تفسیر بغوی
تفسیر بغوی یا معالم التنزیل اثر تفسیری ابو محمد حسین بن مسعود بغوی است که در دسته تفاسیر نقلی قرار دارد و مفسران و محققان بسیاری از اهل سنت، آن را ستایش کردهاند. این تفسیر در واقع خلاصهای پالایش شده از تفسیر ثعلبی محسوب میشود که بغوی در آن بسیاری از احادیث ضعیف و روایتهای غیر معتبر را حذف کرده است.
مؤلف
ابو محمد حسین بن مسعود بن محمد بن الفراء البغوی، معروف به محییالدین، از مفسران، فقیهان و محدثان برجسته قرن پنجم و ششم هجری قمری بود. وی در سال ۵۱۰ هجری قمری درگذشت و بیش از هشتاد سال عمر کرد. بغوی در فقه، حدیث و تفسیر قرآن از چهرههای شاخص دوران خود بهشمار میرفت و آثار گوناگونی در این زمینهها نگاشت. از میان کتابهای ارزشمند او میتوان به شرح السنن، غریباللغة و به ویژه تفسیر معالم التنزیل اشاره کرد. لقب «محییالدین» به سبب نقش گسترده او در احیای سنت نبوی و گسترش علوم دینی به وی داده شده است.[۱]
روش تألیف
تفسیر بغوی از نظر روششناسی، مبتنی بر اصول متقن تفسیر قرآن است. بغوی در این کتاب تفسیر هر آیه را با مراجعه به آیات مشابه و مفسّر قرآن (تفسیر قرآن به قرآن) آغاز و سپس از احادیث صحیح نبوی و اقوال صحابه و تابعین استفاده نموده است. بررسی مختصر ولی دقیق نکات لغوی، نحوی و بلاغی؛ پرداختن به اسباب نزول در موارد لازم؛ حفظ اختصار همراه با دقت و بدون ورود به مباحث طولانی کلامی یا فلسفی؛ رعایت امانت در نقل روایات بدون نقد یا ترجیح شخصی از ویژگیهای تفسیر معالم التنزیل بهشمار میآید. بغوی در نقل احادیث، دقت فراوانی در اسناد روايات بهکار برده و از نقل مطالب بدعتآمیز پرهیز کرده است. در مواردی نیز روایتهای مربوط به اهل بیت پیامبر را، در ادامه شیوه ثعلبی، با احترام و صراحت آورده است.[۱]
جایگاه تفسیری و دیدگاه دانشمندان
تفسیر بغوی مورد ستایش فراوان مفسران و محققان اهل سنت در زمانهای گذشته و معاصر قرار گرفته است. این تفسیر، خلاصهای از تفسیر ثعلبی محسوب میشود که بغوی در آن بسیاری از احادیث ضعیف و روایتهای غیر معتبر را حذف کرده است.[۱]
دیدگاه مفسران گذشته
ابن تیمیه در کتاب خود، مقدمة فی أصول التفسیر، تصریح میکند: «تفسیر بغوی، خلاصه تفسیر ثعلبی است؛ جز آنکه بغوی آن را از احادیث جعلی و آرای بدعتآمیز مصون داشته است.» وی همچنین تفسیر بغوی را «سالمترین تفسیر از حیث بدعت و روایات ضعیف» در مقایسه با تفاسیر زمخشری و قرطبی دانسته است. علاءالدین علی بن محمد بغدادی، معروف به خازن (متوفای ۷۲۵ هجری)، در مقدمه تفسیر خود مینویسد که تلخیص تفسیر بغوی را به سبب ارزش والای آن انجام داده است و آن را «جامعترین و شیواترین تفسیر در نقل آرای صحیح و احادیث نبوی» میداند.[۱]
دیدگاه پژوهشگران معاصر
عبدالرزاق مهدی دمشقی، محقق دار احیاء التراث العربی بیروت، در مقدمه چاپ انتقادی تفسیر بغوی مینویسد: «این تفسیر از روانترین و منسجمترین تفاسیر نقلمحور است؛ نثر آن شیوا و متضمن احادیثی است که سند آنها همگی صحیح یا حسن است.» محمد حسین ذهبی، مفسر و پژوهشگر علوم قرآن، نیز در کتاب التفسیر و المفسرون، این کتاب را «بهترین و سالمترین تفسیر نقلی در میان تفاسیر موجود» دانسته است.[۱]
مسئله تحریف در چاپهای متأخر
در برخی چاپهای جدید تفسیر معالم التنزیل، بخشهایی از روایات مربوط به فضایل اهل بیت بهویژه علی بن ابیطالب حذف یا تغییر داده شده است. از جمله در ذیل آیه «وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ» روایتی مشهور از سیرهنویس معروف، محمد بن اسحاق، ذکر شده بود که پیامبر اسلام در دعوت خویشاوندان خویش، علی را بهعنوان «وصیّ و جانشین» خود معرفی کرده است. این روایت در برخی چاپها حذف شده، اما در چاپ دار احیاء التراث العربی (بیروت، ۱۴۲۰ هـ/ ۲۰۰۰ م) همچنان حفظ شده است. علاوه بر آن، تفسیر خازن که برگرفته از تفسیر بغوی است، این روایت را بهطور کامل نقل کرده است.[۱]
پانویس
ارجاعات
منابع
- معرفت، محمدهادی (۱۳۷۹). تفسیر و مفسران. قم: مؤسسه فرهنگی التمهید.