آزر
نام آزر در قرآن بهعنوان پدر ابراهیم ذکر شده، اما در عهد عتیق و منابع تاریخی کهن، نام پدر او «تارح» آمده است. برخی مفسران، مانند طریحی و طبرسی، بر این باورند که آزر عموی ابراهیم بوده و نام پدرش تارح بوده است. اجماع شیعیان بر این است که اجداد پیامبر اسلام همگی یکتاپرست بودهاند و به همین دلیل، آزر نمیتواند پدر ابراهیم باشد. در میان مفسران اهل سنت نیز در این باره اختلاف نظر وجود دارد؛ آلوسی نام پدر ابراهیم را تارح میداند، در حالی که فخر رازی ظاهر قرآن را ملاک قرار داده و این دیدگاه را رد میکند.
در منابع اسلامی
آزر نامی غیرعربی است که در قرآن آمده و ظاهراً بهعنوان نام پدر ابراهیم معرفی شده است. این نام در متون دیگر ادیان ابراهیمی، از جمله عهد عتیق، دیده نمیشود؛ در حالی که در عهد عتیق، نام پدر ابراهیم «تارح» ذکر شده است. طریحی در مجمع البحرین ذیل واژه «آزر» بیان میکند که دربارهٔ آیه «وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ لِأَبِیهِ آزَرَ…» (سوره انعام، آیه ۷۴) اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند که آزر جد مادری ابراهیم بوده، در حالی که گروهی دیگر او را پدر ابراهیم میدانند. بر اساس روایتی در تفسیر علی بن ابراهیم قمی، آزر ستارهشناس دربار نمرود بوده است. طریحی این دیدگاه را رد کرده و به اجماع شیعه اشاره میکند که اجداد پیامبر اسلام همگی یکتاپرست بودهاند. همچنین، به حدیثی استناد میشود که پیامبر اسلام در نسلهای متوالی از پدران و مادرانی پاک به وجود آمده است.[۱]
برخی منابع شافعی، مانند قاموس و شرح همزیه اثر ابنحجر مکی، آزر را عموی ابراهیم دانسته و تأکید کردهاند که نام پدر او «تارح» بوده است. همچنین، برخی نسبشناسان نیز بر این باورند که پدر ابراهیم تارح نام داشته و این مسئله در میان آنان اختلافی ندارد. در دوران باستان، گاهی به عمو نیز عنوان «پدر» اطلاق میشد، امری که در برخی متون تاریخی مشاهده میشود.[۲]
پدر ابراهیم در اسلام
مسئله نام پدر ابراهیم از دیرباز مورد اختلاف مفسران اسلامی بوده است. مشهور میان شیعیان و برخی از علمای اهل سنت این است که پدر ابراهیم «تارح» بوده و برای تأیید این دیدگاه به آیه «وَتَقَلُّبَکَ فِی السَّاجِدِینَ» (سوره شعراء، آیه ۲۱۹) استناد میکنند. با این حال، برخی مفسران معتقدند که این آیه ناظر به جایگاه پیامبر اسلام در میان پیروان مؤمن است و ارتباطی با نسب او ندارد.[۳]
طبرسی در مجمعالبیان نیز به نقل از زجاج، مفسر معروف، تأکید میکند که در میان نسبشناسان، نام پدر ابراهیم بهعنوان تارح مورد پذیرش است. او همچنین به اجماع شیعیان اشاره دارد که بر اساس آن، اجداد پیامبر اسلام تا آدم همگی یکتاپرست بودهاند. در روایتی از پیامبر اسلام آمده است: «لَمْ یَزَلْ یَنْقُلُنِی اللَّهُ مِنْ أَصْلَابِ الطَّاهِرِینَ إِلَی أَرْحَامِ الْمُطَهَّرَاتِ…» که به انتقال او از نسلهای پاک اشاره دارد. طبرسی نتیجه میگیرد که اگر در میان اجداد پیامبر فردی مشرک وجود داشت، همه آنان به طهارت توصیف نمیشدند، زیرا قرآن تصریح کرده است که «إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ» (سوره توبه، آیه ۲۸).[۴]
در میان مفسران اهل سنت، آلوسی، صاحب تفسیر روحالمعانی، قائل به این است که پدر ابراهیم «تارح» بوده، نه آزر؛ اما فخر رازی با این دیدگاه مخالفت کرده و تأکید دارد که نباید ظاهر قرآن را کنار گذاشته و به اقوال مورخان یا منابعی مانند تورات استناد کرد.[۵]
پانویس
ارجاعات
منابع
- اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «آزر». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.