جزیه

جزیه، مالیات سرانه اجباری است که از غیر مسلمانان، بخصوص اهل کتابی که تحت حاکمیت مسلمانان زندگی می‌کنند گرفته شود. پس از این که این افراد بر سر پرداخت جزیه با حاکمیت اسلامی به توافق رسیدند به آن‌ها اهل ذمه گفته می‌شود که معنای آن «افراد مورد محافظت» است. با این حال شواهد قرآنی مبنی بر سرانه بودن جزیه وجود ندارد و برخی معتقدند که سرانه بودن آن که بعداً در میان مسلمانان رواج یافت از سنت ساسانیان نشأت گرفته باشد. مسلمانان پس از فتح سرزمین‌ها ابتدا از همه افراد جزیه می‌گرفتند، بعد گرفتن آن را محدود به بالغین مذکر نمودند.

معنای اصطلاحی

جِزیه مالی است که بر کفار ذمّی در قلمرو حکومت اسلامی وضع می‌شود. اصطلاحاً به مالی گفته می‌شود که پیامبر اسلام و حکام پس از او از اهل کتاب (یهود و نصاری و مجوس) دریافت می‌کردند تا امنیت، جان، مال و خانواده آنان تضمین شود. این مالیات نوعی خراج سرانه نیز محسوب می‌شود و پرداخت آن، بر اساس توانایی مالی هر فرد، از آنان دریافت می‌گردد. پس از فتح مکه و تثبیت حاکمیت مسلمانان بر جزیره العرب، دریافت جزیه به‌طور رسمی آغاز شد. آیات قرآنی و روایات متعدد، شرایط و حدود دریافت جزیه را مشخص کرده‌اند؛ از جمله آیه «حتی یعطوا الجزیهٔ عن ید وهم صاغرون» (توبه ۲۹) که بیانگر ضرورت خوار نمودن و نشان دادن وابستگی آنان به حکومت اسلامی است. پرداخت جزیه برای زنان لازم نبود، زیرا هدف آن حفاظت از جان مردان و جلوگیری از بردگی بود. در صورت سرپیچی مردان از پرداخت، حکم شرعی مجازات آنان طبق قوانین اسلامی جاری می‌شد. جزیه در اسلام به گونه‌ای طراحی شده بود که ظلم و اجحافی به اهل ذمه وارد نشود و آنان همچون افراد آزاد تحت حمایت حکومت اسلامی زندگی کنند. این مالیات مشابه زکات و خراج مسلمانان بود، با این تفاوت که دریافت آن از اهل ذمه بود و مبنای آن توانایی مالی فرد تعیین می‌شد.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «جزیه». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.

• McAuliffe, Jane Dammen, ed. (2004). Encyclopaedia of the Qur'an. Vol. 4. Leiden-Boston: Brill.