آیه ۵ سوره حج

آیه ۵ سوره حج

مشخصات قرآنی
نام سوره	حج
تعداد آیات سوره	۷۸
شماره آیه	۵
شماره جزء	۱۷
شماره حزب	۶۷
اطلاعات دیگر
{{{page}}} آیه قبل	آیه بعد {{{page}}}

آیه ۵ سوره حج، پنجمین آیه از بیست و دومین سوره قرآن است. این آیه را با اختلاف مدنی یا مکی دانسته‌اند. در این آیه به دو دلیل و نمونه از معاد جسمانی اشاره شده است: دگرگونی‌های دوران جنینی انسان و تغییرات زمین به هنگام رشد گیاهان.

متن

متن آیه را فخر رازی، از مفسران سنی مذهب و محمدحسین طباطبایی، مفسر شیعه، چنین گزارش کرده‌اند:

 يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ ۚ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ۖ وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّىٰ وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَىٰ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا ۚ وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ  

ترجمه

محمدگل گمشادزهی، مترجم سنی حنفی مذهب در ترجمه آیه آورده است:

«اي مردم! اگر از رستاخيز در شك هستيد (بدانيد كه) ما شما را از خاك آفريده‌ايم، سپس از نطفه، آنگاه از خوني بسته، سپس از پاره گوشتي نقش يافته و نقش نايافته آفريده‌ايم، (همة اينها) بدين خاطر است كه براي شما روشن سازيم، و هر چه بخواهيم تا زمان معيني در رحمها نگاه مي‌داريم، و آنگاه شما را به صورت كودك بيرون مي‌آوريم، سپس تا به حد رشدتان برسيد و از شما كسي هست كه جانش گرفته مي‌شود، و از شما كسي هست كه به نهايت فرتوتي و پيري باز برده مي‌شود تا پس از (آن همه) دانستن چيزي نداند و زمين را خشكيده مي‌بيني اما هنگامي‌كه بر آن باران بارانديم حركت و جنبش بدان مي‌افتد و رشد مي‌كند و انواع گياهان زيبا و خرم را مي‌روياند»

بهاءالدین خرمشاهی، مترجم شیعه امامی مذهب در ترجمه این آیه آورده است:

«هان ای مردم اگر درباره رستاخیز شک و شبهه دارید، بدانید که ما شما را از خاک، سپس از نطفه، سپس از خون بسته، سپس گوشت پاره شکل یافته و شکل نیافته آفریده‌ایم تا [حقیقت را] برای شما هویدا کنیم، و هر چه را بخواهیم تا زمانی معین در رحمها قرار می‌دهیم، سپس شما را که کودکی شده‌اید [از شکم مادر] بیرون می‌آوریم که به کمال بلوغتان برسید، و بعضی از شما جانشان گرفته می‌شود، و بعضی به حد اعلای فرتوتی بازبرده شود، چندانکه پس از دانستن [بسیاری چیزها] چیزی نداند، و زمین را پژمرده بینی، آنگاه چون بر آن آب [باران‌] فرو فرستیم، جنبش یابد و رشد کند، و چه بسیار از گونه‌های خرم برویاند»

محتوا

مکارم شیرازی از مفسران شیعه گزارش می‌کند: قرآن برای اثبات معاد جسمانی و برطرف کردن تردید مخالفان در آیه مذکور، به تحولات دوره جنینی انسان و تغییرات زمین در هنگام رشد گیاهان اشاره دارد. به باور مکارم در حقیقت قرآن با نشان دادن صحنه‌هایی از معاد در همین زندگی دنیایی، منکران معاد را از خواب غفلت بیدار می‌کند تا بر آنها معلوم شود که زندگی بعد از مرگ نه تنها امیر غیرممکنی نیست؛ بلکه دائماً این صحنه‌ها را در زندگی روزمره خود می‌بینند. (دلیل اول) براساس متن آیه، مرحله اولیه خلقت انسان از خاک است و سپس از نطفه و خون بسته شده است. پس از آن تبدیل می‌شود به چیزی مانند گوشت جویده که برخی دارای شکل و برخی بدون شکل است. سپس تا مدت معینی این جنین در رحم مادر هست تا کامل شود. در این مسیر برخی از جنین‌ها سقط و برخی از آنها به شکل طفلی از مادر متولد می‌شوند. رشد انسان‌ها در دنیا همچنان ادامه پیدا می‌کند تا به کمال جسم و عقل می‌رسد که باز هم در این مسیر، گروهی زودتر از دنیا می‌روند. اما برخی دیگر به مرحله پیری می‌رسند و سپس می‌میرند. در تمام این مراحل نشانه‌هایی از قدرت بی‌نهایت الهی قابل مشاهده و اندیشیدن است. (دلیل دوم) در بخش دیگر آیه، به تحولات و تغییرات سطح زمین اشاره شده و قرآن وضعیت آن را چنین توصیف می‌کند: «در فصل زمستان، زمین خشک و مرده است ولی هنگامی که باران بر آن می‌بارد و فصل بهار می‌رسد حرکت و جنبشی سراسر زمین را دربرگرفته، گیاهان رشد می‌کنند و در حال سرسبزی و طراوت سر از خاک برمی‌آورند.»

شأن نزول و ترتیب

به گزارش فرهنگ‌نامه علوم قرآن، سوره حج، بیست و دومین سوره قرآن است. این سوره را در ترتیب نزول، صد و سومین سوره نازل شده بر پیامبر اسلام دانسته‌اند که پس از سوره نور و پیش از سوره منافقون نازل شد. در مدنی یا مکی بودن این سوره اختلاف است. در سوره حج، دو یا سه آیه ناسخ یا منسوخ گزارش کرده‌اند.

پانویس

منابع

• خرمشاهی، بهاءالدین (۱۳۹۳). ترجمه قرآن کریم استاد خرمشاهی (به فارسی-عربی). قم: موسسه تبیان.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۸۸). فرهنگ‌نامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
• رازی، محمد بن عمر (۱۴۲۰). مفاتیح الغیب، تفسیر کبیر. سوم (به عربی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• گمشادزهی، محمدگل (۱۳۹۴). ترجمه معانی قرآن کریم. به کوشش کتابخانه عقیده. مجموعه موحدین.
• طباطبایی، محمدحسین (۱۳۹۵). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمهٔ سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
• مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب اسلامیه.