شیخ بهایی

تصویر منسوب به شیخ یهایی

بهاءالدین محمد بن حسین بن عبدالصمد حارثی عاملی معروف به شیخ بهایی (متولد ۹۵۳ هـ.ق. ۱۵۴۷م. در بعلبک - وفات ۱۰۳۱ هـ.ق. ۱۶۲۱م. در اصفهان)، از علمای شیعهٔ لبنان بود که با مهاجرت به دیگر کشورهای اسلامی نقش گسترده‌ای در گسترش علوم اسلامی و فرهنگ آن مناطق داشته و در اکثر رشته‌های علمی زمان خود تألیفاتی بر جای گذاشته است.

زندگی

بهاءالدین محمد بن حسین بن عبدالصمد حارثی عاملی، مشهور به «شیخ بهائی»، از علمای برجسته شیعه و از خدمتگزاران نامدار اسلام و تشیع در عصر صفویه بود. وی در سال ۹۵۳ ه‍.ق در بعلبک لبنان متولد شد و در کودکی، سال ۹۶۶ ه‍.ق همراه پدرش عزالدین حسین به ایران هجرت کرد. او در ایران به تحصیل علوم مختلف پرداخت و به‌واسطه هوش و ذکاوت فراوان، به مقامات عالی علمی رسید. او به دو زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود و علاقه ویژه‌ای به سفر داشت. پس از مدت زمانی که در دوران حکومت شاه عباس ریاست عامه علمی را بر عهده داشت، بخش دیگری از عمر خود را به جهانگردی گذراند و از ایران به مصر، بیت‌المقدس، شام و حلب سفر کرد. پس از بازگشت به اصفهان در سال ۱۰۳۱ ه‍.ق درگذشت و جنازه‌اش به مشهد منتقل شد.

تحصیل و فعالیت‌ها

بهایی تحصیلات خود را در قزوین و هرات به پایان رساند و سپس در اصفهان ساکن شد. او به همراه میرداماد و میرفندرسکی از برجسته‌ترین دانشمندان زمان خود بود و استاد اصلی ملاصدرا در علوم نقلی (فقه، حدیث و تفسیر) به‌شمار می‌رفت. شاه عباس اول او را تحت حمایت قرار داد و به عنوان شیخ‌الاسلام اصفهان منصوب کرد، اما بهایی هیچگاه سمت دولتی نپذیرفت و زندگی خود را به مطالعه، تدریس و پژوهش اختصاص داد.

سفرها و محافظت سیاسی

عاملی بین ۱۵۸۳ تا ۱۵۸۵ میلادی به مصر، سوریه، حجاز، اورشلیم و چند شهر عثمانی سفر کرد. در سرزمین‌های عثمانی، با لباس درویشی سفر می‌کرد و هویتش را مخفی نگاه می‌داشت تا از تنش‌های سیاسی بین عثمانی‌ها و صفویان محافظت شود.

آثار

بهاءالدین بیش از ۸۸ کتاب و رساله در زمینه‌های گوناگون تألیف کرد که از آن جمله می‌توان به «جامع عباسی»، «حبل المتین» در فقه، «اربعین»، «خلاصه الحساب»، «تشریح الافلاک»، «کشکول»، «مخلاة»، «نان و حلوا»، «شیر و شکر»، «صمدیه»، «عروة الوثقی» در تفسیر، «اسرار البلاغه» و «زبده» در اصول اشاره کرد. آثار او، به ویژه در ایران و شبه‌قاره هند، جایگاه برجسته‌ای در فلسفه، ادبیات و تصوف دارند.

معماری و شهرسازی

عاملی معمار مسجد شاه در اصفهان بود و در برنامه‌ریزی شهری اصفهان، تحت نظارت شاه عباس، نقش داشت که شامل خیابان‌ها، کاخ‌ها، دفاتر دولتی، مساجد، مدارس، بازارها، حمام‌ها، قلعه‌ها و باغ‌ها بود.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «شیخ بهایی». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.
• امین، سید حسن (۱۳۸۷). «شیخ بهایی عالم بزرگ ذوفنون». حافظ (۵۷).
• زمانی نژاد، علی اکبر (۱۳۹۶). «نقش شیخ بهایی در گسترش علوم اسلامی». سیره پژوهی اهل بیت (ع) (۵).
• Kalin, Ibrahim (2014). "'Amili, Baha al-Din al-". The Oxford Encyclopedia of Philosophy, Science, and Technology in Islam (به انگلیسی). New York, USA: Oxford University Press.