تفسیر ابنکثیر
تفسیر ابن کثیر با نام اصلی تفسیر القرآن العظیم کتابی در تفسیر قرآن از عمادالدین اسماعیل بن عمر بن کثیر دمشقی فقیه، مورخ و محدث شافعی و به زبان عربی تألیف شده است. این تفسیر، یکی از شناختهشدهترین تفاسیر نقلی برجایمانده از دوران متأخر پیشین است که مؤلف با الگوگیری از شیوه ابنعطیه، تفسیر طبری را اساس کار خود قرار داده است.
مؤلف
عمادالدین ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر دمشقی (۷۰۱/۷۷۴ ه.ق)، مشهور به ابنکثیر، فقیه، مورخ و مفسر نامدار شافعی بود. او در تفسیر و تاریخ، پیرو محمد بن جریر طبری محسوب میشد. ابنکثیر از مریدان ابنتیمیه بود و در راه دفاع از او، رنج و آزار فراوانی را متحمل شد. وی حدود هفتاد سال عمر کرد که در اواخر عمر، بینایی خود را از دست داد. پس از وفات، در گورستان صوفیه و در کنار قبر استادش به خاک سپرده شد.[۱]
شیوه تألیف
ابنکثیر با الگوگیری از شیوه ابنعطیه، تفسیر طبری را اساس کار خود قرار داد. او در نقل احادیث، اقوال و آراء، روایات را مورد تدقیق قرار داده و برخلاف ابنعطیه، با تفصیل و تصریح به نقد و تحلیل روایات تفسیری پرداخت. ابنکثیر از پیشگامان مشخص کردن موضوعات و اسرائیلیات در تفسیر و پرهیز از آنها بهشمار میرود. ابنکثیر مقدمهای کوتاه نیز بر تفسیر خود نگاشته است که در آن، به مباحث مربوط به شناخت روش صحیح تفسیر پرداخته است. بیشتر مطالب این مقدمه از مقدمة فی اصول التفسیر ابنتیمیه اقتباس شده است. شیوه تفسیر ابنکثیر تقریباً همان شیوه تفسیر طبری است. او ابتدا آیه یا آیاتی را میآورد و طبق اخبار و آثار وارد، آنها را تفسیر میکند و به قرائت، مسائل لغوی و ادبی میپردازد. اگر شبههای وجود داشته باشد، آن را به صورت سؤال مطرح میسازد و بر اساس روایات گذشتگان به آن پاسخ میدهد. در صورت تعارض و اختلاف اقوال، به جرح و تعدیل آنها پرداخته و وجه ارجح را بیان میکند. این شیوه، ضمن التزام به قرآن و سنت، با نقد، ترجیح و اِعمال نظر نیز منافاتی ندارد و به همین دلیل، مورد پسند علمای گذشته قرار گرفته است.[۱]
ویژگیهای تفسیر
این تفسیر در میان اهل سنت بسیار معتبر است و به دلیل انصاف و دقت نظر مفسر، همواره مورد توجه قرار گرفته است. ابنکثیر در تفسیر خود، به روشی مطلوب عمل کرده و تلاش نموده تا قرآن را تنها با قرآن و آرای مفسران پیش از خود تفسیر کند و از هرگونه اجتهاد به رای و صرفاً مبتنی بر استدلال عقلی دوری جوید. محییالدین خطیب در پاورقی تفسیر ابنکثیر مینویسد: «پس از صدور چنین فتوایی از شیخالاسلام ابنتیمیه، کتابخانه اسلام به تفسیر شاگرد برومندش عمادالدین ابنکثیر آراسته گردید که مانند خلاصهای از تفسیر طبری است و بیشترین بهره و اعتماد را از آن برده است؛ بنابراین، هر کس به تفسیر طبری دسترسی ندارد، تفسیر ابنکثیر او را بینیاز میسازد؛ زیرا این تفسیر، علاوه بر نکته یاد شده، از آلودگیهای تفاسیر متأخر مبرّاست». ویژگی برجسته تفسیر ابنکثیر، بررسی کامل اسناد روایات و ارزیابی صحت، ضعف، حسن و غریب بودن آنهاست. این ویژگی، نشاندهنده توانایی فراوان مفسر در علم حدیث است که با نیاوردن اسرائیلیات در تفسیرش، بر ارزش آن نیز افزوده است. به همین دلیل، این تفسیر از اعتبار خاصی نزد همگان برخوردار است.[۱] شوکانی این تفسیر را از بهترین تفسیرها خوانده و به گفته سیوطی تفسیری به شیوه آن نوشته نشده است. همچنین شاکر، تفسیر ابن کثیر را بهترین و دقیقترین تفسیرها پس از تفسیر طبری میداند. بهکار گرفتن احادیث در این تفسیر چنان است که از این اثر، جز تفسیر، یک راهنمای حدیث را با نقد اسناد و متن آن و تمیز حدیث صحیح از غیر آن میسازد.[۲]
چاپها
متن کامل این اثر در نیمه نخست سده ۱۴ ق، سه بار در مصر در هامش تفسیرهای دیگر یا جداگانه چاپ شده است. پس از آن نیز چاپهای غیر انتقادی متعددی از آن صورت گرفته است. علاوه بر این چاپها، ۳ منتخب از این کتاب تفسیری طبع شده است: عمدة التفسیر عن الحافظ ابن کثیر، به کوشش احمد محمد شاکر (قاهره، در ۵ ج، ۱۳۷۶ ق)، تیسیر العلی القدیر لاختصار تفسیر ابن کثیر، به کوشش الرفاعی (بیروت، در ۴ ج، ۱۳۹۲ ق)، مختصر تفسیر ابن کثیر، به کوشش الصابونی (بیروت، در ۳ ج، ۱۳۹۳ ق).[۲]
پانویس
ارجاعات
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ معرفت، تفسیر و مفسران، ۲: ۱۹۷–۲۰۱.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ رحیم لو، «ابن کثیر، عمادالدین»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
منابع
- معرفت، محمدهادی (۱۳۷۹). تفسیر و مفسران. قم: مؤسسه فرهنگی التمهید.
- رحیم لو، یوسف (۱۳۸۸). «ابن کثیر، عمادالدین». دانشنامه بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.