غزوه حنین

غزوه حنین یکی از غزوات پیامبر اسلام بود که در دره‌ای میان شهرهای مکه و طائف به نام دره حنین روی داد. سپاه اسلام و قبایل هوازن و ثقیف در این منطقه با هم درگیر شدند و سپاه اسلام پیروز شد. دره حنین در ۲۶ کیلومتری شمال‌شرقی شهر مکه و نزدیک شهر طائف قرار دارد و در حال حاضر به نام «الشرائع» شناخته می‌شود. این غزوه در سال ۸ هجری (حدود ۶۲۹ میلادی) پس از جریان «فتح مکه» اتفاق افتاد.

نبرد

«فتح مکه» توسط محمد و مسلمانان موجب نگرانی در قبایل اطراف مکه از جمله هوازن و ثقیف شده بود. لذا این قبایل که از گسترش اسلام و نفوذ آن در سرزمین خود به شدت هراس داشتند و از دیرباز با قریشیان دشمنی داشتند؛ تصمیم به جنگ با مسلمانان گرفتند. در این راستا «قبیله هوازن» تحت فرماندهی «مالک بن عوف نصری» با «قبیله ثقیف» که فرماندهی آن را «قارب بن اسود» و «سبیع بن حارث» به عهده داشتند؛ متحد شدند. برخی از تیره‌های «کعب» و «کلاب» از شرکت در این جنگ خودداری کردند. «مالک بن عوف» تصمیم به آوردن خانواده‌های خود در کنار سپاه گرفت و فرمان داد که همه با هم حمله کنند و در «منطقه اوطاس» اردو بزنند. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این نبرد بیشتر به‌منظور مقابله با قریشیان و منافع اقتصادی قبایل بوده است.

بعد از اینکه مسلمانان از تجمع نیروهای هوازن مطلع شدند، یکی از افراد به نام «ابن ابی حَدرَد اسلمی» به دستور پیامبر اسلام به سپاه دشمن رفت تا اطلاعاتی از اوضاع به‌دست آورد. در این غزوه، پیامبر از «صفوان بن امیه» و «نوفل بن حارث بن عبدالمطلب» –که هنوز مسلمان نشده بودند، ولی از جنگ با «هوازن و ثقیف» حمایت می‌کردند– سلاح و ابزار جنگی قرض گرفت. سپاه اسلام در روز ۶ شوال از مکه حرکت کرد و بسیاری از اعضای آن، قریشیان تازه مسلمان بودند که به همراه محمد به جنگ با هوازن و ثقیف رفتند. پیامبر به همراه مسلمانان در غروب ۱۰ شوال به حنین رسید و صبح روز بعد، سپاه را برای نبرد آماده کرد. در این جنگ، افراد «قبیله بنی‌سلیم» به‌عنوان پیش‌گامان سپاه اسلام عمل کردند و فرماندهی آنها بر عهده «خالد بن ولید» بود.

پرچم‌داران انصار از قبیله خزرج، شامل «حباب بن منذر» و به نقل از برخی منابع، «سعد بن عباده» بودند. همچنین، پرچم‌دار «قبیله اوس» «اُسَید بن حُضَیر» بود. به گزارش «واقدی» و «ابن‌سعد» در کتاب‌هایشان، پرچم مهاجران در دست علی بن ابی‌طالب و همچنین «سعد بن وقاص» و «عمر بن خطاب» قرار داشتند. تعداد بالای سپاهیان مسلمانان باعث شد که برخی از آنها به خودباوری دچار شوند و به صراحت از شکست‌ناپذیری خود سخن بگویند. سپاه دشمن که پیش‌تر به وادی حنین رسیده و در مناطق پنهانی مستقر شده بودند، ناگهان به سپاه مسلمانان حمله کردند. این حمله غافلگیرانه منجر به فروپاشی شیرازۀ سپاه اسلام شد و «خالد بن ولید» همراه با سواران «بنی‌سلیم» به گریختن روی آوردند. در پی آن، مکی‌های تازه مسلمان نیز به فرار پرداختند و تنها عده‌ کمی از مسلمانان، از جمله علی و عباس بن عبدالمطلب و ابن مسعود، در کنار پیامبر اسلام باقی ماندند. پس از این رویداد، علی به عنوان شجاع‌ترین فرد در نبرد حنین شناخته شد. پس از فرار سپاه مسلمانان، «شیبة بن عثمان» و «صفوان بن امیه» که خانواده‌های خود را در جنگ‌های پیشین از دست داده بودند، قصد جان محمد را کردند، اما موفق به انجام این کار نشدند. پیامبر نیز سپاه اسلام را به پایداری و بازگشت دعوت کرد و تدریجاً مسلمانان دوباره گرد هم آمدند و نبرد ادامه یافت تا نهایتاً اتحاد قبایل دشمن شکست خورد. در این نبرد، تنها چهار نفر از مسلمانان کشته شدند که در مورد اسامی برخی از آنها اختلاف نظر وجود دارد. همچنین در جریان این جنگ، تعداد زیادی از زنان و کودکان نیز به اسارت درآمدند که از جمله آنها شیماء خواهر رضاعی محمد بود.

پس از شکست هوازن، برخی از مشرکان به سمت «طائف» و عده‌ای دیگر به «نَخله» و «اوطاس» گریختند. پیامبر اسلام افرادی را به فرماندهی «ابوعامر اشعری» برای تعقیب آنها به اوطاس فرستاد. در این نبرد، فرمانده سپاه اسلام به زمین افتاد و «ابوموسى اشعری» رهبری را بر عهده گرفت و بقیه مشرکان را شکست داد. یکی از موضوعات مهم در این غزوه، تقسیم غنایم فراوانی بود که به دست آمد. محمد بنا به مصلحت، سهم بیشتری به سران قریش مانند ابوسفیان و فرزندانش داد که بعدها به این اشخاص «مؤَلَّفَةِ قُلوبُهُمْ» گفته شد. پیروزی در جنگ حنین، آخرین مقاومت‌ها در «شبه جزیره عرب» را در برابر گسترش اسلام شکست و پس از آن، هیئت‌های مختلف قبایل برای عرضۀ اسلام و بیعت با پیامبر به مدینه آمدند.

پانویس

منابع

• ناجی، محمدرضا (۱۳۹۳). «حنین،غزوه». دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
• زندی، عاطفه (۱۳۹۸). «حنین». دانشنامه بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.