نجمه خاتون: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''نجمه خاتون''' همسر [[موسی کاظم]] و مادر [[علی بن موسی الرضا]] و [[فاطمه معصومه]] بوده است. | '''نجمه خاتون''' همسر [[موسی کاظم]] و مادر [[علی بن موسی الرضا]] و [[فاطمه معصومه]] بوده است. | ||
==نام و تبار== | ==نام و تبار== | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
همسر او، [[موسی کاظم|موسیَ بن جعفر]] مُلقَّب به کاظِم، هفتمین امام [[تشیع دوازده امامی|شیعیانِ دوازده امامی]] و از خاندان [[بنیهاشم]] و از قبیلهٔ [[قریش|قُرَیْش]] است.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> موسیٰ کاظم متولد ۱۲۸ ه.ق، در [[ابواء|اَبْواء]]، منطقهای در میان [[مکه]] و [[مدینه]] یا مدینه است.<ref>{{پک|Kohlberg|1993|ف=Mūsā al-Kāẓim|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> او تا سال ۱۷۹ ه.ق در مدینه میزیست و پس از دستگیری و انتقالش به عراق توسط هارون، اموال و دستورهایش به پسرش علی الرضا رسید.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> سرآخر موسی کاظم در زندان [[بغداد]] در [[رجب|رَجَبِ]] ۱۸۳ ه.ق، درگذشت.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> پیش از دستگیری آخرش، موسی کاظم چندین بار بهدستور هارون به زندان افتاد و آخرین زندانی او در [[زندان سندی بن شابک|زندانِ سِنْدی بنِ شاهِک]] در [[بغداد]] گذرانده شد.<ref>{{پک|Kohlberg|1993|ف=Mūsā al-Kāẓim|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> | همسر او، [[موسی کاظم|موسیَ بن جعفر]] مُلقَّب به کاظِم، هفتمین امام [[تشیع دوازده امامی|شیعیانِ دوازده امامی]] و از خاندان [[بنیهاشم]] و از قبیلهٔ [[قریش|قُرَیْش]] است.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> موسیٰ کاظم متولد ۱۲۸ ه.ق، در [[ابواء|اَبْواء]]، منطقهای در میان [[مکه]] و [[مدینه]] یا مدینه است.<ref>{{پک|Kohlberg|1993|ف=Mūsā al-Kāẓim|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> او تا سال ۱۷۹ ه.ق در مدینه میزیست و پس از دستگیری و انتقالش به عراق توسط هارون، اموال و دستورهایش به پسرش علی الرضا رسید.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> سرآخر موسی کاظم در زندان [[بغداد]] در [[رجب|رَجَبِ]] ۱۸۳ ه.ق، درگذشت.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> پیش از دستگیری آخرش، موسی کاظم چندین بار بهدستور هارون به زندان افتاد و آخرین زندانی او در [[زندان سندی بن شابک|زندانِ سِنْدی بنِ شاهِک]] در [[بغداد]] گذرانده شد.<ref>{{پک|Kohlberg|1993|ف=Mūsā al-Kāẓim|ک=Encyclopedia of Islam|زبان=en}}</ref> | ||
مشهور آن است که غیر از فاطمه معصومه و علی بن موسی الرضا، برای او فرزند دیگری گزارش نشدهاست.<ref>{{پک|1=مصباح موسوی|2=۱۴۰۰|ک=بانوی اندلس|ص=۸۲}}</ref><ref>{{پک|1=زاهدی|2=۱۳۹۰|ک=سخن تاریخ|ف=بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم}}</ref> به عقیده مصباح موسوی، پژوهشگر شیعه، در صورت قبول نظر دو فرزند، منظور از امالبنین (مادر پسران) که یکی از القاب نجمه خاتون بودهاست، تشبیه فاطمه معصومه به فرزند پسر و تمجید او بودهاست۔ او همچنین احتمال میدهد که ممکن است هدف از این لقب، مخفی کردن تک پسر بودن نجمه و انحراف اذهان دشمنان از جانشین بعدی خود بودهباشد۔<ref>{{پک|1=مصباح موسوی|2=۱۴۰۰|ک=بانوی اندلس|ص=۸۲_۸۴}}</ref> | مشهور آن است که غیر از فاطمه معصومه و علی بن موسی الرضا، برای او فرزند دیگری گزارش نشدهاست.<ref>{{پک|1=مصباح موسوی|2=۱۴۰۰|ک=بانوی اندلس|ص=۸۲}}</ref><ref>{{پک|1=زاهدی|2=۱۳۹۰|ک=سخن تاریخ|ف=بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم}}</ref> اما برخی فرزند دیگری به نام قاسم را نیز به او منسوب دانستهاند۔ به عقیده احمدی جلفایی، از پژوهشگران شیعه، فاصله زمانی ۲۵ ساله بین تولد علی بن موسی الرضا و فاطمه معصومه، با توجه به شرایط و زمانه موسی کاظم و تعداد زیاد فرزندان منسوب به وی، صحیح به نظر نمیرسد و احتمال اینکه فرزندان دیگری نیز از نجمهخاتون به دنیا آمده باشد، بسیار است۔ در منابع از فرزند دیگری به نام ابراهیم اصغر با پسوند نجمیه یاد شدهاست که به عقیده احمدی، تصحیفی از نام مادرش نجمه میتواند باشد۔<ref>{{پک|1=احمدی جلفایی|2=۱۳۹۳|ک=نجمه خاتون|ص=۹۷-۹۹}}</ref> به عقیده مصباح موسوی، پژوهشگر شیعه، در صورت قبول نظر دو فرزند، منظور از امالبنین (مادر پسران) که یکی از القاب نجمه خاتون بودهاست، تشبیه فاطمه معصومه به فرزند پسر و تمجید او بودهاست۔ او همچنین احتمال میدهد که ممکن است هدف از این لقب، مخفی کردن تک پسر بودن نجمه و انحراف اذهان دشمنان از جانشین بعدی خود بودهباشد۔<ref>{{پک|1=مصباح موسوی|2=۱۴۰۰|ک=بانوی اندلس|ص=۸۲_۸۴}}</ref> | ||
در تاریخ تولد اولین فرزندش اختلافات بسیاری گزارش شدهاست. بهگزارش ''[[دانشنامه جهان اسلام|دانشنامهٔ جهانِ اسلام]]''، نقل مشهور دربارهٔ روز و سال ولادت علی بن موسی، پنجشنبه ۱۱ [[ذیقعده|ذیقَعْدهٔ]] سال ۱۴۸ ه.ق است. روزهای دیگری که برای ولادت مطرح میشود، ۱۵ ذیقعده، ۱۱ [[ربیعالاول|رَبیعُالْاَوَّل]] یا [[ذیحجه|ذیحَجّه]]، و ششم، هفتم یا هشتم [[شوال|شَوّال]] است.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> بهگزارش مادلونگ در ''[[ایرانیکا]]''، سالهای ۱۴۸ ه.ق/۷۶۵ م، ۱۵۱ ه.ق/۷۶۸ م، ۱۵۳ ه.ق/۷۷۰ م و ۱۵۹ ه.ق/۷۷۶ م برای سالِ تولدِ علی بن موسی ذکر شده، اما از این میان، تاریخ اول اعتبار کمتری دارد.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> در سال ۲۰۰ ه.ق، علی الرضا به مرو عزیمت کرد تا ولیعهد خلیفه شود.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> او در این سفر، تنها بود هیچ یک از اعضاء خانواده حتی پسر خردسالش را با خود همراه نکرد.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> یک سال بعد، فاطمه معصومه دیگر فرزندش به همراه جمعی زیادی از زنان و مردان بنیهاشم، عازم مرو شدند.<ref>{{پک|سجادی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=آستانه حضرت معصومه}}</ref><ref>{{پک|قرشی|۱۴۱۳|ک=حیاة الامام موسی بن جعفر|ص=۴۳۹|ج=۲}}</ref> | در تاریخ تولد اولین فرزندش اختلافات بسیاری گزارش شدهاست. بهگزارش ''[[دانشنامه جهان اسلام|دانشنامهٔ جهانِ اسلام]]''، نقل مشهور دربارهٔ روز و سال ولادت علی بن موسی، پنجشنبه ۱۱ [[ذیقعده|ذیقَعْدهٔ]] سال ۱۴۸ ه.ق است. روزهای دیگری که برای ولادت مطرح میشود، ۱۵ ذیقعده، ۱۱ [[ربیعالاول|رَبیعُالْاَوَّل]] یا [[ذیحجه|ذیحَجّه]]، و ششم، هفتم یا هشتم [[شوال|شَوّال]] است.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> بهگزارش مادلونگ در ''[[ایرانیکا]]''، سالهای ۱۴۸ ه.ق/۷۶۵ م، ۱۵۱ ه.ق/۷۶۸ م، ۱۵۳ ه.ق/۷۷۰ م و ۱۵۹ ه.ق/۷۷۶ م برای سالِ تولدِ علی بن موسی ذکر شده، اما از این میان، تاریخ اول اعتبار کمتری دارد.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> در سال ۲۰۰ ه.ق، علی الرضا به مرو عزیمت کرد تا ولیعهد خلیفه شود.<ref>{{پک|Madelung|1985|ف=ʿAlī Al-Reżā|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> او در این سفر، تنها بود هیچ یک از اعضاء خانواده حتی پسر خردسالش را با خود همراه نکرد.<ref>{{پک|ناجی|باغستانی|۱۳۹۴|ف=الرضا، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}</ref> یک سال بعد، فاطمه معصومه دیگر فرزندش به همراه جمعی زیادی از زنان و مردان بنیهاشم، عازم مرو شدند.<ref>{{پک|سجادی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=آستانه حضرت معصومه}}</ref><ref>{{پک|قرشی|۱۴۱۳|ک=حیاة الامام موسی بن جعفر|ص=۴۳۹|ج=۲}}</ref> | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
=== یادداشتها === | |||
{{پانویس|گروه=یادداشت|اندازه=کوچک|۲}} | |||
===ارجاعات=== | ===ارجاعات=== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
===منابع=== | ===منابع=== | ||
*{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = احمدی جلفایی | نام = حمید | عنوان = نجمه خاتون:مادر حضرت فاطمه معصومه | سال = ۱۳۹۳ | ناشر = زائر | مکان = قم|پیوند=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=13020&lang=fa|شابک=978-964-180-266-2}} | |||
*{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=پاکنیا|نام۱=عبدالکریم|تاریخ=۱۳۹۶|عنوان=نجمه خاتون، مادر امام رضا علیه السلام|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1301720/|ژورنال=مبلغان|شماره=۲۱۷|صفحات=۲۲_۳۰}} | *{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=پاکنیا|نام۱=عبدالکریم|تاریخ=۱۳۹۶|عنوان=نجمه خاتون، مادر امام رضا علیه السلام|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1301720/|ژورنال=مبلغان|شماره=۲۱۷|صفحات=۲۲_۳۰}} | ||
*{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=زاهدی|نام۱=یاسین|تاریخ=۱۳۹۰|عنوان=بررسی تاریخی دختران امام کاظم|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/494624|ژورنال=سخن تاریخ|شماره=۶|صفحات=۸۲_۱۰۹}} | *{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=زاهدی|نام۱=یاسین|تاریخ=۱۳۹۰|عنوان=بررسی تاریخی دختران امام کاظم|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/494624|ژورنال=سخن تاریخ|شماره=۶|صفحات=۸۲_۱۰۹}} | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۴: | ||
*{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=طیبی|نام۱=ن.|تاریخ=بهمن ۱۳۷۸|عنوان=نجمه، نگین بندگی|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/469911|ژورنال=فرهنگ کوثر| مکان = قم|شماره=۳۵|صفحات=۵۳–۵۶| دسترسی پیوند = آبونمان | توسط = [[نورمگز]]}} | *{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=طیبی|نام۱=ن.|تاریخ=بهمن ۱۳۷۸|عنوان=نجمه، نگین بندگی|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/469911|ژورنال=فرهنگ کوثر| مکان = قم|شماره=۳۵|صفحات=۵۳–۵۶| دسترسی پیوند = آبونمان | توسط = [[نورمگز]]}} | ||
*{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = قرشی | نام = باقر شریف | عنوان = حیاة الامام الرضا علیه السلام | سال = ۱۳۸۰ | ناشر = سعید بن جبیر | مکان = قم|دوره=دوم|پیوند نویسنده=باقر شریف قرشی|زبان=عربی}} | *{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = قرشی | نام = باقر شریف | عنوان = حیاة الامام الرضا علیه السلام | سال = ۱۳۸۰ | ناشر = سعید بن جبیر | مکان = قم|دوره=دوم|پیوند نویسنده=باقر شریف قرشی|زبان=عربی}} | ||
*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مصباح موسوی|نام=محمدصادق|عنوان=بانوی اندلس|سال=۱۴۰۰|مکان=تهران|ناشر=چاپ و نشر بینالملل}} | *{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مصباح موسوی|نام=محمدصادق|عنوان=بانوی اندلس|سال=۱۴۰۰|مکان=تهران|ناشر=چاپ و نشر بینالملل|شابک=978-964-308-33-4|شابک نادرست=بله}} | ||
*{{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = ناجی | نام = محمدرضا | پیوند نویسنده = | نام خانوادگی۲ = باغستانی | نام۲ = اسماعیل | پیوند نویسنده۲ = | نام خانوادگی ویراستار = حداد عادل | نام ویراستار = غلامعلی | پیوند ویراستار = غلامعلی حداد عادل | مدخل = الرضا، امام | پیوند مدخل = https://rch.ac.ir/article/Details/13988 | دانشنامه = [[دانشنامه جهان اسلام]] | جلد = ۲۰ | سال = ۱۳۹۴ | ناشر = [[بنیاد دائرةالمعارف اسلامی]] | مکان = تهران}} | *{{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = ناجی | نام = محمدرضا | پیوند نویسنده = | نام خانوادگی۲ = باغستانی | نام۲ = اسماعیل | پیوند نویسنده۲ = | نام خانوادگی ویراستار = حداد عادل | نام ویراستار = غلامعلی | پیوند ویراستار = غلامعلی حداد عادل | مدخل = الرضا، امام | پیوند مدخل = https://rch.ac.ir/article/Details/13988 | دانشنامه = [[دانشنامه جهان اسلام]] | جلد = ۲۰ | سال = ۱۳۹۴ | ناشر = [[بنیاد دائرةالمعارف اسلامی]] | مکان = تهران}} | ||
*{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = نجف | نام = محمدمهدی | عنوان = کتاب الجامع لرواة أصحاب الإمام الرضا علیه السلام | سال = ۱۴۰۶ | ناشر = المؤتمر العالمی للإمام الرضا (علیه السلام) | مکان = مشهد}} | *{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = نجف | نام = محمدمهدی | عنوان = کتاب الجامع لرواة أصحاب الإمام الرضا علیه السلام | سال = ۱۴۰۶ | ناشر = المؤتمر العالمی للإمام الرضا (علیه السلام) | مکان = مشهد}} | ||
نسخهٔ ۲۴ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۰۶
نجمه خاتون همسر موسی کاظم و مادر علی بن موسی الرضا و فاطمه معصومه بوده است.
نام و تبار
تاریخنگاران برای مادر علی بن موسی، نامهای مختلفی ذکر کردهاند؛ از جمله: سَکَن، نَجمه، سَمّان، صَقر، سَلامه، شَهده، خَیزُران، نَجمه، اَرْویٰ و تُکتَم.[یادداشت ۱][۱][۲] اما مشهورترین نامش، تکتم بوده[۳] و با لقب شقراء نیز خوانده شدهاست. پس از تولد علی بن موسی به نامهای طاهره و اُمُّالْبَنین نامیده شدهاست. بهگزارش دانشنامهٔ جهان اسلام، دلیل تعدّد نامهای وی شاید بهخاطر آن باشد که کنیز، نزد هر یک از صاحبانِ خود به نامی خوانده میشدهاست.[۴]
از آنجا که یکی از القاب او «خَیزُران مَرسِیَّه» گزارش شده، عدهای احتمال دادهاند که وی اهل مارْسِی در جنوب فرانسه بودهاست. گروهی دیگر نیز منظور از مارسی را مورسیا در اسپانیا یا شهری بندری در الجزایر میدانند.[۵] دانشنامهٔ جهان اسلام صفت مَرسیّه را مربوط به انتساب وی به منطقه مریس مصر و صفت نوبیّه را دربارهٔ انتسابش به منطقهٔ نوبه در آفریقا دانستهاست.[۶] بر اساس روایتی در بحارالانوار، نجمه خاتون از اهالی مغرب عنوان شدهاست۔[۷] خاتون آبادی وی را اهل نوبه و زنگبار میداند.[۸] مصباح موسوی، با استناد به برخی گزارهها و تحلیلها، نجمهخاتون را اهل اسپانیا و از خانوادهای مسلمان میداند که کنیز نبودهاست۔[۹] غیر از اطلاعات فوق، هیچ اطلاعی از خانواده نجمه خاتون و تبار او وجود ندارد۔[۱۰]
سرگذشت
در اینکه او کنیز بودهاست، اکثر منابع اتفاق نظر دارند، اما مصباح موسوی مدعیاست که در سالهای ۱۴۵ تا ۱۴۸ ه۔ق، هیچ جنگی بین مسلمانان و کافران صورت نگرفتهاست و بر این اساس، نجمه، نمیتواند برده باشد۔ به عقیده همو، نجمه خاتون از یک خانواده مسلمان ساکن در اندلس، توسط قوم بربرها ربوده و به عنوان برده فروخته شدهاست۔ شاهد این مدعا، ناآرامیهای اندلس در سالهای قبل از ۱۳۹ ه۔ق و درگیریهای داخلی بربرها با دیگر اقوام اندلس عنوان شدهاست۔[۱۱]
در روایتی که مجلسی در بحارالانوار از هشام بن احمر نقل کردهاست، ماجرای خریداری این کنیز چنین گزارش شدهاست که موسی کاظم قصد داشت تا کنیزی را برای مادرش خریداری کند، به نزد بردهفروش مغربی مراجعه کرد و طلب کنیزی کرد، اما هیچکدام از کنیزان را نپسندید۔ مرد کنیز فروش، دختر جوان دیگری نیز داشت که به موسی کاظم، به بهانه بیماری نشان نداد۔ روز بعد، هشام بن احمد از طرف موسی کاظم به نزد بردهفروش رفت و مجدد طلب کنیز بیمار را کرد، تا آنکه سرآخر نجمه خاتون خریداری شد۔ در دلائل الامامه، محمد بن جریر طبری نیز روایت میکند که موسی کاظم بر اساس خوابی که دیدهاست و دستور محمد در خواب به خرید چنین کنیزی، اقدام به خریدن او کردهاست۔[۱۲] شبیه به همین روایت را منابع شیعه از حمیده گزارش کردهاند که دلیل بخشش کنیزش به موسی کاظم را، خوابی از پیامبر دانستهاست۔[۱۳] اما بنابر نقلی دیگر، مادر موسی کاظم، حمیده — که از زنانِ عجم بود — کنیزی خریداری کرد که در سرزمین عرب بهدنیا آمده و در همانجا پرورش یافته بود. پس از آنکه حمیده آن کنیز را آزمود و دریافت که در دین و خِرَد از دیگران برتر است، وی را برای فرزندش موسی بن جعفر برگزید.[۱۴] در روایت سومی، جعفر صادق، هشام بن احمر را به خرید کنیزی دستور میدهد۔[۱۵]
نجمه خاتون، نزد حمیده به آموختن مسائل اسلامی پرداخت۔ در عیون اخبارالرضا گزارش شدهاست که نجمه به جهت احترام به حمیده، حتی در مقابل او نمینشست۔ پس از مدتی، حمیده، نجمه را برای ازدواج با موسی کاظم به وی پیشنهاد کرد و او نیز پذیرفت۔ نجمه خاتون در سال ۱۴۸ ه۔ق، علی بن موسی الرضا را در مدینه به دنیا آورد۔ بنابر روایتهای شیعی، وی در دوران بارداری، عجایبی را نیز دیدهاست و خود گزارشگر آن بودهاست۔ پس از آن در سال ۱۷۳، فاطمه معصومه به دنیا آمد۔[۱۶] هرچند برخی به اشتباه سال تولد فاطمه معصومه را ۱۸۳ گزارش کردهاند۔[۱۷]
نجمه خاتون از زنانی است که از علی بن موسی الرضا، روایتهایی را نقل کردهاست.[۱۸]
درگذشت و مدفن
تاریخ دقیق درگذشت او مشخص نیست۔ برخی بر این باورند که چون موسی کاظم، در وصیتنامه خود نامی از نجمهخاتون نیاوردهاست، او پیش از موسی کاظم از دنیا رفته باشد۔ در مقابل، برخی عدم ذکر نام نجمه در وصیت را به عنوان سیاستی برای مخفی نگاهداشتن نام و اثر وی از حاکمان عباسی میدانند۔[۱۹] دفن او در مدینه و عدم حضورش در کاروان فاطمه معصومه در سفر به مرو، به این معناست که وی در قبل از سال ۲۰۰ ه۔ق درگذشته است۔[نیازمند منبع]
بنابر گزارش کتاب معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، نجمه خاتون در مشربه امابراهیم واقع در منطقه قبا در مدینه، و در کنار حمیده، دفن شد۔ تا پیش از سال ۱۴۰۵ ه۔ق، بر این قبور، بقعهای وجود داشت اما بعدها، به دست حکومت سعودی در عربستان، این بقعهها تخریب شدند و بنای مشربه امابراهیم امروزه به صورت چهاردیواری است که درب آن بسته است۔ مکان امروزی این مشربه، خیابان العوالی شهر مدینه است۔[۲۰]
همسر و فرزندان
همسر او، موسیَ بن جعفر مُلقَّب به کاظِم، هفتمین امام شیعیانِ دوازده امامی و از خاندان بنیهاشم و از قبیلهٔ قُرَیْش است.[۲۱] موسیٰ کاظم متولد ۱۲۸ ه.ق، در اَبْواء، منطقهای در میان مکه و مدینه یا مدینه است.[۲۲] او تا سال ۱۷۹ ه.ق در مدینه میزیست و پس از دستگیری و انتقالش به عراق توسط هارون، اموال و دستورهایش به پسرش علی الرضا رسید.[۲۳] سرآخر موسی کاظم در زندان بغداد در رَجَبِ ۱۸۳ ه.ق، درگذشت.[۲۴] پیش از دستگیری آخرش، موسی کاظم چندین بار بهدستور هارون به زندان افتاد و آخرین زندانی او در زندانِ سِنْدی بنِ شاهِک در بغداد گذرانده شد.[۲۵]
مشهور آن است که غیر از فاطمه معصومه و علی بن موسی الرضا، برای او فرزند دیگری گزارش نشدهاست.[۲۶][۲۷] اما برخی فرزند دیگری به نام قاسم را نیز به او منسوب دانستهاند۔ به عقیده احمدی جلفایی، از پژوهشگران شیعه، فاصله زمانی ۲۵ ساله بین تولد علی بن موسی الرضا و فاطمه معصومه، با توجه به شرایط و زمانه موسی کاظم و تعداد زیاد فرزندان منسوب به وی، صحیح به نظر نمیرسد و احتمال اینکه فرزندان دیگری نیز از نجمهخاتون به دنیا آمده باشد، بسیار است۔ در منابع از فرزند دیگری به نام ابراهیم اصغر با پسوند نجمیه یاد شدهاست که به عقیده احمدی، تصحیفی از نام مادرش نجمه میتواند باشد۔[۲۸] به عقیده مصباح موسوی، پژوهشگر شیعه، در صورت قبول نظر دو فرزند، منظور از امالبنین (مادر پسران) که یکی از القاب نجمه خاتون بودهاست، تشبیه فاطمه معصومه به فرزند پسر و تمجید او بودهاست۔ او همچنین احتمال میدهد که ممکن است هدف از این لقب، مخفی کردن تک پسر بودن نجمه و انحراف اذهان دشمنان از جانشین بعدی خود بودهباشد۔[۲۹]
در تاریخ تولد اولین فرزندش اختلافات بسیاری گزارش شدهاست. بهگزارش دانشنامهٔ جهانِ اسلام، نقل مشهور دربارهٔ روز و سال ولادت علی بن موسی، پنجشنبه ۱۱ ذیقَعْدهٔ سال ۱۴۸ ه.ق است. روزهای دیگری که برای ولادت مطرح میشود، ۱۵ ذیقعده، ۱۱ رَبیعُالْاَوَّل یا ذیحَجّه، و ششم، هفتم یا هشتم شَوّال است.[۳۰] بهگزارش مادلونگ در ایرانیکا، سالهای ۱۴۸ ه.ق/۷۶۵ م، ۱۵۱ ه.ق/۷۶۸ م، ۱۵۳ ه.ق/۷۷۰ م و ۱۵۹ ه.ق/۷۷۶ م برای سالِ تولدِ علی بن موسی ذکر شده، اما از این میان، تاریخ اول اعتبار کمتری دارد.[۳۱] در سال ۲۰۰ ه.ق، علی الرضا به مرو عزیمت کرد تا ولیعهد خلیفه شود.[۳۲] او در این سفر، تنها بود هیچ یک از اعضاء خانواده حتی پسر خردسالش را با خود همراه نکرد.[۳۳] یک سال بعد، فاطمه معصومه دیگر فرزندش به همراه جمعی زیادی از زنان و مردان بنیهاشم، عازم مرو شدند.[۳۴][۳۵]
کتابشناسی
اولین اثر مستقل منتشر شده با موضوع نجمه خاتون، کتاب بانوی اندلس است. این کتاب به شخصیت و زادگاه نجمه خاتون پرداخته است و اثر محمدصادق مصباح موسوی است و در سال ۱۴۰۰ منتشر شدهاست. برای نوشتن این اثر، هفت سال تحقیق و پژوهش تاریخی صورت گرفتهاست.[۳۶]
پانویس
یادداشتها
- ↑ تکتم: نام دیگر چاه زمزم به معنای پوشیده۔ امالبنین: مادر پسران نجمه: ستاره درخشان خیزران المرسیه: بانوی بلندقامت اهل مرسیه شقرا: بانوی سرخ و سفید اروی: ابر بارانزا طاهر: پاک و پاکیزه سمان: شخصی که به دنبال افزایش شرافت است۔ سکن: آرامش صقر: خورشید تابان سلامه:سالم از هرگونه عیب و نقص (رک: مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۷۰.)
ارجاعات
- ↑ قرشی، حیاة الامام الرضا، ۱: ۲۱.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ قرشی، حیاة الامام الرضا، ۱: ۲۱.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ طیبی، «نجمه، نگین بندگی»، فرهنگ کوثر.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ پاکنیا، «نجمه خاتون، مادر امام رضا»، مبلغان.
- ↑ زاهدی، «بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم»، سخن تاریخ.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۱۲۶.
- ↑ زاهدی، «بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم»، سخن تاریخ.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۱۳۴.
- ↑ پاکنیا، «نجمه خاتون، مادر امام رضا»، مبلغان.
- ↑ زاهدی، «بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم»، سخن تاریخ.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۱۹۷.
- ↑ پاکنیا، «نجمه خاتون، مادر امام رضا»، مبلغان.
- ↑ زاهدی، «بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم»، سخن تاریخ.
- ↑ نجف، الجامع لرواة، ۲: ۳۲۲–۳۳۶.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۲۴۸_۲۵۵.
- ↑ شیرودی و مهربان، «جغرافیای تاریخی اماکن زیارتی و عبادتی مادران ائمه»، بانوان شیعه.
- ↑ Madelung, “ʿAlī Al-Reżā”, Iranica.
- ↑ Kohlberg, “Mūsā al-Kāẓim”, Encyclopedia of Islam.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ Madelung, “ʿAlī Al-Reżā”, Iranica.
- ↑ Kohlberg, “Mūsā al-Kāẓim”, Encyclopedia of Islam.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۸۲.
- ↑ زاهدی، «بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم»، سخن تاریخ.
- ↑ احمدی جلفایی، نجمه خاتون، ۹۷-۹۹.
- ↑ مصباح موسوی، بانوی اندلس، ۸۲_۸۴.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ Madelung, “ʿAlī Al-Reżā”, Iranica.
- ↑ Madelung, “ʿAlī Al-Reżā”, Iranica.
- ↑ ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
- ↑ سجادی، «آستانه حضرت معصومه»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
- ↑ قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۲: ۴۳۹.
- ↑ «اولین اثر مستقل درباره مادر امام رضا»، روزنامه جامجم.
منابع
- احمدی جلفایی، حمید (۱۳۹۳). نجمه خاتون:مادر حضرت فاطمه معصومه. قم: زائر. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۸۰-۲۶۶-۲.
- پاکنیا، عبدالکریم (۱۳۹۶). «نجمه خاتون، مادر امام رضا علیه السلام». مبلغان (۲۱۷): ۲۲_۳۰.
- زاهدی، یاسین (۱۳۹۰). «بررسی تاریخی دختران امام کاظم». سخن تاریخ (۶): ۸۲_۱۰۹.
- شیرودی، مرتضی؛ مهربان، حسین (۱۳۸۶). «جغرافیای تاریخی اماکن زیارتی و عبادتی مادران ائمه (ع)». بانوان شیعه (۱۲): ۱۹۱_۲۱۸.
- طیبی، ن. (بهمن ۱۳۷۸). «نجمه، نگین بندگی». فرهنگ کوثر. قم (۳۵): ۵۳–۵۶ – به واسطهٔ نورمگز.
- قرشی، باقر شریف (۱۳۸۰). حیاة الامام الرضا علیه السلام (به عربی). ج. دوم. قم: سعید بن جبیر.
- مصباح موسوی، محمدصادق (۱۴۰۰). بانوی اندلس. تهران: چاپ و نشر بینالملل. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۰۸-۳۳-۴.
- ناجی، محمدرضا؛ باغستانی، اسماعیل (۱۳۹۴). «الرضا، امام». در حداد عادل، غلامعلی. دانشنامه جهان اسلام. ج. ۲۰. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.
- نجف، محمدمهدی (۱۴۰۶). کتاب الجامع لرواة أصحاب الإمام الرضا علیه السلام. مشهد: المؤتمر العالمی للإمام الرضا (علیه السلام).
- «اولین اثر مستقل درباره مادر امام رضا (ع) منتشر شد» (۵۹۶۸). روزنامه جامجم. ۱ تیر ۱۴۰۰: ۱۰.
- Kohlberg, Etan (1993). "Mūsā Al-Kāẓim". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی) (2nd ed.). E. J. Brill.
- Madelung, Wilfred (1985). "ʿAlī Al-Reżā". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). New York: Bibliotheca Persica Press.
پیوند به بیرون
موضوعات اسلام | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| عقاید |  | |||||
| تاریخ | گاهشمار تاریخ اسلام • تاریخنگاری صدر اسلام • امامت (شیعه) • فتوحات • دوران طلایی اسلامی •
خلافت: راشدین • امویان • عباسیان • فاطمیان • عثمانیان • شعوبیه | |||||
| منابع دینی | ||||||
| مذهبها | ||||||
| مسلمانان | مشاهیر: روحانیان شیعه • دانشمندان • فیلسوفان • مراجع تقلید • پزشکان مسلمان
اهل بیت • صحابه • صحابیات • دوازده امام • اصحاب کسا | |||||
| زندگی و فرهنگ | گاهشماری • مناسبتها • مسجد • اذان • زنان • فرزند • کشورهای مسلمان • حیوانات • فهرست کشورها بر پایه جمعیت مسلمان • شب جمعه • بازیها و ورزشها | |||||
| شریعت و فقه | ارتداد • بردهداری • بالغ • بانکداری • تکافل • بهرهکاری • صکوک • تاریخچه اقتصادی • نظافت • ذبیحه • طلاق • رژیم غذایی • اقتصاد • ادب • قمار • تفکیک جنسیتی • غسل • حدود • بهداشت • ارث • جزیه • رهبری • ازدواج • مهریه • محرم (خویشاوند) • خودارضایی • ارتش • مسواک • نجس • ازدواج موقت • اسیران جنگ • ربا • فاتحهخوانی • تمایلات جنسی • تکلف • تیمم • وضو • زنا • حجاب • منابع | |||||
| علوم | هنر: معماری • خطاطی • موسیقی • سفالگری • اسلیمی • آفرینش • بایزیزان
علوم: در کشورهای اسلامی • کیمیاگری • ستارهشناسی • طب • ریاضیات • اقتصاد • روانشناسی • اخلاق • سیاست • | |||||
| رابطه با دیگر ادیان | ||||||
| موضوعات مرتبط | ||||||