تربیت کودک

تربیت یکی از اساسی‌ترین عوامل شکل‌دهنده شخصیت فرد است و نقش مهمی در رشد و شکوفایی استعدادهای انسانی ایفا می‌کند. روش‌های تربیتی دینی به سه دستهٔ روش‌های قطعی، روش‌های اصلاحی و روش‌های کنایی تقسیم می‌شوند. در روایات شیعی تربیت کودک به سه دوره هفت ساله تقسیم شده است. والدین نقش مؤثری در تربیت کودک ایفا می‌کنند.

مفهوم شناسی واژه تربیت

تربیت، مصدر باب تفعیل از ماده «ربی یربو» به معنای رشد بوده و در کتب لغت به معنای رشد دادن استعمال شده است و در اصطلاح فراهم آوردن زمینه برای پرورش استعدادهای درونی هر موجود و به ظهور و فعلیت رسانیدن امکانات بالقوه موجود در درون او را تربیت تعبیر کرده‌اند.

ویژگی تربیت اسلامی

از ویژگی‌های نظام تربیتی اسلام منبع و مأخذی است که محتوای آن را تشکیل می‌دهد و خاستگاه آن منبع وحی و الهام الهی است که در کتاب آسمانی تبلور دارد و همسو با کتاب تکوین ـ یعنی فطرت است و به وسیله امین وحی بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده و سنت و سیره مفسر و مبین آن می‌باشد، چنانچه خداوند در آیه ۱ سوره ابراهیم می‌فرمایند: «الر کِتابٌ اَنْزَلناهُ اِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النُّورِ بِإِذنِ رَبِّهِم اِلی صِراطِ الْعَزیزِ الْحَمیدِ»

روش‌های تربیتی

برخی محققان، روش‌های تربیتی در اسلام را به سه دسته تقسیم نموده‌اند

• روش‌های قطعی: مواردی چون مهرورزی، نصیحت، تکریم شخصیت، عدم تبعیض؛
• روش‌های اصلاحی: مواردی چون بخشش، تغافل، تشویق، تنبیه متناسب، بازی، شرکت‌دادن در مراسم مذهبی؛
• روش‌های کنایی: مواردی چون نصیحت پنهانی، برگزاری مسابقات و واگذاری برخی مسئولیت‌ها به فرزندان.

دوران‌های سه‌گانه تربیت کودک

در روایات شیعی، تربیت فرزند به سه دوره هفت‌ساله تقسیم شده است: در هفت سال اول، با عنوان «سیّد و آقا»، در هفت سال دوم با عنوان «مطیع و فرمانبردار» و در هفت سال سوّم با عنوان «وزیر و مسئول» معرفی شده است. برخی این سه دوره را منطبق بر دوران کودکی، نوجوانی و جوانی دانسته‌ و برخی نیز بر این باورند که این روش موجب پدیدآمدن شخصیت نیکو در فرزند می‌شود و ویژگی‌های روانی، هیجانی و رفتاریِ هماهنگ با فطرت را برایش فراهم می‌سازد.

نقش والدین در تربیت کودک

بنا بر پژوهشهای صورت گرفته، در اسلام، نقش وراثتی مادر در تربیت فرزند بیش از پدر است. در این میان، به برخی روایات و نیز آیه ۲۸ سوره مریم اشاره شده است؛به این دلیل که در این آیه به تأثیر ناپاکی مادر مریم (س) از زبان قوم وی اشاره شده است؛ درحالی‌که همه آگاه بودند مادر وی در طفولیت او از دنیا رفته است.

یک پدر نمونه پدری است که علاوه بر آموزش اخلاق و رفتار خوب به فرزندان بتواند روزی خانواده اش را نیز از راه حلال به دست آورد؛ زیرا این روزی حلال در سرنوشت فرزندان بسیار مؤثر است. اگر ادعایی را که فرزندان می‌کنند، برآورده شود تا حد زیادی در اثر همین روزی حلال است که پدر برایشان آورده است و لذا فرزندان همیشه باید قدردان چنین پدری باشند.

آموزش فرائض دینی به کودکان

پیامبراکرم (ص) به آموزش فرائض و شعائر دینی به کودکان توصیه کرده است؛ ایشان فرمودند: «هرگاه کودکانتان زبان باز کردند کلمه لااله‌الاالله را به آنان بیاموزید و هرگاه دندان[شیری] آنها افتاد آنان را به نماز امر کنید.» وقتی از ایشان پرسیده شد کودک چه هنگام باید نماز بخواند؟ فرمودند: «هرگاه دست راستش را از دست چپش شناخت او را به نماز وادارید.»

همچنین روایت شده که ایشان به کودکانی که در کنارش بودند نگاهی کردند و فرمودند: «وای به حال فرزندان آخرالزمان از پدرانشان گفتند: یا رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) از دست پدران مشرکشان فرمودند: نه از پدران مؤمنی که فرزندان‌شان را چیزی از فرائض نمی‌آموزند و هرگاه فرزندان‌شان چیزی از فرائض و امور دینی بیاموزند از عمل به آن منع‌شان می‌کنند و برای‌شان به مقدار کمی از دنیا راضی می‌شوند پس من از آنها[آن پدران] بیزارم و آنان از من بیزارند.»

کتاب‌شناسی

از جمله کتاب‌هایی که می‌توان در زمینه تربیت کودک به آن اشاره کرد، کتاب «تربیت دینی کودک» می‌باشد؛ این کتاب بازنویسی گفتارهای آیت الله حائری شیرازی در بیش از هفتاد جلسه «درس تربیت» با حضور دانشجویان علوم تربیتی است که در سال ۱۳۹۵ش به همت نشر معارف به چاپ رسیده است.