۶ ق / ۱۲۲۰ م به دمشق رفت و مدتی در آنجا اقامت گزید. عیسی بن محمد ایوبی تدریس در مدرسه عزیزیهٔ دمشق را به او واگذار کرد، ولی پس از آنکه برادرش، الملک الاشرف موسی، به حکومت رسید، آمدی کناره گرفت و تا پایان عمر به‌دور از فعالیت علمی زیست. پیکر او در کوه قاسیون به خاک سپرده شد.

آثار

تألیفات آمدی را در منطق، حکمت، کلام، اصول فقه و جدل بیش از بیست اثر دانسته‌اند که بسیاری از آن‌ها از میان رفته‌اند. از آثار او در منطق و حکمت می‌توان به دقایق الحقایق، رموز الکنوز، کشف التمویهات فی شرح التنبیهات و المبین فی معانی الفاظ الحکماء و المتکلمین (چاپ‌شده در مجله المشرق، ۱۹۵۴ م) اشاره کرد. در حوزه کلام، کتاب‌های آبکار الافکار (که خلاصه‌ای از آن به نام منائح القرائح موجود است) و غایة المرام فی علم الکلام (چاپ قاهره، ۱۹۷۱ م) از او باقی مانده‌اند.

در اصول فقه نیز آثارش شامل احکام الحکام فی اصول الاحکام (چاپ قاهره، ۱۳۴۷ ق؛ نسخه‌هایی در ینی، پاریس و قاهره موجود است) و منتهی السول فی علم الاصول هستند. در علم جدل نیز آثاری چون الجدل، شرح جدل الشریف و غایة الامل نوشته است.

آثار دیگری نیز به او نسبت داده شده‌اند، از جمله: الباهر فی علم الاوائل و الاواخر، الترجیحات فی الخلاف، التعلیقة الصغیرة، التعلیقة الکبیرة، الحقائق در علوم اوایل، خلاصه الابریز، لباب الالباب، المآخذ، المؤخذات فی الخلاف و منتهی السالک فی رتب المسالک.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «آمدی». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.